سبک‌شناسی گفتمانی غزلی از سعدی (با تکیه بر تحلیل دو لایۀ واژگانی و بلاغی)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 6، دوره 12، شماره 46، دی 1399، صفحه 129-152   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.679752

نویسندگان

سادینا امینی¹؛ فرهاد طهماسبی^{* 2}؛ ساره زیرک³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

سبک­ شناسی گفتمانی از ترکیب دو روش سبک­ شناسی لایه ­ای و تحلیل گفتمان پدید می­ آید و به تحلیل سبک ­شناختی آثار ادبی از منظر تحلیل گفتمانی می­ پردازد؛ تاکید این شیوه بر بافت موقعیتی (بیرونی) و تعامل آن با بافت متن (درونی) است؛ کلان گفتمان­ های رایج و غالب عصر سعدی، گفتمان نهاد دینی_عرفانی و گفتمان نهاد حکومتی _سیاسی و گفتمان نهاد عامه / رعیت است؛ پرسش اصلی این پژوهش، آن است که این گفتمان­ ها چگونه در گفتمان عاشقانه که گفتمان غالب در غزل­ های سعدی است تاثیر گذاشته و گفتمان فرآیندی عاشقانه را پدید آورده­ اند؛ نتایج پژوهش نشان می­ دهد که گفتمان­ های غالب از طریق تعامل و تقابل گفتمانی در سیمای شخصیت­ های اصلی غزل سعدی یعنی عاشق و معشوق باز تولید شده و روابط میان نهادهای دینی_عرفانی و حکومتی _سیاسی به عنوان نهادهای قدرتمند و گفتمان ­ساز از طرفی و نهاد تحت سلطه و پذیرندۀ عامه / رعیت از طرف دیگر به نمایش گذاشته شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

سبک شناسی گفتمانی؛ لایۀ واژگانی؛ لایۀ بلاغی؛ غزل سعدی؛ رمزگان فرآیندی

مراجع

کتاب­ ها

آقا گل­زاده، فردوس (1390) تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی.

چندلر، دانیل (1394) مبانی نشانه ­شناسی، تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی.

درپر، مریم (1396) سبک­ شناسی انتقادی (سبک شناسی نامه­ های غزالی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی)، تهران: نشر علم.

دبیر مقدم، محمد (1386) زبان­شناسی نظری؛ پیدایش و تکوین دستور زایشی، تهران: سمت.

سجودی، فرزان (1390) نشانه شناسی کاربردی، تهران: علم.

سعدی، شیخ مصلح الدین (1377) غزلیات سعدی شیرازی به کوشش خلیل خطیب رهبر،  تهران: نشر مهتاب.

سلطانی، سید علی اصغر (1384) قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.

طهماسبی، فرهاد (1395) جامعه­ شناسی غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

عضدانلو، حمید (1394) گفتمان و جامعه، تهران: نشر نی.

فتوحی رود معجنی، محمود (1390 ) سبک­ شناسی، نظریه ­ها، رویکردها و روش ­ها، تهران: نشر سخن.

فضیلت، محمود (1378) آهنگ شعر فارسی، تهران: سمت.

مکاریک، ایرناریما (1393) دانش نامه نظریه ­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

وحیدیان کامیار، تقی (1374) وزن و قافیه شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ون دایک، نئون ای (1389) مطالعاتی در تحلیل گفتمان انتقادی از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، ترجمۀ گروه مترجمان: پیروز ایزدی و دیگران، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه­ ها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

هلیدی، مایکل و حسن، رقیه (1393) زبان، بافت و متن، ترجمۀ مجتبی منشی ­زاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی. 

یار محمدی، لطف الله (1391) درآمدی به گفتمان­ شناسی، تهران: هرمس.

یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1395) تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

مقالات

ایشانی، طاهره (1393) تحلیل مقایسه­ ای عوامل انسجام در دو غزل حافظ و سعدی و تاثیر آن بر انسجام متن، فصلنامۀ علمی- پژوهشی زبان پژوهی دانشگاه الزهرا، سال ششم، شماره 10، صص9-35.

خراسانی، فهیمه و دیگران (1395) رمزگان و وجه دو عامل متمایزکننده در سبک­ شناسی گفتمانی قصاید ناصرخسرو، دو ماهنامۀ جستارهای زبانی، دورۀ 7، شماره 4 (پیاپی32)، صص175-193.

ذاکری، احمد (1396) تحلیل انتقادی گفتمان عرفانی در غزل­ های حافظ، فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال چهاردهم، شماره 53، صص 185-200.

نظری، نجمه (1390) بررسی تکرار نحوی در غزل سعدی، فصلنامۀ تخصصی سبک­ شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب ) علمی – پژوهشی، سال چهارم، شماره دوم، (پیاپی 12)، صص 249-264.

یاحقی، محمد جعفر و فلاحی، محمد هادی (1389) انسجام متنی در غزلیات سعدی و بیدل دهلوی، بررسی و مقایسه ده عزل سعدی و ده غزل بیدل دهلوی، نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان؛ دوره جدید، شماره 27 (پیاپی 24)، صص327_346.