تجزیه‌وتحلیل ژئوماتیک و خوشه‌بندی سه دوره باستان‌شناختی شهرستان خنج با استفاده از مدل VARIOGRAM

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 3، دوره 13، شماره 3 - شماره پیاپی 51، تیر 1400، صفحه 44-66   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی استخراج ازرساله و پایان نامه

نویسندگان

مسلم رضائی خنگی¹؛ محمد بهرام زاده^{* 2}؛ هایده خمسه³

¹دانشجوی دکتری گروه باستان‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²عضوهیأت علمی، بنیاد ایران‌شناسی، تهران، ایران

³استادیار، گروه باستان‌شناسی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران

چکیده

تجزیه‌وتحلیل فضایی در باستان‌شناسی در زمینه‌های گوناگون باستان‌شناسی چشم‌انداز، آنالیز آماری اهمیت زیادی یافت. باستان‌شناسی فضایی روابط مکانی داده‌های باستانی، الگوهای ایجادشده در اثر فعالیت‌های انسانی و پیامدهای آن در فضای درونی محوطه‌های باستانی و محیط اطراف آنها را مطالعه می‌کند. هدف اصلی پژوهش تجزیه‌وتحلیل ژئوماتیک و خوشه‌بندی سه دوره باستان‌شناختی شهرستان خنج است. پرسش محوری پژوهش، توزیع مکانی محوطه‌های باستان‌شناختی دشت خنج بر اساس خوشه‌بندی دوره‌ای (پیش‌ازتاریخ، تاریخی-اسلامی، اسلامی) از چه الگوهایی تبعیت می‌کند و چه عواملی در مکانیابی این محوطه‌ها نقش ایفای نموده‌اند؟ پژوهش حاضر به روش‌ توصیفی- تحلیلی است. ابتدا با مطالعات میدانی192 نقطه باستان‌شناختی در سه دوره دسته‌بندی و موقعیت مکانی آنها (طول و عرض جغرافیایی) ثبت گردید. سپس بامطالعه ادبیات پژوهش جهت استخراج 8 شاخص مؤثر (فاصله از رودخانه، ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب، شرایط اقلیمی، پوشش گیاهی، میزان بارش، فاصله از روستا‌ها) در پراکنش مراکز و نقاط باستانی موجود در سطح شهرستان خنج در سطح 4دهستان شناسایی با استفاده از تکنیک دلفی استخراج شدند، وضعیت نهایی نقاط از طریق ابزار سمی واریوگرام در بخش Geostatistical analyst با نرم‌افزار ArcGIS تجزیه‌وتحلیل شدند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد؛ بیش از 45‌% محوطه‌ها در ارتفاع1100-900m و درشیب 5 تا10‌% پراکنش یافته است، اقلیم آنها با متوسط بارش100 تا 150mm کمتر، اقلیم معتدل و مراتع اطراف آنها قابل آبیاری است. میانگین وسعت محوطه‌ها بیش از1هکتار و میانگین فاصله از روستاها 3000m است. فاصله از منابع آب به‌طور میانگین بیش از3 کیلومتر است، محوطه‌ها به‌صورت متمرکز در نیمه شرقی و بخشی در قسمت جنوب‌شرق شهرستان پراکنش دارند.

کلیدواژه‌ها

ژئوماتیک؛ خوشه‌بندی؛ باستان‌شناختی؛ شهرستان خنج

مراجع

References

Afifi, M. (2018). Analysis of the effect of natural factors on the spatial distribution pattern of urban and rural settlements in Khanj city using Gis, human settlement planning studies. 13(3), 629-646.

Alizadeh, A., Gremliza, F. (1992). Prehistoric settlement patterns and cultures in Susiana, southwestern Iran: The analysis of the FGL Gremliza survey collection (Vol. 24): University of Michigan Museum.

Alizadeh, A., Kouchoukos, N., Bauer, A. M., Wilkinson, T. J., & Mashkour, M. (2004). Human-environment interactions on the Upper Khuzestan Plains, southwest Iran. Recent investigations. Paléorient, 69-88.

Anschuetz, K. F., Wilshusen, R. H., & Scheick, C. L. (2001). An archaeology of landscapes: perspectives and directions. Journal of archaeological research, 9(2), 157-211.

Ardovan, B., & Asadian, F. (2018). The effect of environmental factors on the destruction of ancient sites using TOPSIS model (Case study of ancient sites in Darrehshahr and Abdanan, Ilam province). Geographical Quarterly of the Land, 53, 1-19.

Behdoubi, N. (2001). Application of GIS in the Analysis of Ancient Cities, Case Study: Bastam Fort - Urartu City,. (Master Thesis in Archeology). Tarbiat Modares University, Tehran.

Braidwood, R. J., & Howe, B. (1960). Prehistoric Investigations in Iraqi Kurdistan. Studies in ancient oriental civilization.

Brandt, R., Groenewoudt, B. J., & Kvamme, K. L. (1992). An experiment in archaeological site location: modeling in the Netherlands using GIS techniques. World Archaeology, 24(2), 268-282.

Clarke, D. L. (1968). Analytical archaeology. London, .

Eghtedari, A. (1334). Ancient Larestan (Research on Old Larestan). Tehran: Publisher Negin Printing House.

Esmailzadeh, E. (2013). Application of satellite data in geostatistical analysis. Tehran: Satellite publishing.

Fleming, A. (1973). Models in archaeology.

Gaube, H. (1980). Im Hinterland von Siraf: das Tal von Galledar/Fal und seine Nachbargebiete.(L'arrière-pays de S.: la vallée de G./F. et régions voisines). Archäologische Mitteilungen aus Iran Berlin, 13, 149-166.

Harris, M. (1968). The Rise of Archaeological Theory. New York: Rowell.

Harsini, M. R. S. (2014). Settlement pattern study of Chalcolithic sites in the Gamasb river basin of central Zagros, western Iran. Int J Archaeol, 2, 1-5.

Hassan, F. A. (2006). Ecology in Archaeology: from Cognition to action, in A Companion to Archaeology (E. b. J. Bintliff Ed.): Blackwell Publishing Ltd.

Hole, F., Flannery, K. V., & Neely, J. A. (1969). Prehistory and human ecology of the Deh Luran Plain: an early village sequence from Khuzistan, Iran: U of M Museum Anthro Archaeology.

Hoseini Fasaei, M. (1988). Farsnameh Naseri, (E. b. M. R. Fasaei Ed.  Vol. 2). Tehran: Amirkabir Publications.

Ibn Battuta, M. I. I. (1337). Safranameh Ibn Battuta (M. A. Movahed, Trans.). Tahran, : Benagah translated and published a book.

Ibn Uthman, M. (1333). Firdaws Al-Morshidiah in the Secrets of As-Samadiyyah (Sirte Namah Sheikh Abu Saq Kazroni), .

Jomepour, M. (2016). Application of GIS in feasibility study of environmental capabilities and determination of optimal spatial pattern in rural areas, case study: Torbat-e Heydarieh. Geographical research, 55, 35-58.

Khanji, M. (2007). Famous names of Khanj. Tehran: Publication and research of Farzan Rooz.

Leckebusch, J., & Green, A. (2000). Geographic Information System: Archaeological Method and Theory, New York & London: Garland Publishing Inc.

Louee, V. (2000). Archeology of Iran (I. Behnam, Trans.). Tehran: University of Tehran Press.

Maghsoudi, M., Zamanzadeh, S., Ahdayi, A., Yousefi zeshk, A., & Imani, M. (2015). Analysis of the role of environmental factors in the location of prehistoric settlements in Varamin plain using fuzzy logic. Spatial planning, 19(3), 233-261.

Moghadam, H. (1995). Khanj - Now, the future, take a look at the actions of the municipality of Khanj. Khanj Municipality Publications.

Mostoufi, H. (1983). Hearts strolled. Tehran: Armaghan Printing House Publications.

Niknami, K. A. (2000). Methodological Aspects of Iranian Archaeology: Past and Present BAR 852 Archaeopress. In: Oxford.

Niknami, K., Khatibshahidi, H., & Saidi Harsini, M. (2007). Theories and modeling techniques for predicting (estimating) the locations and distributions of prehistoric sites in archaeological sites using GIS and logistic regression; Case study: Gamaseb river basin of Central Zagros. Journal of the Faculty of Literature and Humanities, 58(5), 193-211.

Niknami, K. A. (2006). Perspective théorique de l’évaluation de la sensibilité des sites du paysage archéologique selon une double approche: statistique et prospection au sol. Un cas d’étude d’Iran. Archeologia e Calcolatori, 17, 107-120.

Niknami, K. A., Amirkhiz, A. C. (2008). A GIS technical approach to the spatial pattern recognition of archaeological site distribution on the eastern shores of Lake Urmia, northwestern Iran. Proceedings of the International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 37, 167-172.

Niknami, K. A., Amirkhiz, A. C., Jalali, F. F. (2009). Spatial pattern of archaeological site distributions on the eastern shores of Lake Urmia, northwestern Iran. Archeologia e Calcolatori, 20, 261-276.

Niknami, K. A., Askarpour, V. (2013). A GIS modeling of prehistoric site distribution in the Sarfirouzabad Plain of Kermanshah, Northwestern Iran. International journal of heritage in the digital era, 2(3), 343-359.

Nouri, M. (2005). Khunj Dar Al-Olaya Faris. Qom, Publications of Hazrat Abbas (peace be upon him).

Peterson, M. R. (2008). Prehistoric settlement patterns on the high plains of Western Nebraska and the use of geographic information systems for landscape archaeology. Archaeological landscapes on the high plains. The University of Colorado Press, Colorado, 237-276.

Province, S. Y. o. F. (2016) Program and Budget Organization/Interviewer: Fars. Governor of Fars Province.

Rejayi, M. (2010). Investigation of identification of Khanj plain in the central part. Archaeological Research Institute Ministry of Cultural Heritage and Tourism. (Unpublished).

Rezaee Khongi, M., Bahramzade, M., Khamseh, H. (2020). The Spatial Modeling and Analysis of Ancient Sites of Khonj County Using Hybrid AND-GIS Analysis. International Journal of Nonlinear Analysis and Applications, 11(2), 71-84.

Rezaee, M., Mortezayi, M. (2018). Report on the identification of Khanj plain in the cargo section. Paper presented at the 16th Annual Archaeological Conference of the country, Archaeological Research Institute.

Shabankarhhai, M. b. A. b. M. (1997). Genealogy Complex, corrected Mir Hashem updated. Tehran Amirkabir Publications.

Soltani, J., Askarpour, V., & Velayati, R. (2018). Geometric Analysis of Archaeological Sites of the Islamic Period of Bostanabad, East Azerbaijan. Archaeological Research Institute Ministry of Cultural Heritage and Tourism. (Unpublished), 1, 1-21.

Soratalaghalim. (1974). Manouchehr Sotoudeh correction (Seven Country).

Vosughi, M. (1995). Khanj of Larestan ancient passage, Qom. Khoram Publisher.

Warren, R., & Asch, D. (2000). A Predictive Model of Archaeological Site Location in the Eastern Prairie Peninsula, in: K. L., Wescott and R. J., Brandon (eds.): Practical Applications of GIS for Archaeologists: A Predictive Modeling Kit,. London: Taylor & Fisher.

Yazdi, M. i. M. (1958). Brief and useful, the culture of Iran-land. In T. t. J. Auben (Ed.). Tehran: Lahouti Publishing.