درآمدی بر تحقق کمال انسان از منظر قرآن و روایات

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 45، فروردین 1400، صفحه 365-384   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.680786

نویسندگان

سید محمد جواد نبوی¹؛ سیده فاطمه حسینی میرصفی²

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

باور همه شیعیان اثنی‌عشری آن است که نه‌تنها پیامبر اسلام و ائمه اطهار(علیهم السلام) انسان‌های کاملی بوده‌اند بلکه دیگران را به رسیدن به این مرتبه دعوت کرده و راه‌های نیل به کمال را در سیره و سنّت خویش بیان کرده‌اند. به این ترتیب اصطلاح الانسان الکامل و اصطلاحات مشابهی مانند الانسان الحقیقی و کمال الانسان، به فرهنگ و علوم اسلامی راه یافته و در علوم مختلف اسلامی مانند عرفان، حکمت، کلام، تفسیر و حدیث درباره آن سخن رفته است. اکنون سؤال این است که آیا کمال انسان امری است که در این دنیا و پیش از مرگ قابل حصول است و انسان می‌تواند قبل از قطع تعلق روح از بدن به آن دست یابد؟ یا اینکه دنیای مادی محدودتر از آن است که بتواند ظرف چنین کمالی برای نفس باشد و بنابراین دستیابی به این کمال منوط به مرگ است و فقط در جهان دیگر و نشئه دیگر قابل دسترسی است؟ همچنین در صورتی که کمال پس از مرگ حاصل می‌شود، آیا مراد از این مرگ، موت ارادی و کشتن نفس به سبب ریاضت‌های شرعی است یا مراد مرگ طبیعی است و یا آنکه متون دینی در این باره صراحت ندارند و پاسخ روشنی در قبال این پرسش ارائه نکرده‌اند؟    

کلیدواژه‌ها

انسان کامل؛ کمال گرایی؛ قرب الهی؛ دنیا؛ نفس

مراجع

کتابنامه:

قرآن کریم.

ابن فارس، احمد. ۱۴۰۴ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.

ابن فناری، محمد بن حمزه. ۱۳۷۴ش، مصباح الانس، چاپ محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. ۱۳۶۲ش، الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. ۱۴۰۶ق، فقه الرضا، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

ابن‌عربی، محمد بن علی. بی تا، الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر.

امام صادق، جعفر بن محمد(علیه السلام). ۱۴۰۰ق، مصباح الشریعة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن. ۱۴۰۳ق، الذریعة، بیروت: دار الأضواء.

آلوسی، محمود افندی. ۱۴۱۵ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

بحر العلوم، محمدمهدی بن مرتضی. ۱۴۱۷ق، رساله‌ سیر و سلوک منسوب به بحر العلوم، چاپ سیّد محمدحسین حسینی طهرانی، مشهد: انتشارات علامه‌ طباطبایی.

برسی، رجب بن محمد. ۱۴۱۹ق، مشارق أنوار الیقین، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

بغدادی، اسماعیل پاشا. ۱۹۵۱م، هدیة العارفین، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

پارسا، خواجه محمد. ۱۳۶۶ش، شرح فصوص الحکم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

جوهری، اسماعیل بن حماد. ۱۴۰۷ق، تاج اللغة وصحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.

حرّ العاملی، محمد بن حسن. ۱۴۱۴ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

حسن‌زاده آملی، حسن. ۱۳۷۸ش، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

خمینی، مصطفی. ۱۳۷۶ش، تفسیر القرآن الکریم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

خویی، ابوالقاسم. ۱۳۷۷ش، مصباح الفقاهة، قم: مکتبة الداوری.

زرکلی، خیرالدین. ۱۹۸۰م، الأعلام، بیروت: دار العلم للملایین.

سبزواری، هادی بن مهدی. بی تا، شرح الأسماء الحسنی، قم: مکتبة بصیرتی.

شعرانی، عبدالوهاب. ۱۳۹۳ق، العهود المحمدیة، قاهره: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفی البابی الحلبی وأولاده بمصر.

صفار، محمد بن حسن. ۱۳۶۲ش، بصائر الدرجات، تهران: مؤسسة الأعلمی.

طباطبایی بروجردی، سیّد حسین. ۱۳۹۹ق، جامع أحادیث الشیعة، قم: المطبعة العلمیة.

طباطبائی، سیّد محمدحسین. بی تا، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

عاملی، ابراهیم. ۱۳۶۰ش، تفسیر عاملی، تهران: کتابخانه‌ صدوق.

فخر رازی، محمد بن عمر. ۱۴۲۰ق، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فراهیدی، خلیل بن احمد. ۱۴۰۹ق، کتاب العین، قم: مؤسسة دار الهجره.

قاضی سعید، محمدسعید بن محمد. ۱۳۷۴ش، التعلیقة علی الفوائد الرضویة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

کاشانی، عبدالرزاق. ۲۰۰۱م، تفسیر ابن‌عربی(تأویلات القرآن)، بیروت: دار الکتب العلمیة.

کلینی، محمد بن یعقوب. ۱۳۸۸ق، الأصول من الکافی، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

گیلانی، عبدالرزاق. ۱۳۷۷ش، ترجمه مصباح الشریعة، تهران: پیام حق.

لیثی واسطی، علی بن محمد. ۱۳۷۶ش، عیون الحکم والمواعظ، قم: دار الحدیث.

مازندرانی، محمدصالح. ۱۴۲۱ق، شرح اصول الکافی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. ۱۴۰۳ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

ملاّ صدرا، محمد بن ابراهیم. ۱۹۸۱م، الحکمة المتعالیة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

نمازی شاهرودی، علی. ۱۴۰۵ق، مستدرک سفینة البحار، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.