بررسی و تحلیل محتوایی مناجات‌های الهی‌نامه عطار نیشابوری

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

دوره 16، شماره 22، تیر 1399، صفحه 41-54   

نویسندگان

محمد مصطفی رسالت پناهی^{* 1}؛ مژگان محمدی²

¹دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

²دکتری زبان و ادبیات فارسی گرایش عرفان، دانشگاه لرستان، ایران

چکیده

مناجات یکی از نیازهای فطری بشری است و در آثار عارفان و شاعران نمود بیشتری دارد. شیخ فرید الدین عطار نیشابوری از سردمداران شعر عرفانی فارسی در جای جای آثار خود در صدد فرو نشاندن عطش ناشی از عشق به خداوند است. وی در آثار خود گاهی به مناجات مستقیم با خدا و گاه از زبان قهرمانان داستان‌هایش با پروردگار به راز و نیاز پرداخته‌ است. مناجات‌های موجود در منظومه‌های او گاه به منظور ستایش محض خداوند، گاه برای رفع نیاز خود یا دیگری و گاه به جهت شکایت و اعتراض صورت گرفته است. یکی از ویژگی‌های انحصاری عطار در سرودن مناجات، آوردن مناجات پس از نقل حکایت است به گونه‌ای که مضمون مناجات مشابه با مضمون حکایت است و عطار از مضمون حکایت الهام می‌گیرد و خود را به شخصیت داستانی مانند می‌کند و با این روش عرض نیاز می‌کند. الهی‌نامه پر مناجات‌ترین اثر عطار است که مناجات اولین آن ستایش محض خداست و از همان آغاز تقاضا و عرض نیاز مطرح است و عطار خواهان رحمت و بخشایش خداوند است. بیشتر مناجات‌های غیر مستقیم عطار در این منظومه به صورت مناظره میان شخصیت داستانی حکایت با خداوند یا جبرئیل، هاتف و یا ندای غیبی است. این پژوهش به بررسی و تحلیل محتوایی مناجات‌های عطار در این منظومه می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

مناجات؛ الهی‌نامه؛ عطار نیشابوری؛ خدا؛ حکایت