واکاوی گفتمان بوشی گرمس در رمان «پیکر فرهاد» عباس معروفی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 1، دوره 12، شماره 46، دی 1399، صفحه 13-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.679748

نویسندگان

آذر دانشگر^{* 1}؛ لیلا رحمتیان²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

²دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

ادبیات داستانی گسترة مناسبی برای بررسی‌های گفتمانی در ترکیب روایت وگفتمان است، روایت‌شناسی درک مناسبات و ترکیب درونی اثر ادبی به منظور دست‌یابی به ساختار نهایی یک روایت است و روایت متکی بر زیبایی‌شناسی گام نوینی در گسترۀ ادبیات داستانی ‌است. برای شناخت و درک یک روایت باید پی‌رفت‌ها و قاعده‌های مختص به زبان داستان را مشخص کرد و از آن‌روی که در فرایند تحلیل گفتمان با تقطیع ساختارهای دلالت، نظام معنایی کشف می‌شود می‌تواند پهنه مناسبی برای استخراج کنش‌ها و شوش‌هایی باشد که معنای تازه‌ای را خلق می‌کنند. از دیگر سوی شرایط حاکم بر جریان سیال ذهن می‌تواند نشانه‌های عینی را که در گذر زمان به روزمرگی رسیده‎اند در فصل جدیدی از انفصال معنایی قرار دهد و با ایجاد معنای تازه گفتمان بوشی گرمسی را با آفرینش پیش‌تنیدگی‌ها و پس‌تنیدگی‌های جریان حادث شده توسط راوی در موقعیت‌های بوشی شکل دهد. این جستار به واکاوی نظام گفتمانی بوشی در رمان «پیکر فرهاد» از عباس معروفی با رویکردی توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای می‌پردازد. در این جستار گفتمان بوشی محصول جریان سیال ذهن راوی از خلال چاله‌های معنایی حاصل شده نمایان می‌شود. شوش‌گر ِگفتمان‌ها با خروج از موقعیت‌های سلبی در جهت رسیدن به استعلای معنای بودن، گفتمان بوشی را خلق و در جهتی حسی-ادراکی در نموداری پر جهش از سلب به ایجاب، به خلق نشانه‌های جدید و متفاوت می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

گفتمان بوشی؛ نشانه- معناشناسی؛ پیکر فرهاد؛ آ.ژ گرمس؛ عباس معروفی

مراجع

کتاب‌ها

ایگلتون، تری (1380) پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمه عباس مخبر، چاپ دوم، تهران: مرکز.

شعیری، حمیدرضا (1383) مبانی معناشناسی نوین، چاپ اول، تهران: سمت.

شعیری، حمیدرضا (1391) نامۀ نقد، مجموعه مقالات دومین همایش ملی نقد ادبی با رویکرد نشانه‌شناسی ادبیات، چاپ اول، تهران: خانۀ کتاب.

شعیری، حمیدرضا (1392) نشانه‌- معناشناسی دیداری نظریه و تحلیل گفتمان‌های هنری، چاپ اوّل، تهران: سخن.

شعیری، حمیدرضا (1395الف) تجزیه و تحلیل نشانه‌ـ معناشناختی گفتمان، چاپ چهارم، تهران: سمت.

شعیری، حمیدرضا (1395ب) نشانه‌- معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی، چاپ اول، تهران: مرکز نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس.

شعیری، حمیدرضا و وفایی، ترانه (1388) ققنوس راهی به نشانه ‌معناشناسی سیّال، چاپاول، تهران: علمی و فرهنگی.

گرمَس، آلژیرداس ژولین (1389) نقصان معنا، ترجمه و شرح حمیدرضا شعیری، چاپ اول، تهران: علم.

معروفی، عباس (1381) پیکر فرهاد، چاپ دوم، تهران: ققنوس.

هدایت، صادق (1383)، بوف کور، چاپ اول، تهران: هدایت

مقالات

اکبری بیرق، حسن و قربانیان، مریم، (1391) زمان روایی در رمان پیکرفرهاد، نقد ادبی، سال پنجم، شماره 8، صص7- 24.

ایرانی، محمد و رضا بیگی، مریم و قربانیان، مریم (1392) شیوۀ شخصیت پردازی دو وجهی در پیکر فرهاد عباس معروفی، ادبیات پارسی معاصر، سال سوم، شمارۀ 4، صص 1 تا 18.

بیگ‌زاده، خلیل و رحمتیان، لیلا (1397) بررسی بعد حسی ادراکی از گفتمان شوشی گرمس در پیکر فرهاد معروفی، مجموعه مقالات سیزدهمین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، شیراز، صص 767 تا 783.

شعیری، حمیدرضا (1383) مطالعۀ فرآیند تنشی گفتمان ادبی، ادبیات معاصر جهان، سال دوازدهم، شمارۀ 25، صص 187-205.

شعیری، حمیدرضا (1386) بررسی انواع نظام‌های گفتمانی از دیدگاه نشانه‌ـ ‌معناشناسی، مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، سال نهم، شماره 219، صص 106- 119.

شعیری، حمیدرضا (1388) از نشانه‌شناسی ساختارگرا تا نشانه‌معناشناسی گفتمانی، نقدادبی، سال دوم، شمار8، صص33- 52.

شعیری، حمیدرضا (1388) مبانی نظری تحلیل گفتمان رویکرد نشانه‌ـ معناشناختی، پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر، سال چهارم، شماره 12، صص 54- 72.

پایان‌نامه‌ها

حدادی‌نیا، سعیده (1395)، «بررسی نشانه‌- معناشناسیِ روایت در رمان‌های عباس معروفی براساس نظریۀ روایی گرمَس (مطالعۀ موردی: رمان‌های سمفونی‌مردگان، سال‌بلوا و پیکرفرهاد)»، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، استاد راهنما دکتر خلیل بیگ‌زاده، 94 صفحه.

رحمتیان، لیلا (1396)، «تحلیل تطبیقی رمان‌های «اهل غَرق» و «به سوی فانوس دریایی» بر اساس نظریۀ گفتمان روایی گرمس»، پایان نامه کارشناسی ارشد ربان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، استاد راهنما دکترخلیل بیگ‌زاده، استاد مشاور دکتر غلامرضا سالمیان، 238 صفحه.