خروج آمریکا از برجام و لزوم بازخوانی مفاد آن و محظورات طرفین در توافق هسته‌ای با کاربست نظریه عقلانیت محصور

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

دوره 12، شماره 43، تیر 1399، صفحه 18-38   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pir.2020.679934

نویسندگان

علی اکبر یاری القار¹؛ احمد بخشی^{* 1}؛ سمیه حمیدی²

¹دانشگاه بیرجند

²عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند

چکیده

پس از توافق هسته‌ای دو انگاره تثبیتی و تنقیدی نزد افکار عمومی مشهود بود که با یک‌جانبه‌گرایی ترامپ، انگاره دوم قوت یافت. مساله نوشتار حاضر این‌است که با خروج آمریکا از برجام، ایران چه باید بکند و بر چه اساسی می‌توان خروج گام‌به‌گام ایران را از لحاظ حقوقی و سیاسی منطقی و قانونی عنوان کرد؟ دیگر این‌که طرفین با چه محظوراتی مواجه بودند که توافقی را امضا کردند که در هر دو سو منتقدان فراوانی داشت؟ دو دستاورد پژوهش این‌است که اولا طرفین به‌ویژه ایران با محظورات فراوانی هنگام عقد قرارداد مواجه بودند که به‌رغم مخالفت با آن از هر دو طرف، با کاربست نظریه عقلانیت محصور هربرت سایمون این قرار داد چند جانبه را امضا نمودند. و انگهی با خروج آمریکا از برجام، اگر جمهوری اسلامی ایران تعهد به قرارداد را بر خلاف منافع ملی خود تلقی نماید؛ مطابق مکانیزم ماشه که یک سیستم خود بسنده است؛ قابلیت حقوقی و سیاسی تقلیل تعهدات یا برگشت به وضعیت پیشا برجامی را دارد. روش تحقیق در این مقاله تحلیلی – توصیفی با تاکید بر تحلیل تصمیم‌گیری مستند بر نظریه‌ های هربرت سایمون و جک اسنایدر است.ابزار گردآوری داده ها نیز مبتنی بر منابع کتابخانه ای و اینترنتی می باشد.

کلیدواژه‌ها

ایران؛ برجام؛ کشورهای 1+5؛ عقلانیت محصور؛ دستاوردها؛ مکانیزم ماشه

مراجع

 آلیسون، گراهام تی (1364)، شیوه‌های تصمیم گیری در سیاست خارجی، مترجم: منوچهر شجاعی، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی. 

احدیان، محمد سعید (1394)، برجام در تحلیل کلان و خرد، مشهد: مؤسسه فرهنگی هنری خراسان. 

اسلامی، محسن، نقدی، فرزانه (1395)، «ابزار تحریم و سیاست خارجی امریکا در قبال ایران»، فصلنامه روابط خارجی، سال هشتم، شمارة چهارم، 37 78. 

اسنایدر، ریچارد و همکاران (1389)، تصمیم‌گیری در سیاست خارجی، مترجم: محمدجعفر جوادی ارجمند و محمدجعفر و مجید فرهام، تهران: میزان. 

افتخار جهرمی؛ گودرز، حاجیانی علی (1395)، «دیپلماسی هسته ای جمهوری اسلامی ایران و نظارت پذیری شورای امنیت،» فصلنامه سیاست جهانی، سال پنجم، شمارة سوم، 161 183. 

خامنه‌ای، علی (1394)، خطبه‌های نماز عید فطر، در تارنمای: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=30331 7.

خلیلی، رضا (1395)، «پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی برجام: رویکرد استراتژیک»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نوزدهم، شمارة دوم، 131 158. 

دارابی، علی؛ احدی، افسانه (1396)، «رسانه، سیاست خارجی و اجماع سازی در برنامة هسته‌ای ایران؛ مطالعة تاریخی» فصلنامه روابط خارجی، سال نهم، شمارة اول، 33 67. 

دلخوش، علیرضا (1396)، «برجام و پسابرجام از دیدگاه حقوق بین‌الملل»، فصلنامه سیاست خارجی، سال سی‌ویکم، شمارة اول، 51 73. 

دوئرتی، جیمز؛ فالتز گراف، رابرت (1388)، نظریه‌های متناقض در روابط بین‌الملل، مترجم: علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران: قومس.

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ دامن پاک جامی، مرتضی (1394)، «جایگاه دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی دولت یازدهم» فصلنامه سیاست خارجی، سال 29، شمارة 112، 7 52. 

رمضانی، روح‌الله (1380)، چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، مترجم: علیرضا طیب، تهران: نشر نی. 

سلیمانی، غلامعلی (1390)، «نقد و بررسی مدل عقلانی تصمیم‌گیری در سیاست خارجی از گونه‌های تعدیل‌شدة الگوی عقلانی تا مدل جایگزینی»، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست‌وپنجم، شمارة 97، 239 360. 

سیف‌زاده، سید حسین (1393)، اصول روابط بین‌الملل تهران: میزان. 

سیمبر، رضا؛ رحمدل، رضا؛ فلاح، مهسا (1395)، «معمای امنیتی پروندة هسته‌ای ایران از منظر نوواقعگرایی» فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، سال نهم، شمارة 36، 88 106.

قرشی، سید یوسف (1393)، «تأملی سایبرنتیک بر مدل تصمیم‌گیری هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین الملل، شماره بیست و یک، 119 146. 

گلشن پژوه، محمودرضا (1384)، پروندة هسته‌ای ایران (2) روندها و نظرها، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر ایران. 

موسوی شفائی، مسعود؛ نقدی، فرزانه (1394)، «اقتصاد سیاسی بین‌المللی در دوران پساتحریم»، فصلنامه روابط بین‌الملل، سال هفتم، شمارة 28، 21 62. 

وزارت امور خارجه (1395)، برنامة جامع اقدام مشترک (برجام) قابل دسترس در تارنمای وزارت امور خارجه: https://www.mfa.ir/files/mfa/pdff.pdf 20.

Alden, Chris, Amnon Aran (2011) Foreign Policy Analysis: New Approaches, Routledge. 

Arbib, A.M. (1984), Computers and the Cybernetic Society. New York: Academic Press.

Ashby, W. Ross (1954), Design for a brain, New York: John Wiley & Sons Inc. 

Berg, Lauren Van Den. 2010. "Economic Sanctions". Policy. 1(1), P.p3-17. 

Esfadyari Dina &tabatabayi Ariane, (2018), “Moscow and Beijing Have Tehran’s Back”, Foreign policy, availiable at: https://foreignpolicy.com/2018/07/25/moscow-and-beijing-have-tehrans-back/

European Union. (2016). “An EU Strategy for Relations with Iran after the Nuclear Deal” Europen Union,availableat:www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ IDAN/2016/ 578005/EXPO_IDA (2016) 578005 _EN.pdf. 26.

Kaempfer, William H. & Lowenberg, Anton D. 2007. "The Political Economy of Economic Sanctions". In Handbook of Defense Economics - Defense in a Globalized World Ed. by Keith Hartley and Todd Sandler. (Vol. 2). Elsevier B.V. doi:10.1016/ S1574-0013(06)02029-1. Accessed by 07.03.2015.

Kahl, Colin and Hal Brands. (2017). “Trump’s Grand Strategic Train Wreck”. Foreign Policy, 31 January, Available at: http://foreignpolicy.com/2017/01/31/trumps-grand-strategic-train-wreck 

Herszenhorn, David M.(2019), “Europe vows to uphold Iran nuclear deal as Trump raises pressure”, Politico Europe, Available at: https://www. politico.eu/ article/ europe-vows-to -uphold-iran-nuclear-deal-as-trump-raises-pressure/

Merom, Gil. 2013. "Democracy, Dependency, and Destabilization : The Shaking of Allende’ s Regime". 105(1).

Mintz, Alex and Karl De Rouen Jr. (2010), Understanding Foreign Policy Decision Making, Cambridge University Press

Nau, Henry R. & Deepa M. Ollapally. (2012). World Views of Aspiring Powers: Domestic Foreign Policy Debates in China, India, Iran, Japan, and Russia. Oxford, Oxford University Press.

Patton, John R (2003), "Intuition in Decisions", Journal of Management Decision, The Current Issue and full text archive of this Journal is available at www.emeraldinsight.com/0025-1747.htm.

paylaşın, haberi(2018) “world reacts to us withdrawal from iran nuclear Deal”, Anadolu Agency website available at: https://www.aa.com.tr/en/politics/world-reacts-to-us-withdrawal-from-iran-nuclear-deal/1140043. 

Seabrooke Leonard. 2007. “Varietie of economic constructivism in Political economy: Uncertain times call for disparate measures “Review of International Political Economy 14:2 May, in:http:// www. hks. harvard. edu/ fs/ pculpepper/ RIPE %20 review, %20 creating %20 cooperation. 

Simon, Herbert A. (1986), “The architecture of complexity”, Cambridge, Mass.: MIT Press. 

United Nations (2015), “Resolution 2231 (2015) on Iran Nuclear Issue”, Uited nations Security Council, available at: https:// www.un.org /securitycouncil /content /2231/ background