واکاوی اسطوره‌شناختی رمان «من و عجیب و غریب» (با تکیه بر نمادهای مادینه و فرایند بلوغ نوجوان)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 17، شماره 63، تیر 1400، صفحه 67-91   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.681282

نویسنده

سارا چالاک^*

گروه ادبیات فارسی و دروس عمومی، دانشکاه آزاد واحد تهران شرق، تهران، ایران

چکیده

رمان «من و عجیب و غریب» اثری است در ژانر فانتزی که برای ردۀ سنی نوجوان نوشته شده است. عناصر و شخصیت‌های موجود در این رمان از الگوهایی اسطوره‌ای تأثیر پذیرفته‌اند. در واقع گونۀ فانتزی در این اثر از نوع فانتزی اسطوره‌ای است و بنیانی ژرف در پی اجزای آن نهفته است. پژوهش حاضر به شیوۀ تحلیلی ـ تطبیقی و نقد اسطوره‌ای در نظر دارد به تحلیل و کاوش نهان‌گرایانۀ رازها و مفاهیم اسطوره‌ای موجود در داستان بپردازد. شخصیت نوجوان داستان در مرحلۀ بلوغ قرار دارد و وظیفه‌ای به او محوّل شده است که برای انجام آن، وارد سرزمینی ناشناخته می‌شود. نتایج نشان دهندة آن است که مناسک و رفتارهای بنیادینی که لازمۀ عبور از مرحلۀ کودکی به جوانی است، در این داستان نمادینه شده است. عبور از این مقطع و انجام مأموریتی حیاتی که همانا کشف دانۀ زندگی و بازگرداندن حیات به سرزمین باستان است، خویشکاری او در سیر این بلوغ به شمار می‌رود. شخصیت‌های زن، درختی ساکن در سرزمین باستان، متأثر از کهن‌الگوی قداست درختان هستند. شخصیت پری رودخانه که نگهبان آب است، از ایزدبانوبان مقدّس ادوار کهن بهره جسته است. عناصری چون صدف، اشک جزو نمادهای باروری و مادینه به شمار می‌روند. همچنین هیولای گرسنگی به‌ عنوان عنصر شرّ خاستگاهی اسطوره‌ای دارد.

کلیدواژه‌ها

من و عجیب و غریب؛ رمان نوجوان؛ اسطوره؛ بلوغ؛ نمادهای مادینه

مراجع

الیاده، میرچا. 1391. تصاویر و نمادها. ترجمۀ محمدکاظم مهاجری. چ1. تهران: کتاب پارسه.

ـــــــــــ . 1386. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. چ2. تهران: توس.

ـــــــــــ . 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چ1. تهران: سروش.

امیرقاسمی، مینو. 1391. دربارۀ قصه‌های اسطوره‌ای. چ1. تهران: مرکز.

انجوی شیرازی، ابوالقاسم. 1393. گنجینۀ فرهنگ مردم، دختر نارنج و ترنج، پژوهش سید احمد وکیلیان. ج2. چ6. تهران: امیرکبیر.

انصاری، زهرا و دیگران. 1393. «بررسی و طبقه‌بندی انگارۀ اساطیری درخت – مرد در قصه‌های عامیانۀ هرمزگان». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش36. صص65ـ35.

بتلهایم، برونو. 1392. افسون افسانه‌ها. ترجمۀ اختر شریعت زاده. چ3. تهران: هرمس.

بهار، مهرداد. 1391. پژوهشی در اساطیر ایران. چ9. تهران: آگه.

ــــــــــ . 1390. رساله در تاریخ ادیان. چ7. تهران: چشمه.

پورداود، ابراهیم. 1347. یشت‌ها. چ1. تهران: طهوری.

پورخالقی چترودی، مه‌دخت. 1380. «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها». مجلۀ مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. س1. ش1. صص 126-89.

چالاک، سارا. 1397. «ایزدبانوان اساطیری در قصه‌های عامیانه». فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی. س2. ش49. صص70-49.

حاتمی، حافظ و نغمه شکرانه. 1397. «اسطوره در متل کودکان ( با نگاهی به متل دویدم و دویدم)». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب. س14. ش52. صص118ـ95.

خداجو، فروزنده. 1397. من و عجیب و غریب. چ2. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

رادمنش، عطامحمد و مهدی رضایی. 1395. «بررسی نقش افسانه‌های عامیانه و جدید در ادبیات کودک و نوجوان ایران زمین». نخستین همایش ملی ادبیات غنایی دانشگاه آزاد واحد نجف آباد.

روزنبرگ، دونار. 1386. اساطیر جهان. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. چ2. تهران: اساطیر.

سرکاراتی، بهمن. 1398. سایه‌های شکارشده. چ3. تهران: طهوری.

شایگان، داریوش. 1393. بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی. چ9. تهران: امیرکبیر.

شجاعی، طیّبه. 1393.  نقدی بر رمان من و عجیب و غریب. پایگاه الکترونیکی خبری کودک و نوجون، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

فریزر، جیمز جزج. 1392. شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ7. تهران: آگاه.

فولادوند، مرجان و دیگران. 1398. «بازتولید کهن الگوی تقابل خیر و شر در سه رمان نوجوان با کمک شیوۀ اسطوره‌سنجی ژیلبر دوران». نشریۀ متن پژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبایی. س23. ش81. صص100 ـ 69.

کاسیرر، ارنست . 1396.  فلسفۀ صورت‌های سمبلیک، جلد دوم: اندیشۀ اسطوره‌ای. ترجمۀ یدالله موقن. چ5. تهران: هرمس.

کمپبل، جوزف. 1398. قهرمان هزارچهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چ9. مشهد: گل آفتاب.

گویری، سوزان. 1395. آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی. چ5. تهران: ققنوس.

محمدی، محمد. 1378. فانتزی در ادبیات کودکان. چ1. تهران: روزگار.

مزداپور، کتایون. 1386. داغ گل سرخ. چ2. تهران: اساطیر.

میرابوطالبی، معصومه و دیگران. 1395. «درآمدی بر شناخت فانتزی در رمان فارسی کودک و نوجوان، (با تکیه بر رمان من و عجیب و غریب)». همایش ادبیات فارسی معاصر. ایرانشهر.

هال، جیمز. 1390. فرهنگ نگاره‌ای نمادها. ترجمۀ رقیه بهزادی. چ5. تهران: فرهنگ معاصر.

هینلز، جان. 1391. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ16. تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.