بررسی رابطه بین الگوهای پیوند از دور نیمکره شمالی با خشک‌سالی‌های شمال غرب ایران

جغرافیای طبیعی

دوره 14، شماره 51، فروردین 1400، صفحه 55-74   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

یوسف طلوعی¹؛ امیر گندمکار^{* 2}؛ محسن باقری بداغ آبادی³

¹دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

³استادیار موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

چکیده

خشک‌سالی از پدیده‌های اقلیمی است که در هر منطقه‌ای احتمال رخداد آن وجود دارد و منجر به زیان‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی می‌شود. با توجه به اهمیت الگوهای پیوند از دور و تأثیر آن‌ها بر آب و هوا، از این‌رو پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط بین الگوهای پیوند از دور و خشک‌سالی در شمال غرب ایران صورت گرفته است. در این راستا از آمار بارش 17 ایستگاه سینوپتیک واقع در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان طی دوره آماری 1988 تا سال 2018 و آمار 16 الگوی پیوند از دور نیمکره شمالی طی همان دوره استفاده شد. ابتدا با استفاده از شاخص(SPI) خشک‌سالی منطقه مورد مطالعه در مقیاس سالانه، با زمان تأخیر یک‌ماهه و با زمان تأخیر دوماهه بررسی شد. سپس با استفاده از روش همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی ارتباط بین خشک‌سالی و الگوهای پیوند از دور بررسی شد. نتایج حاصل شده بیانگر آن است که در مقیاس ماهانه الگوی PNA، در زمان تأخیر یک‌ماهه الگوی TNA و در زمان تأخیر دوماهه الگوی NAO بیش از سایر الگوها با ایستگاه‌های مورد مطالعه همبستگی نشان داده است. از نظر مکانی نیز ایستگاه‌های مراغه و جلفا بیش از سایر ایستگاه با الگوهای پیوند از دور همبستگی نشان داده‌اند. بررسی ضرایب همبستگی فصلی نیز نشان داد که در فصل زمستان الگوهای HCNA و SNA؛ در فصل بهار الگوهای NAM، NPI و PN؛در فصل تابستان الگوی SNAO و در فصل پائیز الگوی POL/PEP بیش از سایر الگوها با خشک‌سالی ایستگاه‌های مورد مطالعه همبستگی داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

خشک‌سالی؛ الگوهای پیوند از دور؛ نمایه SPI؛ نیمکره شمالی؛ شمال غرب

مراجع

1- تاج‌الدینی، محبوبه، فاتحی مروج، احمد، سلاجقه، علی (1390): بررسی ارتباط بین سیگنال­های اقلیمی (NAO, NINO, MEI, SOI) و نمایه استاندارد شده بارش (SPI) در مناطق نیمه خشک و فراخشک در استان کرمان، اولین کنفرانس ملی خشک‌سالی و تغییر اقلیم.

2- سلیقه، محمد؛ بیات، علی؛ بلیانی، یدا...؛ دوست کامیان، مهدی (1392): ارتباط الگوی پیوند از دور نوسانات جوی - اقیانوسی نیمکره شمالی ( (NAOبا خشک‌سالی‌های استان فارس، اندیشه جغرافیا، 7(13)، صص 33-1.

3- سبحانی، بهروز؛ صلاحی، برومند؛ گل دوست، اکبر (1393): ارتباط شاخص اقلیمی NAO با مقادیر میانگین، حداکثر و حداقل دمای ماهانه شمال غرب ایران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۱۴ (۳۳): صص ۷۵-۹۰.

4- سیدنژاد گل خطمی، نفیسه، بذرافشان، جواد، نازی قمشلو، آرزو، ایران‌نژاد، پرویز، 1399، بررسی تأثیر سیگنال NAO بر بارش‌های ایران با رهیافت تحلیل شبکه در ماه‌های نوامبر تا آوریل 2016-1979، فیزیک زمین و فضا، دوره 46، شماره 2، صص 329-313.

5- خلیقی سیگارودی، شهرام؛ صادقی سنگ دهی، سید علی؛ اوسطی، خالد: قویدل رحیمی، یوسف. (1388): بررسی نمایه‌های ارزیابی پدیده‌های ترسالی و خشک‌سالی Nitzche, Pnpi, Spi(مطالعه موردی استان مازندران)، فصل­نامه علمی - پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، صص 54-44.

6- خسروی، محمود (1384): بررسی اثر الگوهای دور پیوند بر خشک‌سالی‌های فراگیر زمستانه استان سیستان و بلوچستان، مجله جغرافیا و توسعه‌ای ناحیه‌ای، شماره 4، صص 27 – 54.

7- خسروی، محمود (1383) بررسی روابط بین الگوهای چرخش جوی کلان‌مقیاس نیمکره شمالی با خشک‌سالی‌های سالانه سیستان و بلوچستان، جغرافیا و توسعه، دوره 2، شماره پیاپی 3، صص 167-188.‌

8- خورشید دوست، علی‌محمد؛ قویدل رحیمی، یوسف (1387): آشکارسازی تغییرات بارش ماهانه ایستگاه اهر در ارتباط با الگوهای پیوند از دور، جغرافیایی سرزمین، دوره 5، شماره 4، صص 65-81.‌

9- طولابی نژاد میثم، حجازی زاده زهرا، بساک عاطفه، بزمی نسرین. اثرات نوسان اطلس شمالی بر ناهنجاری تراز میانی جو و بارش ایران (مطالعه موردی: غرب ایران). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. ۱۳۹۷؛ ۱۸ (۴۹): ۱۹-۳۵.

10- فلاح زاده، مونا، رضایی، پرویز، اسلامیان، سعید، عباسی، علیرضا، 1397، تحلیل ارتباط الگوهای پیوند از دور با خشک‌سالی حوضه قره‌قوم با استفاده از مدل شبکه عصبی، فصل‌نامه جغرافیای طبیعی، دوره 11، شماره 42، صص 80-67.

11- قویدل رحیمی، یوسف؛ فرج زاده، منوچهر؛ کاکا پور، سعید (1393) بررسی اثر الگوی پیوند از دور دریای شمال - خزر بر نوسانات بارش‌های پاییزی مناطق غرب و شمال غرب ایران،  نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 18 (49)، صص 230-217.

12- قویدل رحیمی، یوسف (1383): کاربرد نمایه‌های مبتنی بر بارش در مطالعه خشک‌سالی و ترسالی‌ها (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی)، پژوهش و سازندگی، دوره 17، شماره 4، صص 47-56.

13- گرگانی نژاد مشیری، زهرا، بذرافشان، ام البنین، 1397، واکاوی اثر سیگنال‌های اقلیمی بر بارش دوره‌های خشک و تر (مطالعه موردی: بخشی از حوزه آبخیز خلیج فارس و دریای عمان)، فیزیک زمین و فضا، دوره 44، شماره 2، صص 349-333.

14- لکزاشـکور قاسم، روشن غلامرضا، شاهکویی اسماعیل (1397): واســـنجی اثر الگوهــا و شاخص‌های پیونــد از دور بر رخــداد خشکسالی­های استان گلستان، نشریه برنامه ریزی منطقه‌ای، دوره 8، شماره 29، 107-123.

15- عساکره، حسین؛ رزمی، رباب (1390) اقلیم شناسی بارش شمال غرب ایران، جغرافیا و توسعه، (25)، صص137- 158.

16- میرزایی حسنلو، ایوب، عبقری، هیراد، عرفانیان، مهدی، 1399):، تأثیر الگوهای دورپیوند بر بارش و خشک‌سالی حوضه دریاچه ارومیه، فیزیک زمین و فضا، دوره 46، شماره 2، صص 559-537.

17- Amini M, Ghadami M, Fathian F, Modarres, R (2020): Teleconnections Between Oceanic–Atmospheric Indices And Drought Over Iran Using Quantile Regressions, Hydrological Sciences Journal Vol. 65, 2020 - Issue 13, Pp. 2286-2295.

18- Irannezhad, M. Haghighi, A. T. Chen, D. Kløve, B. (2015): Variability In Dryness And Wetness In Central Finland And The Role Of Teleconnection Patterns. Theoretical And Applied Climatology, 122(3-4), Pp. 471-486.

19- Kingtse C, Mo, Jae E, Schemm (2008): Relationships Between ENSO And Drought Over The Southeastern United States, Geophysical Research Letters, Vol. 35, Issue15, Pp. 1-5.

20- Manzano, Antonio, Miguel A. Clemente, Ana Morata, M. Yolanda Luna, Santiago Beguería, Sergio M. Vicente-Serrano, And M. Luisa Martín. "Analysis Of The Atmospheric Circulation Pattern Effects Over SPEI Drought Index In Spain." Atmospheric Research 230 (2019): 104630.

21- Mohammadrezaei, M. Soltani, S. & Modarres, R. Evaluating The Effect Of Ocean-Atmospheric Indices On Drought In Iran. Theor Appl Climatol 140, 219–230 (2020): Https://Doi.Org/10.1007/S00704-019-03058-6

22- Mohsen Amini, Mohammad Ghadami, Farshad Fathian & Reza Modarres (2020): Teleconnections Between Oceanic – Atmospheric Indices And Drought Over Iran Using Quantile Regressions, Hydrological Sciences Journal, DOI: 10.1080/02626667.2020.1802029.

23- Ogunjo, Samuel T. Ibiyinka A. Fuwape, And Christiana F. Olusegun. "Impact Of Large Scale Climate Oscillation On Drought In West Africa." Arxiv Preprint Arxiv: Pp. 1901.10145 (2019).

24- Park, Jae-Heung, Li, Tim (2018): Interdecadal Modulation Of El Niño–Tropical North Atlantic Teleconnection By The Atlantic Multi-Decadal Oscillation, Climate Dynamics Vol. 52, Pp. 5345–5360.

25- Satyaban B. Ratna, Timothy J. Osborn, Manoj Joshi, Bao Yang, And Jianglinwang (2019): Identifying Teleconnections And Multidecadal Variability Of East Asian Surface Temperature During The Last Millennium In CMIP5 Simulations, Clim. Past, 15, Pp. 1825–1844.

26- Shi, P. Yang, T. Zhang, K. Tang, Q. Yu, Z. Zhou, X. (2016): Large-Scale Climate Patterns And Precipitation In An Arid Endorheic Region: Linkage And Underlying Mechanism. Environmental Research Letters, 11(4), 044006.