بازنمایی یا بازساخت تطوّر ساختاری شخصیت جنید بغدادی در برخی آثار عرفانی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 17، شماره 63، تیر 1400، صفحه 43-65   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.680942

نویسندگان

ناصر امیرمحمدی¹؛ نعمت اصفهانی عمران^{* 2}؛ حمید طبسی³

¹دانشجوی دوره ی دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد جیرفت ،ایران

²استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت ،جیرفت، ایران

³ستادیار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت،جیرفت، ایران

چکیده

در میان عارفان شهیر تاریخ اسلامی، نام ابوالقاسم جنید بغدادی کم همتاست. او به اعتبار درجات بالای سلوک، تحسین و تأیید معاصرانش و البته کرامات و عبارات لطیفی که از او نقل شده، جایگاه ممتازی دارد. عمدة آشنایی مخاطبان فارسی‌زبان در عصر حاضر، تنها با توجه به ذکر وی در تذکرةالاولیای عطار است؛ با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از آثار عرفانی و تذکره‌های دیگر نیز، توجه ویژه‌ای به این شخصیت داشته‌اند. بررسی‌های بیشتر، گویای این موضوع است که در بسیاری از تذکره‌ها و آثار عرفانی، سخن از یک جنید واحد نمی‌شود، بلکه در ادوار مختلف و زیر قلم آفرینندۀ نویسندگان، معرفی و تشریح شخصیت جنید تفاوت‌هایی پیدا کرده است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد شکل ساختاری پنهان این روایات گوناگون دربارۀ این عارف را بررسی و تبیین نماید. نتایج نشان می‌دهد که تنها با در نظر گرفتن و کنار هم قرار دادنِ این آثار متفاوت، می‌توان به شکل ساختاری، سیمای واحدی از جنید رصد کرد. هرچند سلایق نویسندگان بنا بر دلایل مختلف، یکسان نیست، اما گویی به تدریج در متون آنها، سیمای جنید، کمالی مجزّا بیش از آنچه این عارف شهیر در زمان حیات واقعی‌اش تجربه کرده، یافته است.

کلیدواژه‌ها

جنید بغدادی؛ متون عرفانی؛ شخصیت؛ ساختارگرایی؛ تذکرةالاولیا

مراجع

ابونعیم‌، احمدبن‌عبداللّه. 1387. ‌حلیة‌الاولیاء و طبقات‌الاصفیاء. بیروت: الماذن.

انصاری، خواجه عبدالله‌بن محمد. 1386. طبقات الصوفیه. تصحیح محمدسرور مولایی. تهران: صبا.

انصاری‌خوشابر . مسعود. 1394. تاج العارفین جنید بغدادی.1394. تهران: جامی .

برسلر، چارلز. 1386.  درآمدی بر نظریه ها و روش های نقد ادبی. ترجمة مصطفی عابدینی‌فرد. تهران: نیلوفر.

تابنده، علی. 1377. خورشید تابنده. چ2. تهران: حقیقت.

جامی نورالدین عبدالرحمن. 1386. نفحات الانس فی حضرات القدس. تصحیح محمودعابدی. ج۱. تهران: زوار.

حسینی، مریم. 1380. «زبان فاخر و لسان واجد تصوف مروری بر شرح احوال و آثار و افکار شیخ المشایخ، سیّد الطائفه، لسان القوم، طاووس العلماء و سلطان المحققین جنید بغدادی». نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تبریز).س45. ش184و183. صص100ـ63.

خطیب بغدادی، احمد بن علی . 1349. تاریخ بغداد. ترجمة مصطفی عبدالقادر عطا. ج23. بغداد: بی‌جا.

داد، سیما. 1390: فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ9. تهران: مروارید.

رادمهر، فریدالدین. 1389. شرحی بر زندگی و افکار و آثار جنید بغدادی. چ2. تهران: روزنه

سراج‌، ابونصر. 1388. ‌اللمع‌ فی ‌التصوف‌. ‌رینولد آلن‌نیکلسون‌. تهران: اساطیر.

سلمی، ابوعبدالرحمن. 1372. مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی. گردآوری نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

سلمی، ابوعبدالرحمن. 1406هجری قمری.  طبقات الصوفیه. چاپ نورالدین شریبه. سوریه: الحلب.

سینگر، پیتر. 1388. هگل: مقدمه‌ای کوتاه. ترجمۀ عزت‌الله فولادوند. تهران: طرح نو.

شاکری، رضا. 1387. «بررسی طبقات پیرهرات». عرفان اسلامی.س3. ش4. صص 176ـ161.

صفا، ذبیح الله. 1347. تاریخ ادبیات ایران. ج۲. تهران: چاپ افست.

عبدالکریم‌بن‌هوازن  قشیری. 1393. رساله قشیریه. ترجمة حسین شهبازی، تهران: زوار.

عطار نیشابوری ، محمدبن‌ابراهیم. 1382. تذکرة‌الاولیاء. تصحیح و ویرایش ‌محمد استعلامی‌. تهران: زوار.

عقدایی تورج و هما یمینی. 1393. جنید بغدادی به گزارش تذکرةالاولیا. عرفان اسلامی (ادیان و عرفان). س10. ش39. صص 77ـ53.

علیشاه نایب الصدر، محمد معصوم. 1383. طرائق الحقایق. ج2.چ2. تهران: سنایی.

میرباقری‌فرد، سیّدعلی اصغر و الهام سیدان. 1391. «شیوة تعامل قوه نظری و عملی در بینش توحیدی جنید». مجلة ادیان و عرفان. س45. ش1. صص138ـ119.            

میرباقری‌فرد، سیّدعلی اصغر، حسین آقا حسینی و مهدی رضائی. 1386. «مراتب توحید از دیدگاه جنید بغدادی».  مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش51. صص225ـ209.

میرصادقی، جمال. 1388. ادبیّات داستانی. تهران: شفا.

نوربخش، جواد. 1380. جنید. تهران: یلدا قلم.

هجویری، علی‌بن‌عثمان. 1395. کشف‌المحجوب‌. تهران: حوا.