تحلیل گفتمان دفاعیه علی سلمان، دبیرکل جمعیت الوفاق بحرین، در دادگاه‌ آل خلیفه

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

مقاله 2، دوره 12، شماره 44، مهر 1399، صفحه 29-61   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pir.2020.680008

نویسندگان

علیرضا بیگی^* ؛ حسن مجیدی

دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

حکومت بحرین پس از انقلاب 14 فوریه سال 2011، به بهانه‌های مختلف رهبران عمدتاً شیعی را بازداشت کرد. یکی از این افراد شیخ علی سلمان، دبیرکل جمعیت الوفاق است. وی باوجود همراهی با نظام در روند گفتگوها و برآورده ساختن خواسته نظام بحرین در آرام‌سازی این جنبش درنهایت توسط آل‌خلیفه بازداشت گردید و در دادگاه به دفاع از خود پرداخت. شناخت گفتمان حاکم بردفاعیات شیخ علی سلمان به‌عنوان دریچه‌ای برای آشنایی با یکی از گفتمان‌های سیاسی بحرین، هدف این پژوهش است. این مقاله درصدد تبیین و تحلیل دفاعیه شیخ علی سلمان در دادگاه بحرین و پاسخگویی به این سؤال است که مولفه‌های گفتمانی حاکم بر دفاعیه علی سلمان، در دادگاه حکومت بحرین چیست؟ یافته‌های این مقاله که با استفاده از روش تفسیری و تحلیل گفتمان ون‌دایک تدوین‌شده؛ نشان‌دهنده نوعی گفتمان میانه‌رو و اصلاح‌طلب (در مقابلِ گفتمان انقلابی) در دفاعیه سلمان است. از میان متغیرهای کیفی بیان گردیده در تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک، علی سلمان از واژگان، نقل‌وقول، حسن تعبیر و قطب‌بندی، بیشترین استفاده را کرده است. فرضیه این پژوهش از این قبیل است که نظام آل خلیفه اصلاح‌ناپذیر نبوده و همواره سعی دارد با دادن وعده‌های بی‌اساس به مردم بحرین آنان را از جنبش دور سازد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفتمان؛ ون دایک؛ بحرین؛ آل‌خلیفه؛ شیخ علی سلمان؛ الوفاق

مراجع

 قران کریم. 

الرمیحی، محمدغانم (1995)، البحرین، مشکلات التغییر السیاسی و الاجتماعی، بیروت: دار الجدید، مکتبة مؤمن، الطبعة الرابعة.

الدقاق، عبدالله، مصاحبه در قم در تاریخ 2/4/1396، توسط علیرضا بیگی

 السندی، سید مرتضی (1396). رنج و امید، ترجمه: علیرضا بیگی، قم، نشر شهید کاظمی. 

السندی، سید مرتضی، مصاحبه در قم در تاریخ 7/5/1396، توسط علیرضا بیگی. 

الصالح، عبدالله، مصاحبه در قم در تاریخ 13/7/1396، توسط علیرضا بیگی. 

الصالح، عبدالله (2015). علماء خلف القضبان، أسبوع المعتقلین، جمعیة العمل الإسلامی. 

اللامی، حمزه (2011). إنتفاضة البحرین، المعوقات و التوقعات و الموقف الرسالی المطلوب، مطبعة الدسیر، الطبعة الثانیة. 

المحفوظ، محمدعلی (2015)، صرخة وطن، جمعیة الأمل الإسلامی «أمل» ـ البحرین. 

المتروک، نادر (2017)، الزفرات، انتفاضة مارس 2015 فی سجن «جو» کما رواها السجناء، وکالة انباء البحرین الیوم. 

المرشد، عباس (2014)، جدار الصمت: انهیار السلطویة، مدخل توثیقی لثورة 14 فبرایر البحرینیة، مرکز أوال للدراسات و التوثیق، بیروت، 2014. 

المرشد، عباس؛ عبدالهادی، الخواجه (2008)، التنظیمات و الجمعیات السیاسیة فی البحرین، دراسة وصفیة و حقوقیة، فرادیس للنشر و التوزیع، مکتبة مؤمن قریش، مملکة البحرین. 

المرشد، عباس میرزا (2006)، دیمقراطیة الصولجان، الدیمقراطیة و النظام القبلی فی البحرین، مجمع البحرین الثقافی للدراسات و البحوث. 

آجیلی، هادی و باقری، عابد (1393)، «واکاوی اندیشه سیاسی آیت‌الله شیخ عیسی قاسم»، دوفصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، سال دوم، شماره اول، بهار و تابستان 1395، 59 80. 

آدمی، علی (1391)، «بحران بحرین و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران»، فصنامه راهبرد، سال بیست‌ویکم، شماره 62، 141 168. 

آقا سید محمد قاری، فاطمه سادات (بی‏تا)، ابعاد معرفتی امام رضا (ع) در برخورد با دانشمندان سایر مذاهب و ادیان در درآمدی بر مناظره‏های امام رضا (ع)، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

آقاگل‏زاده، فردوس (1385)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی. 

احدی، محمدرضا (1395)، «ون‏دایک؛ زبان و نظریه گفتمان انتقادی»، کنگره بین‌المللی زبان و ادبیات، دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید مفتح شهر ری. 

امیرعبداللهیان، حسین (1390)، «ناکامی طرح خاورمیانه بزرگ و خیزش بیداری اسلامی در جهان عرب (مطالعه موردی بحرین)»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شماره دوم، تابستان 1390، شمارة مسلسل 52. 

بیگی، علیرضا (1397)، سیاست و حکومت در بحرین، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع). 

بیگی، علیرضا (1396)، عبدالوهاب حسین و انقلاب 14 فوریه بحرین، قم: نشر شهید کاظمی. 

بهروزی لک، غلامرضا (1388)، کاربرد تحلیل‏های گفتمانی در مطالعات سیاسی اسلامی، در «روش‏شناسی در مطالعات سیاسی اسلام» به کوشش علی‏اکبر علیخانی و همکاران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ دوم. 

بی‌نا (2016)، اضطهاد المواطنین الشیعة فی البحرین، المؤتمر الدولی حول اضطهاد الشیعة فی البحرین، 23 آوریل بروکسل. 

پورحسن، ناصر؛ سیفی، عبدالمجید (1392)، «عربستان و رویارویی هژمونیک با بیداری اسلامی در حوزه خلیج فارس (مطالعه موردی بحرین)»، فصلنامه علوم سیاسی، سال شانزده، شماره 62، 133 156. 

تاجیک، محمدرضا (1378). میشل فوکو و انقلاب اسلامی، تهران: مؤسسه توسعه دانش و پژوهش ایران. 

جمشیدی نژاد، حبیب الله (27/1/1399)، «بررسی ترکیب بدیعی «حسن تعبیر»»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، تاریخ مشاهده: 21/6/1399، قابل مشاهده در سامانه ذیل: https://b2n.ir/872872

. جهان‏خواه، عادل؛ دیده‏ورا، ذوالفقار (1393)، «بن‌مایه های بیداری اسلامی با مطالعة موردی بحرین، مجله سیاست دفاعی»، سال بیست‌ودوم، شمارة 86، از 67 106. 

حاتمی، محمدرضا (1394)، تحولات بحرین و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر علوم و فنون راضی. 

حاتمی، محمدرضا (1392)، «تحولات بحرین؛ بررسی چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی امنیت ملی»، فصلنامه پژوهش‏های سیاسی جهان اسلام، سال سوم، شمارة سوم، 1 25. 

حاتمی، محمدرضا؛ بیگی، علیرضا (1397)، «واکاوی منشور اقدام ملی و تأثیر آن بر وضعیت سیاسی بحرین»، جامعه‏شناسی سیاسی جهان اسلام، سال 6، شماره 1، 129 162. 

حاتمی، محمدرضا؛ بیگی، علیرضا (1397)، «کاربست فضای دورگه در جنبش 14 فوریه بحرین»، مطالعات سیاسی جهان اسلام، شمارة 27، 101 119

. حاتمی، محمدرضا؛ بیگی، علیرضا (1397)، «تحلیل تطبیقی انقلاب اسلامی ایران با جنبش 14 فوریه بحرین بر اساس نظریة نسل چهارم گلدستون»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال 8، شمارة 3، 135 153. 

حسین، جاسم (2015). «الإقتصاد البحرینی فی 2015: العقوبات و التحدیدات»، تاریخ : 29/11/1395، قابل‏مشاهده در سامانة http://www.bcsl.org.uk/arabic/?p=943

. درخشه، جلال؛ بیگی، علیرضا (1397)، «مطالعه تطبیقی نظریه حکومت در اندیشة عیسی قاسم و عبدالوهاب حسین»، پژوهش‏های سیاسی جهان اسلام، شمارة 30، 60 86. 

ربیع البحرین (2012). حصاد السادات، مرآة البحرین. 

رشیدی، ناصر؛ سعیدی، اصمعان (1392). «تحلیل گفتمان انتقادی کتاب فارسی امروز برای دانشجویان خارجی براساس چاچوب تحلیلی ون دایک و ون لیون»، فصلنامه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة 32. 

رضائیان، مسعود؛ جهانیان، شهاب (1393)، «انقلاب بحرین، بیداری اسلامی و علل ناکامی آن»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال یازدهم، شمارة 36، 108 202. 

زارع مهریزی، الهام (1393)، «بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر تحولات بحرین»، فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش، شمارة 18، 109 126. 

زارعی، غفار؛ دهناد، سید احمدرضا (1393)، «تشابه جنبش شیعی بحرین با مدل انقلاب اسلامی ایران»، مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، دورة 2، شمارة 1، 165 174

. سلیمی، فاطمه (1392)، «بحرین/ بیداری اسلامی در جزیرة خونین اسلامی»، مجله رشد آموزش علوم اجتماعی، شمارة 58، بهار 1392، 8 15. 

شاکری، رضا؛ زینالی، صادق؛ بیگی، علیرضا (بی‌تا)، مؤلفه‌های حکومت مطلوب. 

کوشکی، محمدصادق؛ حسینی، سید محمود؛ قادری، محمد، (1393)، «چشم اندازی بر تأثیرات مؤلفه‌های قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران بر بیداری اسلامی بحرین»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال 11، شمارة 39، 81 100. 

سلطانی، علی‌اصغر (1396)، «تحلیل گفتمان به‌مثابة نظریه و روش»، فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقر العلوم، سال بیستم، شمارة اول. 

سلطانی، علی‌اصغر؛ تفرشی، امیرعلی (1395)، «تحلیل گفتمان برنامه‌های تولیدی شبکه «من و تو»»، فصلنامه مطالعات رسانه‏های نوین، سال اول، شمارة 3. 

سلمان، علی (2017). مرافعة وطن، نص مرافعة زعیم المعارضة البحرینیة الشیخ علی سلمان امام القضاء البحرینی، جمعیة الوفاق الوطنی الإسلامی.

 صالحی نجف‌آبادی، عباس؛ خسروی، بهنام؛صانعی، راضیه (1394)، «بررسی دلایل هژمونیک‌شدن گفتمان ایران هراسی و شیعه هراسی براساس نظریه لاکلائو و موفه»، فصلنامه پژوهش‏های سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شمارة دوم.

صدوق، علی ‏بن ‏بابویه قمی (1390 ق/1970)، عیون اخبارالرضا، النجف: المطبعه الجدیده.

صوت‌البحرین (2017)، «دکتاتور البحرین یملک عقارات ضخمة فی لندن»، تاریخ مشاهده: 15/2/1396، قابل مشاهده در سامانة https://b2n.ir/008832

. عبدالکریم، محسن (2006)، استقلال المؤسسة الدینیة فی البحرین و محاولة اخضاعها، الطبعة الأولی، دار الصقر للطبع و النشر، بیروت ـ لبنان.

. ع.ر، امیردهی (1390)، «سرزمین‏های جهان اسلام، بحرین سرزمین مروارید»، فصلنامه اندیشه تقریب، شمارة 28. 

عمادی، سید رضی (1394)، بیداری اسلامی در بحرین، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران. 

غیاثیان، مریم سادات؛ نامور، زهرا؛ روشن، بلقیس؛ سلطانی، علی‌اصغر (1392). «بازنمایی گفتمان مشروعیت فعالیت هسته‏ای ایران از نگاه امریکا»، فصلنامه پژوهش‏های سیاسی جهان اسلام، سال سوم، شمارة دوم. 

فاضلی، محمد (1383)، «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهش‌نامه علوم انسانی و اجتماعی، سال چهارم، شمارة چهاردهم

. فجر البحرین (2012). «موضوع خاص بأملاک واموال البحرین و شعب البحرین المسروقة من عائلة آل‏خلیفة»، تاریخ مشاهده (14/2/1396)، قابل مشاهده در سامانه ذیل: https://www.fajrbh.com/vb/threads/49828/

. قاسم‏زاده، سید علی؛ گرجی، مصطفی (1390). «تحلیل گفتمان انتقادی رمان دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست داشت»، ادب پژوهی، شمارة 17. 

گلستان، لیلی (1391). محاکمه سقراط، تهران، نشر مرکز. 

گواه‏میهن (1395). بیانات رهبران انقلاب 14 فوریه بحرین و مخالفان نظام در دادگاه‏های نظامی آل‌خلیفه، ترجمة علیرضا بیگی با همکاری سجاد رفیعیان، قم، نشر شهید کاظمی. 

لاکلا، ارنستو؛ موف، شنتال؛ فرکلاف، نورمن (1395). تحلیل گفتمان سیاسی، ترجمة رضائی‌پناه و سمیه شوکتی مغرب، تهران: تیسا.

ماحوزی، عبدالله (1393)، «بیداری اسلامی در بحران و قیام 14 فوریه 2011 و بحران در بحرین»، مجله فرهنگ اسلامی، شمارة 11، 198 220. 

مجیدی، حسن؛ کاظمی دینان، سید مرتضی (1395)، «راهبرد جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات بحرین از منظر نظریة سازه‌انگاری»، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شمارة دوم، 21 45.

. مجیدی، حسن؛ اعتضادی فر، مهناز (1396)، «تحلیل گفتمان احتجاجات و مناظره‌های امام صادق (ع)»، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی 71، سال بیست‌ویکم، شمارة دوم، 180 196.

مجیدی، حسن؛ بیگی، علیرضا (1398)، «واکاوی کنش انقلابی عبدالوهاب حسین، آغازگر جنبش 14 فوریه بحرین براساس نظریة پی بر انسار»، مطالعات سیاسی جهان اسلام، شمارة 32، 48 71. 

مددی، جواد (1393)، «آسیب‌شناسی قیام بحرین»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال پانزدهم، شمارة 3، پیاپی 59، 69 89. 

معین، محمد (1386 الف)، فرهنگ فارسی، جلد اول، گردآورنده: عزیزالله علیزاده، تهران: ادنا، چاپ چهارم.

. ــــــــــــ (1386 ب)، فرهنگ فارسی، جلد دوم، گردآورنده: عزیزلله علیزاده، تهران: ادنا، چاپ چهارم. 

مقامی، امیر (1396)، «سلب تابعیت شیخ عیسی قاسم از منظر حقوق بین‌الملل»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دورة 47، شمارة 2، 357 375. 

ملتقی البحرین (2001). «ماذا یملک «خلیفة بن سلمان»؟ فی مقارنة مع قصر تکلف بناءه 700 ملیون دولار»، تاریخ مشاهده: 14/2/1396، قابل مشاهده در سامانه ذیل: http://bahrainonline.org/showthread.php?t=45915

. موسوی‌نژاد، محمد (25/9/1396)، «مبالغه»، تاریخ مشاهده: 21/2/1396)، قابل مشاهده در سامانة http://mousavinezhad.com/3964-2 69.

میلز، سارا (1382). گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان: هزاره سوم. 

نجفی، محمدصادق؛ بلندیان، غلامحسین (1392)، «تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر شکل‌گیری بیداری اسلامی در بحرین»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال دهم، شمارة 33، 189 208. 

نوروزی، ایمان (1394)، انقلاب کرامت در بحرین، قم: نشر معارف. 

نیک رهی، مجتبی؛ غفوری، مهتاب (1396)، انقلاب بحرین، تهران: نشر نظری. 

ون‏دایک، تئون (1387)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، ترجمۀ پیروز ایزدی و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏ها، (نشر اثر اصلی 1981). 

هاشمی، سید حمید (1395)، «راهبرد بحرین در قبال شیعیان، مطالعة موردی سلب تابعیت شیخ عیسی قاسم از منظر سیاسی و حقوقی، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام»، سال هفدهم، شمارة 1، پیاپی 65، 96 71. 

هاشمی‌نسب، سعید (1389)، «بحران بحرین»، فصلنامه پژوهش‏های منطقه‏ای، شمارة 5، 19 38. 

هزارئه‏ای، سیدمرتضی؛ بلوریان، فریده (1395)، «بررسی رویکرد جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی به مسأله بیداری اسلامی(مطالعه موردی بحرین)»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شمارة 19، 165 189. 

یورگنسن، ماریان؛ لوئیز، فیلیپس (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.

Van Dijk, T.A. (1998). "Social cognition and discourse". In H.Giles& R.P.Robinson, Handbook of social psychology and language.

Van Dijk, T. A. (1998). Opinion and Ideologies in the Press, In Approaches to Media Discourse, Edited by Allan Bell and Peter Garrett, Blackwell Publication.

Van Dijk, T.A. (2001). Multidisciplinary CDA: A plea for diversity. In methods of Critical Discourse Analysis. (eds.), Wodak R. and M. Mayer, London: Sage Publications.