تحلیل نمودهای روانی اسطوره‌ها در شعر احمد شاملو و إمل دنقل براساس اصل تضاد یونگ

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 17، شماره 63، تیر 1400، صفحه 185-214   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.680950

نویسندگان

فریدون طهماسبی^{* 1}؛ شبنم حاتم پور²؛ فرزانه سرخی¹؛ نسرین بیگدلی³

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، شوشتر

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر

چکیده

اصل تضاد یونگ، از مهم‌ترین عوامل رشد و شکوفایی شخصیّت در بخش ناخودآگاه جمعی است که علاوه بر تحوّل در ساختار شخصیّت، برانگیزانندة اصلی کل رفتار و تولیدکنندة کل انرژی روان است. براساس این اصل روان‌شناختی، آدمی که در برابر گرایش‌های مختلف، دچار کشمکش و فشار روانی می‌شود، سعی می‌نماید برای از بین‌بردن آن فشار روانی، با ارادة خود، فعالیت نماید و به سوی ترقّی و کمال پیش رود. با بررسی آثار ادبی می‌توان مقایسه‌ای علمی میان اصل تضاد یونگ؛ یعنی شدّت کارکرد انرژی روان در شخصیّت با برخی نظریه‌های فیزیکی از جمله اصل بقای انرژی برقرار نمود که دارای ساختار بنیادی ثابتی است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ تطبیقی و با هدف نشان‌دادن کارکرد انرژی روانی در شخصیّت‌های اسطوره‌‌ای، سعی دارد میزان تأثیرپذیری و شدّت عملکرد پدیدآورندگانی همچون احمد شاملو و إمل دنقل را در این باب بررسی کند. نتیجة پژوهش آن است که این دو شاعر نوپرداز، با بهره‌گیری از تکنیک نقاب (پرسونا) و نشان‌دادن ماهیّت مفهومی و انرژی تولیدشده در شخصیّت‌های اسطوره‌ای کهن، شدّت عملکرد روانی خود را به ‌عنوان پدیدآور در برابر ناملایمات و ناکامی‌های جهان پیرامونشان، با خلق اسطوره‌های نو و دریافت انرژی قدرتمند اسطوره‌ای، در لایه‌های معنادار سروده‌های خود، به ‌خوبی نشان داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

اصل تضاد یونگ؛ اصل بقای انرژی؛ نقاب (پرسونا)؛ احمد شاملو؛ إمل دنقل

مراجع

باقی‌نژاد، عباس. 1387. انسان‌گرایی در شعر شاملو. ارومیه: دانشگاه آزاد اسلامی.

برونر، فرانکو. 1384. فرهنگ توصیفی اصطلاحات روان‌شناسی. ترجمة مهشید یاسایی و فرزانه طاهری. چ3. تهران: طرح نو.

ترنر، ویکتور. 1381. «اسطوره و نماد». ترجمۀ علیرضا حسن‌زاده. مجلۀ کتاب ماه هنر. س 5. ش52و51.  صص77ـ 70.

حرّی، ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصرفارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو». فصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15. صص33ـ9.

حیدری، حسین و فاطمه فرزانه. 1394. «کاربرد نمادین نام‌ها و باورهای آیینی ـ اسطوره‌ای در شعر سیاوش کسرایی». فصلنامۀ علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی .س7. ش22.  صص30ـ 1.

دنقل، إمل. 1987. الأعمال الشعریه الکامله. الطبعه الثالثه. القاهره: مکتبه مدبولی.

روزنبرگ، دنا. 1382. اسطورۀ ایزیس و اوزیرس، حماسۀ گیلگمش. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

ساعتچی، محمود. 1393. فرهنگ روان‌شناسی. چ1. تهران: معین.

سلیمی، علی و اکرم چقازردی. 1388. «نمادهای پایداری در شعر معاصر (مطالعۀ مورد پژوهانه: إمل دنقل)». نشریۀ ادبیّات پایداری دانشگاه شهید چمران کرمان. س1. ش1.  صص 88ـ 71.

شاملو، احمد. 1385. ترانه‌های کوچک غربت (مجموعه شعر 1359ـ 1356). تهران: نگاه.

ــــــــــــ . 1387. حدیث بی‌قراران ماهان. چ4. تهران: چشمه.

ــــــــــــ . 1389. دشنه در دیس. چ8. تهران: مروارید.

ـــــــــــ. . 1390. گزینۀ اشعار. چ14. تهران: مروارید.

ــــــــــــ . 1393. هوای تازه. چ15. تهران: نگاه.

ــــــــــــ . 1398 الف. ابراهیم در آتش. چ13. تهران: نگاه.

ــــــــــــ . 1398 ب. باغ آینه. چ17. تهران: مروارید.

شاملو، سعید. 1397. مکتب‌ها و نظریّه‌ها در روان‌شناسی شخصیّت. چ12. تهران: رشد.

شولتز، دوآن و آلن شولتز، سیدنی. 1394. نظریّه‌های شخصیّت. ترجمۀ یحیی سیّدمحمدی. چ31. تهران: ویرایش.

فتحی دهکردی، صادق و ژیلا قوامی. 1390. «تحلیل و نقد نمادپردازی دینی در دیوان إمل دنقل». پژوهش‌نامة نقد ادب عربی. س1. ش2.  صص 77- 95.

کریمی، یوسف. 1390. روان‌شناسی شخصیّت. چ24. تهران: دانشگاه پیام نور. 

محمدی، علی و مریم اسمعلی‌پور. 1391. «بررسی تطبیقی کهن‌الگوی نقاب در آراء یونگ و ردّپای آن در غزل‌های مولانا (غزلیات شمس)». فصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش26. صص183-151.

مساوی، عبدالسلام. 1994م.  البنیات الداله فی شعر إمل دنقل: دراسه. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

مورنو، آنتونیو. 1394. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. چ10.  تهران: مرکز.

نجفی ‌ایوکی، علی. 1391. «شگردهای فراخوانی شخصیّت‌های سنّتی و بیان دلالت‌های آن در شعر إمل دنقل». مجلّۀ ادب عربی. س4. ش3. صص 46ـ 17.

ون ‌وایلن، کوردن جان، ریچارد ادوین زونتاک و کلاوس بورگناک. 1393. اصول ترمودینامیک ـ ویرایش 8 . ترجمة بهرام پوستی. چ22. تهران: نشر کتاب دانشگاهی.

هالیدی، دیوید، رابرت رزینک و جول واکر.2014. مبانی فیزیک هالیدی. ترجمة نعمت‌الله گلستانیان و محمود بهار. ج اوّل ـ مکانیک. ویرایش دهم. تهران: مبتکران.

یونگ، کارل گوستاو. 1395. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمۀ محمدعلی امیری. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــ . 1398. روح و زندگی. ترجمۀ لطیف صدقیانی. چ هشتم. تهران: جامی.