اندیشه‌های آرمان‏شهری در نخستین نمایشنامه‌های اکبر رادی با رویکرد به آرمان‏شهر فلسفی فارابی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 13، دوره 12، شماره 46، دی 1399، صفحه 325-352   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.679785

نویسندگان

سمیرا عباسی¹؛ عطاالله کوپال^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

مقالۀ حاضر به بررسی سه نمایشنامۀ برگزیده از آثار دهۀ 1340 اکبر رادی، نمایشنامه ­نویس معاصر، با رویکرد به اندیشه‏ های آرمان‏شهریِ ابونصر محمدبن فارابی، می‏پردازد. در این پژوهش، با رویکرد به نگرش‏ های آرمان‏شهریِ فارابی، به آثار دراماتیک معاصر، نگریسته شده است. اکبر رادی، نمایشنامه ­نویسی ایران را برای بیش از چهار دهه، تحت تأثیر آثار خود قرار داد و الگوهای نوینی در نمایشنامه ‏نویسی کشورمان، از حیث انتخاب موضوع و به ویژه زبان نمایشی پدید آورد. مقالۀ حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی یافته‏ هایی که به روش کتابخانه‏ ای به دست آمده است می‏ پردازد و قصد دارد که اندیشه ‏های آرمان‏شهریِ شخصیت‏ های آثار رادی را در پرتو دیدگاه‏ های آرمان‏شهریِ محمد فارابی بسنجد و با استفاده از رویکردی ایرانی – اسلامی در فلسفه، به نقد آثار رادی بپردازد. هدف از این پژوهش، نگرش به آثار نمایشیِ معاصر از منظر اُتوپیایی است. اُتوپیا یکی از بُن‏ مایه‏ های مشترک و بنیادین، در بسیاری از آثار ادبی جهان بوده است و معمولاً در پژوهش ‏های ادبی در این خصوص، به آرای افلاطون و توماس مور و دیگر نظریه ‏پردازان غربی مراجعه می ‏شود. اکبر رادی، در نمایشنامه‏‏ هایش شخصیت‏ هایی خلق کرده که همگی از طریق راه ‏های گوناگون به دنبال مدینۀ ‏فاضل ه‏ای برای رهایی از وضع موجود و سعادت خود یا جامعه بوده‏اند. با توجه به نتایج به دست آمده از این تحقیق، در همۀ نمایشنامه‌هایی که اکبر رادی که در دهۀ چهل نوشته است، شخصیت‌های گوناگونی با اندیشه‌های آرمان‏شهری وجود دارند. نکتۀ حائز اهمیت در آثار دهۀ40 رادی این است که همۀ شخصیت‌های آرمان­شهریِ رادیِ در راه دستیابی به آرمان­شهرهای خود ناکام می‌مانند.

کلیدواژه‌ها

نمایشنامه ‏نویسیِ معاصر؛ اکبر رادی؛ سعادت دنیوی؛ آرمان‏شهر؛ فارابی

مراجع

کتاب­ ها

اصیل، حجت‌اله(1393) آرمانشهر در اندیشۀ ایرانی، چاپ سوم، تهران: نشر نی.

امرسون، راجر ال(1387) فرهنگ اندیشۀ سیاسی (اتوپیا)، ترجمۀ خسایار دیهیمی، تهران: نشر نی.

داوری اردکانی، رضا(1382) فارابی فیلسوف فرهنگ، تهران: نشر ساقی.

دورانت، ویل (1367) تاریخ تمدن، جلد دوم، گروه مترجمان، تهران:انتشارات انقلاب اسلامی.

رادی، اکبر(1383) انسان ریخته یا نیمرخ شبرنگ در سپیدۀ سوم، تهران: انتشارات قطره.

رادی، اکبر (1379) مکالمات،(گفتگو با ملک ابراهیم امیری)، تهران: انتشارات ویستار.

رادی، اکبر (1383) «روزنۀ آبی» از «روی صحنۀ آبی» (مجموعه آثار دهۀ40)، چاپ دوم، تهران: نشر قطره.

رادی، اکبر (1383) «افول» از «روی صحنۀ آبی» (مجموعه آثار دهۀ40)، چاپ دوم، تهران: نشر قطره.

رادی، اکبر (1383) «مرگ در پاییز» از «روی صحنۀ آبی» (مجموعه آثار دهۀ40)، چاپ دوم، تهران: نشر قطره.

رادمنش، عزت‌اله(1361) قرآن، جامعه شناسی و اتوپیا، تهران: نشر امیر کبیر.

روویون، فردریک (1385) آرمان شهر در تاریخ اندیشۀ غرب، ترجمۀ عباس باقری، تهران: نشر نی.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1362) تاریخ در ترازو، تهران: انتشارات امیرکبیر.

شیرودى، مرتضی(بی تا) اندیشۀ سیاسى مسلمانان‏، قم: پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی.

سارتر، ژان پل(1396) ادبیات چیست؟، ترجمه ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی. چاپ نهم، تهران: انتشارات نیلوفر.

طالبی، فرامرز(1383)  شناخت­نامه اکبر رادی، تهران: نشر قطره.

عشقی، بهزاد(1383) مقالۀ «نویسندۀ حرفه‌ای و ممیزی سیاسی» در «شناخت­نامه اکبر رادی»، تهران: نشر قطره.

عنقا، حمیده بانو(1390) رادی شناسی1، تهران: انتشارات قطره.

فاخوری، حنا و خلیل جر (1373) تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: شرکت انتشارات علمی.

کربن، هانری (1379) تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمۀ سید جواد طباطبایی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

کوپال، عطاالله.(1384) سرچشمة پیدایش کمدی، تهران: نشر قطره.

فارابی، ابونصر(1361) اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمۀ جعفر سجادی، تهران: نشر طهوری.

فارابی، ابونصر محمد(1358) سیاست مدینه،‌ ترجمۀ جعفر سجادی، تهران: انجمن فلسفۀ ایران.

لک زدایی، نجف (1385) چالش سیاست دینی و نظم سلطانی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

مسعودی، احمد (1389) مقالۀ «در باره‏ روزنۀ آبی»، «شناخت‌نامۀ اکبر رادی»، صص 294 تا 298، تهران، نشر قطره.

مهاجرنیا، محسن (1380) اندیشۀ سیاسی فارابی، قم: انتشارات بوستان قلم.

ناظرزاده کرمانی، فرناز (1376) فلسفه سیاسی فارابی، تهران: دانشگاه الزهرا.

نصر، سید حسین (1371) سه حکیم مسلمان، ترجمۀ احمد آرام، تهران: شرکت سهامی کتاب های جیبی.

نوروزی، محمدجواد (1380) نظام سیاسی اسلام، قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مقالات

رضایی راد، محمد.(1389)ریخت شناسی شخصیت در آثار اکبر رادی، شناختنامة اکبر رادی، صص 113 تا 130، تهران نشر قطره.

محمدی منفرد، بهروز. 1387. چیستیِ اتوپیا، نشریۀ کلام و عرفان، سال دوم، بهار، شمارۀ پنجم، صص 35-46.