ارزیابی اثرات سیاست‌های مقاوم‌سازی بر الگوهای مسکن و هویت روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان ماسال)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 1، دوره 17، شماره 4 - شماره پیاپی 61، اسفند 1401، صفحه 871-883   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جواد همتی لوحه سرا¹؛ حجت الله رشیدکلویر^{* 2}؛ نصرالله مولائی هشجین³؛ حسن اکبری²

¹دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

²استادیار گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³استاد گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

مسکن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر سکونتگاه‌های انسانی، به‌ویژه در مناطق روستایی محسوب می‌شود. با این‌وجود تأمین مسکن مناسب، یکی از چالش‌های عمده در نواحی روستایی به دلیل قدرت مالی پایین روستائیان و همچنین آسیب‌پذیری مساکن در برابر بلایای طبیعی محسوب می‌گردد. بنابراین تمامی دولت‌ها در سال‌های اخیر به سیاست‌هایی همچون اعطای اعتبارات و وام‌های کم‌بهره در راستای ارتقای کیفیت مساکن روستایی مبادرت نموده‌اند. سیاستی که باعث تغییراتی در بطن روستاها و الگوهای مسکن گردیده است. از این‌رو، هدف از تحقیق حاضر بررسی تأثیرات اعتبارات و وام‌های مقاوم‌سازی مساکن در نواحی روستایی شهرستان ماسال (روستاهای شالماء، مرکیه و درخانه) در دو بعد الگوی مسکن و هویت روستا می‌باشد. در این راستا، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با تأکید بر رویکرد کیفی-کمی می‌باشد که برای جمع‌آوری اطلاعات از روش میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشگری) استفاده ‌شده است. جامعه‌ی آماری تحقیق نیز شامل مساکن روستاهای مورد مطالعه می‌باشد که حجم نمونه بر اساس روش کوکران 383 مسکن برآورد گردیده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که عمده‌ترین تأثیر اعتبارات و وام‌های مقاوم‌سازی، ارتقای استحکام مساکن جدید و نوسازی‌شده نسبت به مساکن قدیمی‌تر می‌باشند. همچنین از سایر تأثیرات این تسهیلات می‌توان به کاهش فعالیت‌های زیستی در واحد مسکونی، کاهش سطح زیربنای مساکن، کاهش تعداد اتاق‌ها و تغییر در نوع پلان و سازه‌های مساکن اشاره کرد. از طرفی نتایج نیز حاکی از کاهش هویت در کالبد روستاها از منظر تعلق مکانی و همچنین کاهش ارزش‌های فرهنگی و تطابق با الگوی کهن و سنتی در طراحی‌های جدید واحدهای مسکونی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

سیاست‌های مسکن روستایی؛ الگوی مسکن؛ هویت روستایی؛ شهرستان ماسال

مراجع

آمار، تیمور. (1392). تحولات کالبدی سکونتگاه‌های روستایی استان گیلان به‌منظور تدوین الگوی توسعه کالبدی. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 2(4)، 72-60.

بهرامی، رحمت‌الله. (1390). تحلیلی بر وضعیت مسکن روستایی در استان کرمانشاه. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 30(134)، 104-95.

پاداشی املشی، علیرضا؛ ایرانی بهبهانی، هما؛ خاکپور، مژگان و بندرآباد، علیرضا. (1400). بررسی تحلیلی معماری بومی در راستای ارائه شاخص های زیست پذیری (محدوده مورد مطالعه: شهر املش). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 16(57)، 710-697.

پورطاهری، مهدی؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و نیکبخت، منصوره. (1390). اثرات تغییرات فرهنگی بر الگوی مسکن روستایی (نمونه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان قزوین). فصلنامه فضای جغرافیایی، 11(35)، 134-115.

پورلمر، سیدحسن. (1393). گونه‌شناسی خانه‌های سنتی شهرستان تالش نمونه موردی: روستای خاله‌سرا 57. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 33(147)، 131-117.

توکلی، مرتضی؛ فاضل‌نیا، غریب و امان گلدی، شرافت سید. (1388). بررسی تحول معماری مسکن روستایی و تدوین الگویی بهینه، مطالعه موردی شهرستان آق‌قلا. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 18(127)، 31-14.

جافری، رحیم؛ موسوی، میرنجف و مصیب‌زاده، علی. (1401). روش تلفیقی برای تدوین و انتخاب راهبردهای توسعه مسکن گروه های کم درآمد (مطالعه موردی: مسکن مهر شهرضا). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 17(59)، 330-319.

خانمرادی، سجاد؛ معینی‌فر، مریم و بیگدلی‌راد، وحید. (1401). تحلیل نقش اعیان‌سازی بافت فرسوده شهری بر تحولات هویتی ساکنان محلات قدیمی با رویکرد آینده پژوهی (موردی: بافت فرسوده شهر زنجان). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی،   17(59)، 303-291.

رضوانی، محمدرضا. (1390). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران. چاپ دوم، تهران: نشر قومس.

رضوانی، محمدرضا؛ یعقوب، اسفرم و حسنی‌کهنوج، سیدرضا. (1392). تحلیل فضایی شاخص‌های توسعه مسکن روستایی با تأکید بر نابرابری دورن‌منطقه‌ای، مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 2(4)، 49-34.

عسکری‌رابری، اباصلت؛ عباس‌زاده، شهاب و آبرون، علی اصغر. (1394). بررسی عناصر فضایی کالبدی تأثیرگذار بر مسکن روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دیزباد بالا، فریزی و آیدلیک). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4(12)، 193-177.

عظیمی، نورالدین؛ زالی، نادر و فاروقی، محمدرضا. (1393). بررسی تأثیر وام مسکن روستایی در کیفیت ساخت‌وسازهای جدید مسکونی، مطالعه موردی شهرستان شفت. فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی، 4(12)، 142-127.

عنابستانی، علی‌اکبر؛ شایان، حمید و بنیادداشت، ابوالقاسم. (1391). بررسی نقش اعتبارات بر تغییر الگوی مسکن در نواحی روستایی (مطالعه موردی: شهرستان بهمئی). فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی، 1 (3)، 80-63.

عینالی، جمشید. (1393). تحلیلی بر عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری مسکن روستایی در برابر سانحهی زلزله، مطالعه موردی: دهستان سجاسرود/خدابنده. فصلنامه فضای جغرافیایی، 14(47)، 144-127.

قاطعی کلاشمی، زهرا و کبیری، فاتح. (1395). ارزیابی و آسیب‌شناسی سیاست تأمین مسکن روستایی کشور در برنامه‌های توسعه و پس از انقلاب اسلامی ایران. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 35(155)، 60-51.

Afshar, F., (1998). Balancing global city with global village. Habitat, (22), 375–387.

Aguilar, A.G. (2008). Peri-urbanization, illegal settlements and environmental impact in Mexico City. Cities, 25(3), 133–145.

Bramley, G., & Watkins, D., (2009). Affordability and supply: the rural dimension Planning. Practice and Research, 24(2), 185-210.

Fidler, D., Olson, R., & Bezold, C., (2011). Evaluating a long-term livable Communities strategy in the U.S. Futures, 43(7), 690–696.

Gallent, N., Hamiduddin, I., Stirling, P., & Kelsey, J., (2019). Prioritising local housing needs through land-use planning in rural areas: Political theatre or amenity protection?. Journal of Rural Studies, (66), 11–20.

Gallent, N., & Robinson, S., (2011). Local perspectives on rural housing affordability and implications for the localism agenda in England. Journal of Rural Studies, 27(3), 297-307.

Gallent, N., & Scott, M., (2019). Housing and sustainable rural communities. In: Scott, M., Gallent, N., Gkartzios, M. (Eds.), Routledge Companion to Rural Planning. Routledge, London, 261–272.

Gkartzios, M., & Scott, M., (2013). Attitudes to housing and planning policy in rural localities: Disparities between long-term and mobile rural populations in Ireland. Land Use Policy, (31), 347– 357.

Herrmann, M., & Svarin, D., (2009). Environmental pressures and rural-urban migration, the case of Bangladesh. Munich Personal RePEc Archive, Unpublished.

Howell, E., M., & Harris L., E., (2005). Popkin SJ. The health status of HOPE VI public housing residents. Health Care Poor Underserved, (16), 273–85.

Keivani, R., & Edmundo, W., (2001). Modes of housing provision in developing Countries. Progress in Planning, (55), 65-118.

Komeily, A., & Srinivasan, R., S., (2015). A need for balanced approach to neighborhood sustainability assessments: a critical review and analysis. Sustainable Cities Soc, (18), 32–43.

Liu, W., G., Spaargaren, A., Mol, N., & Heerink, C., W., (2014). Low carbon rural housing provision in China: Participation and decision making. Journal of Rural Studies, (35), 80-90.

Plagerson, S., Harpham, T., & Mathee, A., (2011). Poor housing, good health: a comparison of formal and informal housing in Johannesburg, South Africa. International Journal of Public Health, 56(6), 625-633.

Ruel, E., Oakley, G., D., Wilson, E., & Maddox, R., (2010). Is Public Housing the Cause of Poor Health or a Safety Net for the Unhealthy Poor?. Journal of Urban Health: Bulletin of the New York Academy of Medicine, 87(5), 827-838

Short, J., R., (2006). Urban Theory Acrittcal Assessment. Routledge, Newyork.

Thorn, J., Thornton, T., F., & Helfgott, A., (2015). Autonomous adaptation to global environmental change in peri-urban settlements: evidence of a growing culture of innovation and revitalisation in Mathare Valley Slums, Nairobi. Global Environ. Change, 31(1), 121–131.

World Bank. (2008). Housing Reconstruction in Urban and Rural Areas.

World Health Organization (WHO). (2010). Hidden cities: unmasking and overcoming health inequities in urban settings. The WHO Centre for Health Development, Kobe and United Nations Human Settlements Programme (UN-HABITAT).

Yang, X., Jiang, Y., Yang, M., & Shan, M., (2010). Energy and environment in Chinese rural housing: Current status and future perspective. [Online]: http://www.unisder.org.Energy Power Eng. China, 35–46.

Yuliastuti, N., & Saraswati, N., (2014). Environmental quality in urban settlement: the role of local community association in east Semarang sub-district. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 135(14), 31-35.

Zhao, X., Sun, H., Chen, B., Xia, X., & Li, P., (2019). China’s rural human settlements: Qualitative evaluation, quantitative analysis and policy implications. Ecological Indicators, (105), 398-405.