بررسی و تحلیل مهم‌ترین مطلوب‌های بشری در عبهرالعاشقین و شرح شطحیات با توجه به گزاره‌های انتزاعی و انضمامی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 17، شماره 63، تیر 1400، صفحه 215-246   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.680944

نویسندگان

زهره فهامی^{* 1}؛ حسن پور آلاشتی²؛ مسعود روحانی²؛ مصطفی گرجی³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی و اجنماعی، دانشکاه مازندران، بابلسر، ایران.

²عضو هیئت علمی

³هیئت علمی

چکیده

مطلوب هر آن چیزی است که آدمی خواهان و طالب آن است. شناخت مطلوب‌های بشری به فرد کمک می‌کند تا به جای نزاع بر سر مطلوب‌های اجتماعی، فردی و جمعی به دنبال کسب مطلوب‌های اخلاقی و روان‌شناختی باشد تا زندگی معنا‌داری داشته و به مطلوب‌های ذاتی خود از جمله آرامش برسد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مهم‌ترین مطلوب‌های بشری از دیدگاه روزبهان بقلی با توجه به انتزاعی و انضمامی بودن گزاره‌ها پرداخته است. انتزاع و انضمام گزاره‌ها که همان درجۀ کلّیّت و جزئیّت آن‌هاست در گفتمان ادبی عرفانی حائز اهمیت است؛ خصوصاً از این نظر که آیا عرفا با کلی‌گویی‌های خود پیروانشان را بلاتکلیف ساخته‌اند یا با انضمامی کردن مطالب بر میزان قطعیت کلام خود افزوده و آن‌ها را در مسیری مشخص رهنمون کرده‌اند. روزبهان در عبهرالعاشقین با زبانی استعاری تجربیاتش را تصویرگری کرده و در شرح شطحیات، متنی واقع‌گرایانه برای تفسیر متونی فرا‌‌واقع‌گرایانه ارائه داده و هر دو متن را با انواع روش‌های توصیفی، انضمامی ساخته است. وی مجموع مطلوب‌های اجتماعی فردی و جمعی را مطلوب‌های بالغیری می‌داند که باید در خدمت کمال‌جویی و کسب مطلوب‌های اخلاقی مانند عشق‌ورزی قرار گیرند تا انسان را به مطلوب‌های ذاتی و روان‌شناختی مانند آرامش و معنایافتگی رهنمون سازند.

کلیدواژه‌ها

مطلوب‌های بشری‌؛ گزاره‌های انتزاعی؛ گزاره‌های انضمامی؛ عبهرالعاشقین؛ شرح شطحیات

مراجع

قرآن کریم

اسفندیار، محمود رضا و فاطمه سلیمانی کوشالی. 1389. «مفهوم عشق از دیدگاه روزبهان بقلی». پژوهشنامه ادیان. س4. ش7. صص 46 ـ 31.

آقا حسینی، حسین، سیّد علی اصغر میرباقری‌‌فرد و مریم نافلی. 1395. «بررسی تشبیهات حوزه‌ای عشق در عبهرالعاشقین روزبهان بقلی». ادب فارسی. س6. ش1. صص 76 ـ 57.

باقری خلیلی، علی ‌اکبر. 1388. «مبانی عیش و خوشدلی در غزلیات حافظ شیرازی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. س6. ش24. صص 34 ـ 9.

بقلی، روزبهان. 1383. عبهرالعاشقین. چ4. تهران: منوچهرى.

ــــــــــــ . 1394. شرح شطحیات. چ7. تهران: طهوری.

جیمز، ویلیام. 1393. تنوع تجربة دینی. ترجمة حسین کیانی. تهران: حکمت.

حاجی‌ آبادی، محمد. 1393. «از خود رهایی، بنیاد معرفتی حکیم نزاری قهستانی». مجموعه مقالات همایش ملی نقد و تحلیل زندگی، شعر و اندیشۀ حکیم نزاری قهستانی. ش1. صص 78 ـ 66.

خلیلی، علی اصغر و همکاران. 1386. «بررسی وتحلیل تصویر در شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). س11. ش4. صص40 ـ 23.

خوشحال دستجردی، طاهره و راضیه حجتی‌‌زاده. 1390. «نقد و تحلیل پدیدار شناختی عرفان روزبهان با تاکید بر مبحث «تجلیات التباسی» در عبهرالعاشقین». دو فصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. س3. ش5. صص25 ـ 1.

ستاری، جلال. 1366. حالات عشق مجنون. تهران: توس.

سلطانی، منظر و سعید پورعظیمی. 1393. «بیان‌ناپذیری تجربه عرفانی با نظر به آرای مولانا در باب «صورت» و «معنا»». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش34. صص 159-131.

صفا، ذبیح‌الله. 1366. تاریخ ادبیات در ایران. ج1. چ7. تهران: فردوس.

علیزمانی، عباس و غفوریان، مهدی. 1389. «مؤلفه‌های زندگی معنادار از دیدگاه جان کاتینگهام». پژوهش‌های فلسفی. ش17. صص32ـ7.

فتوحی، محمود و مریم علی‌‌نژاد. 1388. «بررسی رابطة تجربة عرفانی و زبان تصویری در عبهرالعاشقین». ادب پژوهی. س3. ش10. صص25 ـ 7.

مختاری، مسروره و همکاران. 1393. «رابطه بینامتنیّت میان سوانح‌العشّاق و عبهرالعاشقین». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش36. صص 316-285.

مطهری، مرتضی. 1376. حق و باطل به ضمیمه احیای تفکر اسلامی. چ 16. تهران: صدرا.

معالی، مهدی و علی‌اکبر عبدل ‌آبادی. 1398. «نسبت دین با معنای زندگی و آلام وجودی از نگاه ویلیام جیمز». فلسفه دین. س14. ش4. صص630 ـ 613.

ملکیان، مصطفی. 1398. زمین از دریچۀ آسمان. چ2. تهران: سروش مولانا.

ملکیان، مصطفی.1387. درس‌گفتارهایی در روش‌شناسی مطالعات مقایسه‌ای عرفان. چ1. تهران: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.

موریس، جورج و دیگران.1372. آثار صوفیه در قرون وسطی به نثر فارسی. ترجمۀ امیره ضمیری. فرهنگ (ویژه ادبیات). ش14. صص246ـ 210.

ولف، دیوید. 1386. روان‌شناسی دین. ترجمۀ محمد دهقان. تهران: رشد.

 

English Sources

Eagleton, Terry. 2007. The Meaning of life: A very short introduction, oxford university press.

James, William. 1943. Essay on Faith and Morals” London: Longmans Green and Co.