کارکرد کنایه در بوستان

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

دوره 16، شماره 23، مهر 1399، صفحه 60-79   

نویسندگان

زهرا حسینی^{* 1}؛ سید علی‌سینا رخشنده‌مند²؛ مصطفی محمدی³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم

²دانش آموخته دوره ی دکتری زبان و ادبیات فارسی

³دانش آموخته ی دوره کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی

چکیده

  فصاحت و بلاغت از مؤلفه‌های اصلی آثار ادبی است و کلام فصیح و بلیغ آن است که افزون بر شیوایی و رسایی، بر اساس اقتضای سخن از تصاویر خیالی بهره‌مند باشد؛ آن‌گونه که تأثیرپذیری عاطفی و روانی مخاطبان خود را به همراه داشته باشد. این جستار از میان صور خیال به بررسی کنایه در بوستان پرداخته‌است تا چندوچون به کارگیری آن با توجه به تعلیمی بودن کتاب بوستان مشخص شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بین نوع متن و تمهیدات بلاغی به کار رفته در متن، ارتباطی نزدیک وجود دارد. تعلیمی بودن کتاب بوستان و اهمیت انتقال مفاهیم اخلاقی به مخاطب باعث شده است که سعدی در کاربرد این آرایه به زبان تخاطب عصر خویش و فرهنگ غنی عامه توجه داشته باشد؛ برای همین رویکرد سعدی به کنایه در بوستان چنان است که بیش از نود درصد از کنایه‌ی قریب -که در آن انتقال معنی از لازم به ملزوم زودیاب است- استفاده‌کرده است و از لحاظ وضوح و خفای معنای کنایی از «ایما» بیش از دیگر انواع استفاده کرده‌است؛ زیرا آسان‌یاب‌ترین نوع کنایه است که در زبان گفتار نیز به فراوانی به کار می‌رود؛ هم‌چنین از لحاظ مکنی‌عنه «کنایه از نسبت» بیشترین حد فراوانی را نسبت به «کنایه از صفت» و «کنایه از موصوف» دارد؛ زیرا در زبان گفتار این نوع کنایه بیشتر از دونوع دیگر کاربرد دارد. اساسا در بوستان کنایه به منظور تعظیم، تشویق، تحقیر، تحذیر و انذار به کار رفته‌است.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ بوستان؛ بلاغت؛ کنایه