ارزیابی خدمات شهری در مناطق ده‌گانه کلان‌شهر تبریز

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 10، شماره 37، اردیبهشت 1400، صفحه 79-98   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شکوفه مشفقی فر¹؛ بختیار عزت پناه^{* 2}؛ میرنجف موسوی³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

²استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

³استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

نابسامانی نظام توزیع مراکز خدماتی در فضاهای شهری زمینه ساز نابرابری اجتماعی شهروندان در برخورداری از این خدمات شده است. لذا توجه به خدمات و نحوه توزیع آن در سطح شهرها یک اصل اساسی در راستای توسعه پایدار شهرها و زمینه ساز عدالت فضایی می باشد. هداف از این پژوهش، تحلیل فضایی خدمات شهری در مناطق ده گانه کلانشهر تبریز است. بدین منظور جهت جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای استفاده شد. پژوهش حاضر از نظر هدف، توصیفی-تحلیلی و از نظر نتایج کاربردی است. برای تحلیل و نحوه توزیع خدمات شهری از 17 نوع خدماتی عمومی با استفاده از مدل‌های کمی و همچنین برای تعیین نوع رابطه بین جمعیت و خدمات شهری از آزمون همبستگی پیرسون در محیط اکسل بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که منطقه 2 و 3 بهترین وضعیت را ازلحاظ توزیع خدمات شهری دارند و منطقه 9 در وضعیت نامساعدی قرار دارد و کمترین خدمات عمومی را به خود اختصاص داده است. همچنین نتایج نشان از همبستگی پایین بین خدمات شهری و جمعیت می‌باشد. در حالت کلی یافته‌ها نشان دهنده این است که توزیع خدمات به‌صورت مناسبی انجام نشده و بیشتر تمرکزا و قطبی است. بنابراین، برای برون‌رفت از این وضعیت و دستیابی به توزیع متعادل خدمات عمومی شهر پیشنهادهای ارائه شد.

کلیدواژه‌ها

جمعیت؛ خدمات شهری؛ توسعه پایدار؛ تبریز

مراجع

ابراهیم‌زاده آکباد، عیسی؛ قادرمزی، جمیل؛ کاشفی دوست، دیمن (1394)، تحلیل توزیع خدمات شهری در محلات مسکونی با رویکرد عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: شهر دهگان-کردستان)، دو فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش­های بوم­شناسی شهری، سال نهم، شماره 2

اسماعیل پور، نجما؛ شکیبامنش، مهدی (1398)، تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری­های خدمات شهری؛ نمونه موردی: شهر یزد؛ فصلنامه علمی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال نهم، شماره دوم

اسماعیل زاده، حسن؛ کرباسی، پوران؛ روی دل، جابر؛ افضلی، معین؛ افضلی (1395)، تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و خدمات شهر از منظر خدمات شهری از منظر عدالت اجتماعی با استفاده از روش ترکیبی (مطالعه موردی: شهر بناب)، پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، دوره 4، شماره 2

امانپور، سعید؛ حسینی شهپریان، نبیالله و سعید ملکی (1395)، تحلیل فضایی سطوح برخورداری مناطق کلانشهر اهواز از خدمات شهری با تأکید بر عدالت اجتماعی، پژوهشهای جغرافیای برنامه ریزی شهری، دوره 4، شماره 3.

پارسا، شهرام؛ پور احمد، احمد؛ حاجی، مهسا و جعفری، اسماعیل (1397)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات برنامه­­ریزی سکونتگاه­های انسانی، دوره 13، شماره 4.

حبیبی، سید محسن و صدیقه مسایلی (1378)، سرانه کاربر‌ی‌های شهری، اتشارات زمین و مسکن، تهران.

حکیمی، هادی؛ هرائینی، مصطفی و علیزاده، پریا(1396)، تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع فضایی خدمات عمومی در مناطق شهری شهر ارومیه، مجله کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه ریزی، دوره 8، شماره 3.

داداش­پور، هاشم؛ رستمی، فرامرز؛ علیزاده، بهرام (1393)، بررسی و تحلیل توزیع عادلانه خدمات شهری و الگوی پراکنش فضایی آنها در شهر همدان، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، شماره دوازدهم، شماره پاییز

دویران، اسماعیل (1398)، ارزیابی کیفیت خدمات شهری در محلات اسکان غیر رسمی با استفاده از مدل سروکوال (مطالعه موردی: شهر زنجان)، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 1

ذاکریان، ملیحه؛ موسوی، میزنجف؛ باقر کشکولی، علی(1389، تحلیل بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در محلات شهری میبد از منظر توسعه پایدار، مجله پژوهش­ و برنامه­ریزی شهری، سال اول، شماره دوم

زاهدی یگانه، امیر، شمس، مجید، ملک حسینی، عباس و بهارلو، ایمان (1398)، تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری با تاکید بر مدلهای برنامه ریزی شهری (نمونه موردی: شهر تهران)، فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه‌ای)، سال نهم، شماره 2، صص 7-20.

زنگی­آبادی، علی؛ باقری کشکولی، علی؛ تبریزی، نازنین (1393)، تحلیلی بر توزیع فضایی جمعیت و خدمات شهری با تاکید بر عدالت اجتماعی و نابرابری-های شهری (مطالعه موردی: محلات شهر فیروزآباد فارس)، جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال 26

ستاوند، محمد هادی؛ حاجی­زاده، فاضل؛ یغوری، حسین (1397)، واکاوی فضایی مناطق شهری شیراز از منظر عدالت اجتماعی با تاکید بر خدمات عمومی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال نوزدهم، شماره 52، بهار 98

سرشماری نفوس و مسکن (1395)، مرکز آمار ایران

سرور، هوشنگ؛ لاله­پور، منیژه؛ سربازگلی، سولماز (1395)، ارزیابی و تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری تبریز، جغرافیا (فصلامه –علمی-پژوهشی و بین­المللی انجمن جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال چهارم، شماره 51

شیخ علی­پور، بهزاد؛ عبدالهی، علی اصغر؛ پور خسروانی، محسن (1397، بررسی توزیع خدمات شهری در راستای عدالت فضایی (مطالعه موردی: مناطق چهارگانه شهر کرمان)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای سال نهم، شماره 31

شیعه، اسماعیل (1386)، مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری، چاپ نوزدهم، انتشارات دانشگاه علم صنعت.

صادقیان، میکائیل (1394)، تحلیل بر پراکنش جمعیت و خدمات شهری با رویکرد عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: هادی شهر)، پایانامه ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، پردیس بین­المللی ارس، دانشگاه تبریز

عزت‌پناه، بختیار، سبحانی، نوبخت و رشیدی ابراهیم حصاری، اصغر (1394)، بررسی نحوه توزیع عوامل کاربری اراضی شهری در
طرح‌های توسعه شهری از منظر عدالت اجتماعی، مطالعه موردی: شهر شاهین دژ، دو فصلنامه پژوهش‌های بوم شناسی شهری، سال ششم، شماره 2، صص 64-49.

مرکز آمار ایران (1395)

معتمدی، محمد؛ رسولی، حسن (1397)، ارزیابی میزان رضایت شهروندان از عملکرد مدیریت شهری در حوزه خدمات شهری، مطالعه موردی: شهر فاروج؛ نشریه تحقیقات کاربری علوم حغرافیایی، سال نوزدهم، شماره 55

موسوی بیدلی، سید ابراهیم؛ غلامی تلمارانی، جمیله (1397)، تحلیل فضایی توزیع خدمات شهری و تاثیر آن بر نوع زندگی و فرهنگ منطقه، فصلنامه پژوهش­های جدید در مدیریت حسابداری، دوره جدید، شماره بیستم.

مهندسان مشاور نقش محیط(1392)، وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی.

هادی پور، حلمیه خاتون؛ فرهودی، رحمت الله و پوراحمد، احمد (1385)، معیارهای موثر در مرزبندی نواحی مناطق شهری (منطقه یک شهرداری تهران)، فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، تهران، شماره 57، صص 93-111.

هاروی، دیوید (1379)، عدالت اجتماعی و شهر، مترجم: فرخ حسامیان و دیگران، شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری

هاشمی، سید مناف؛ یحیی­پور، مهدی (1390)، اصول و مبانی خدمات شهری در شهرداری، انتشارات سازمان شهرداری و دهیاری­های کشور، چاپ اول، تهران.

اجزاءشکوهی، محمد، براتعلی خاکپور، عماردانایی فرد(1391): بررسی و تحلیل توزیع فضایی مراکز درمانی شهر مشهد با استفاده از GIS، چهارمین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، مشهد مقدس.

Cho, and Chun Man, (2003) Study on effects of resident-perceived neighborhood boundaries on public ervices: Accessibility and its relation to utilization: Using Geographic Information System focusing on the case of public parks in Austin, Texas A&M University, Texas.

Dadashpoor, H, Alizadeh, B and Rostami, F (2015) Determination of Conceptual Framework From Spatial Justice in City with Focus on the Justice Concept in Islamic

Daneshpoor, H, Rostami, F, and Alizadeh, B, (2016) Is inequality in the distribution of urban facilities inequitable? Exploring a method for indetifying spatial inequity in an Iranian city,Cities, No.52, pp.159-172.

Dixon J. and ramutsindela, M .(2006), Urban resettlement and environmental justice in cape town,cities,23(2),129-139.

Dufaux, F, (2008), Birth Announcement, justice Spatial, www.JSSJ.org

Dupont, V. (2007), Do geographical agglomeration, growth and equity conflict?. Papers in Regional Science, 86.

Greer, J.R., (2002), Equity in the Spatial Distribution of Municipal Services: How to Operationalize the Concepts and Institutionalize a Program, University of Texas, Dallas.

Hewko, J. N. (2001) Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighborhood Accessibility to Public Amenities, University of Alberta, Canada

Li, J., Li, J., Yuan,y., Li, Guifang.(2018). Spatiotemporal distribution characteristics and mechanism analysis of urban population density: A case of Xi'an, Shaanxi, China. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.12.008

Ma., F.(2020). Spatial equity analysis of urban green space based on Spatial Design
Network Analysis (sDNA): A case study of central Jinan, China. Sustainable Cities and Society. doi: https://doi.org/10.1016/j.scs.2020.102256.

Marcotullio, P.J. (2001). Asian Urban Sustainability in the era of Globalization United Nation University, Institute of Advanced Studies, Tokyo, Japan

Martinez, J, (2009), The use of GIS and indicators to monitor intra-urban inequalities a case Rosario.argentina,habitat international,vol.33,no,1.Pp.387;

Nahrin, K.,(2018). Urban development policies for the provision of utility infrastructure: a case study of Dhaka, Bangladesh. Utilities Policy. https://doi.org/10.1016/j.jup.2018.05.002

PacionVCRDe, M.(2005), Urban Geography, Cambridge University Press.

Paskaleva, k., Cooper, I.(2018). Open innovation and the evaluation of internet-enabled public services in smart cities. Technovation. https://doi.org/10.1016/j.technovation.2018.07.003

Rodriguez, Pablo Gutiérrez. & Vazquez, José Luis. & Vaughan, Roger. & Edwards, Jonathan. (2009) Qualitydimensions in the public sector: municipal services and citizens perception, International Review public Nonprofit Marketing. Vol. 6, No.1, pp.75-90

Seto, K. C., Sánchez-Rodríguez, R., & Fragkias, M. (2010). The new geography of
contemporary urbanization and the environment. Annual review of environment and resources, 35, 167-194. doi: https://doi.org/10.1146/annurev-environ-100809-125336

Shankar, R. and A. Shah (2003), Bridging the Economic Divide within Countries - a
Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income
Disparities, World Development, 31(8): 1410-1432.

Taleai, M, Sliuzas, R and Johannes, F, (2014) An integrated framework to evaluate the equity of urban public facilities using spatial multi-criteria analysis, ities, Vol.40, No.1, pp.56-69.