توان سنجی و شناسایی مناطق مستعد سیل‌خیزی با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره (مورد مطالعه: شهرستان اردبیل)

جغرافیای طبیعی

دوره 13، شماره 50، دی 1399، صفحه 115-128   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

یوسف درویشی^{* 1}؛ علی اسعدی^{* 2}

¹استادیار گروه جغرافیا دانشگاه پیام نور

²کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

سیلاب یکی از مهم‌ترین و پرحادثه‌ترین مخاطرات طبیعی ایران می‌باشد. شناسایی مناطق سیل‌خیز و پخش سیلاب یک گام اساسی برای مدیریت ریسک سیل است و منطقه بندی خطر سیلاب اندازه‌گیری کمی از خطر سیل را فراهم می‌کند، درنتیجه امکان ارسال هشدارهای مناسب در مواقع خطر سیل و تسهیل عملیات امداد و نجات فراهم می‌شود همچنین پخش سیلاب در اراضی مستعد پایین‌دست حوضه شهرستان اردبیل باعث کمک به تغذیه محیط مصنوعی حوضه می‌شود و افزایش کیفیت اراضی محیط را هم در بردارد. هدف این پژوهش شناسایی مناطق مستعد سیل‌خیزی و پخش سیلاب در صورت بروز بحران سیل می‌باشد. تمامی فرایندها و تجزیه تحلیل داده‌ها در محیط ARC GIS به کمک روش الکتر و منطق بولین برای وزن‌دار کردن و تلفیق لایه‌هایی همچون (شیب، فرسایش، کاربری اراضی، شبکه آبراهه، خاک، زمین‌شناسی، انحنای زمین، واحد کوارترنر، سطح آب‌های زیرزمینی، تراکم پوشش گیاهی، رواناب و رطوبت خاک) استفاده شد و مناطق مستعد هنگام مواجه با خطر در آن مشخص گردید نتایج پژوهش نشان داد مناطقی با شدت سیلاب بالا دارای ویژگی‌هایی مانند (وجود رسوب­های آبرفتی و کوهرفتی در پای دامنه‌های پرشیب و آبخیزهایی با رخنمون‌های سنگی زیاد، وجود آبرفت‌های بادبزنی شکل و مخروط افکنه در دهانه خروجی مسیل‌ها و آبراهه‌های با آبخیزهایی کوهستانی و تپه‌ماهوری منتهی به دشت‌های کم شیب، وجود اراضی پست ازنظر ارتفاعی نسبت به اراضی اطراف) است. نتیجه نهایی تحلیل هم درروش الکتره و هم در همپوشانی این اطلاعات را می‌دهد که بخش مرکزی نسبت به بخش ثمرین و هیر درخطر سیل‌خیزی بیشتری قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

سیل‌خیزی؛ توان‌سنجی؛ مدل الکتر؛ شهرستان اردبی

مراجع

1- آقاعلیخانی، مرضیه (1388): پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی و سیل گیری حوضه فرحزاد تهران با استفاده از مدل منطق فازی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی تهران.

2- اعظمی راد، محمود، قهرمان، اسماعیلی، کاظم (2018): بررسی پتانسیل سیل‌خیزی حوضه آبخیز کشف رود مشهد بر اساس روش SCS در محیط GIS. پژوهش­نامه مدیریت حوزه آبخیز.‌

3- ایمانی بهرام پور خسروانی محسن (1396): تحلیل فضایی پهنه‌های مخاطره‌آمیز شهرستان اردبیل نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی دوره 28، شماره 2 - شماره پیاپی 66، ص، 109-128.

4- بومری، محمد، نهتانیفر، عبدالباسط، رادفر، شهباز و مهدوی، ابوالقاسم (1390): شناسایی پهنه‌های سیلابی و ویژگی‌های فیزیوگرافی و کمی حوضه آبریز دامن با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور، جغرافیا و توسعه، 9، صص 146-129.

5- بهشتی جاوید، ابراهیم (1390): پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی در حوضه رودخانه بالخلوچای، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی تهران.

6- درویشی یوسف (1395): بررسی و مطالعه پتانسیل‌های شهر اردبیل در توسعه گردشگری و ارائه راهکارهای علمی در جهت کسب درآمد از پتانسیل گردشگری شهر اردبیل، طرح پژوهشی، دانشگاه پیام نور مرکز اردبیل.

7- سازمان آب منطقه‌ای اردبیل (1396): سازمان آب و هواشناسی ایستگاه‌های منطقه.

8- طاهری بهبهانی (1375): محمد طاهر، بزرگ‌زاده، مصطفی، سیلاب‌های شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول، تهران.

9- علایی طالقانی، محمود (1384): ژئو مورفولوژی ایران، انتشارات قومس، چاپ دوم.

10- عسگری شمس اله، صفاری امیر، فتحی حجت اله (1397): بررسی سیل‌خیزی در حوضه آبریز جعفرآباد. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۱۸ (۵۰): صص ۷۷-۹۰.

11- علیجانی بهلول، محمدرضا، (1371): مبانی آب و هواشناسی، سمت.

12- عابدینی، موسی، لطفی، خداداد (1398): برآورد ارتفاع رواناب جهت تحلیل پتانسیل سیل‌خیزی با استفاده از روش شماره منحنی در حوضه آبریز شاهرود اردبیل. فضای جغرافیایی، 19(68)، صص 163-181.‌

13- عابدینی موسی و فتحی محمدحسین (1393): بندی خطر وقوع سیلاب و ارزیابی خسارت آن در حوضه آبخیز خیاوچای مشکین شهر با مدل ArcGIS و ANP طرح پژوهشی دانشگاه محقق اردبیلی.

14- قاسمیان، نجفی، اسماعیل (1398): پهنه‌بندی خطر وقوع سیلاب در شهرستان کوهدشت با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی و فازی. جغرافیا و روابط انسانی، 2(3)، صص 403-417.‌

15- قهرودی تالی، منیژه (1388): کاربرد مدل یکپارچه سیلاب شهری درکلان شهر، مطالعه موردی شمال شرق تهران: مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، پیش‌شماره پاییز صص 167-295.

16- کارآموز، محمد، طاهری، مهکامه (2019): ارائۀ راه‌کارهای مدیریتی در مقابله با مخاطرات هم‌زمان سیلاب‌های ساحلی و درون‌شهری. تحقیقات منابع آب ایران، 14(5)، صص 71-84.‌

17- همتی. رسول (1390): اطلس الکترونیکی بلایای جوی و اقلیمی استان اردبیل، معاونت پژوهشی سازمان هواشناسی کشور.

18- نگهبان، حبیب، رضایی مقدم، محمدحسن و نیکجو، محمدرضا (1397). پهنه‌بندی خطر سیلاب شهری با استفاده از مدل HEC-HMS، مطالعه موردی: (حوضه آبریز بالیقلو چای اردبیل). تبریز.

19- مصطفی‌زاده، رئوف، مهری، سونیا. (1398). روند تغییرات ضریب سیلابی در ایستگاه‌های هیدرومتری استان اردبیل، پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، 9(17)، صص 82-95.‌

 

20- Haddad, E. A., & Teixeira, E. (2015): Economic Impacts Of Natural Disasters In Megacities: The Case Of Floods In São Paulo, Brazil. Habitat International, 45, Pp. 106-113.

21- Kastridis, A., Kirkenidis, C., & Sapountzis, M. (2020): An Integrated Approach Of Flash Flood Analysis In Ungauged Mediterranean Watersheds Using Post‐Flood Surveys And Unmanned Aerial Vehicles (Uavs). Hydrological Processes.