ارزیابی اثر بخشی برنامه‌های بازآفرینی شهری پایدار بر ارتقای کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاههای غیر رسمی (مورد مطالعه: شهر رشت)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 7، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 59، شهریور 1401، صفحه 377-390   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صالح پویان¹؛ علی توکلان^{* 2}؛ بهمن کارگر³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

²استادیارگروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران ، ایران

³دانشیار گروه جغرافیا ، واحد شهر ری ، دانشگاه آزاد اسلامی.تهران، ایران

چکیده

اگرچه ارتقای کیفیت زندگی در محدوده‌ها و محلات شهری سکونتگاههای غیر رسمی از گذشته مورد نظر کارشناسان بوده است، اما در سالهای اخیر در برنامه‌های توسعه و سیاست گذاری‌های کشور رواج بیشتری یافته است. لذا پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثر بخشی برنامه‌های بازآفرینی شهری پایدار بر ارتقای کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاه‌های غیر رسمی (مورد مطالعه: شهر رشت) صورت پذیرفته است. با توجه به ماهیت موضوع و اهداف تحقیق، روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و اطلاعات به صورت اسنادی، کتابخانه‌ای و پیمایشی و با ابزار پرسشنامه گردآوری شده‌اند. جامعه آماری پژوهش متشکل از دو گروه: 1) شهروندان ساکن در محلات هدف؛ 2) کارشناسان و متخصصین مرتبط با موضوع بازآفرینی شهری استان گیلان می‌باشند. حجم نمونه مورد بررسی نیز با استفاده از فرمول کوکران برای گروه اول 400 نفر و برای گروه دوم 300 نفر اعلام گردید که به شیوه غیراحتمالی در دسترس نمونه گیری گردیده است. همچنین به جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های مدلسازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی (SEM) و با آزمون t-test استفاده گردیده است. نتایج تحقیق نشان داد که برنامه‌های بازآفرینی شهری پایدار بر کیفیت زندگی سکونتگاه‌های غیررسمی تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین مشخص گردید که وضعیت برنامه‌های مذکور در محله سلیمانداراب موفق، عینک نسبتاً موفق، پاسکیاب نسبتاً ناموفق و در محله نخودچر ناموفق بوده است و وضعیت کیفیت زندگی در محله سلیمانداراب نسبتاً مطلوب، عینک نسبتاً نامطلوب و در محلات پاسکیاب و نخودچر نامطلوب می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

باز آفرینی شهری؛ باز آفرینی پایدار شهری؛ کیفیت زندگی؛ سکونتگاه‌های غیر رسمی؛ رشت

مراجع

اداره کل راه و شهرسازی استان گیلان و دانشگاه گیلان. (1396). طرح پژوهشی ارزیابی بازآفرینی شهری برپایه توسعه پایدار شهری، نمونه شهر رشت. آقایی­زاده، اسماعیل؛ فرهادی، حسام و محمودزاده، ربابه و آقایی زاده، سعید.

اعظمی، محمد؛ ایراندوست، کیومرث و تولایی، روح الله. (1393). شاخص‌های تعریف و تعیین سکونتگاه­های غیر رسمی در ایران. مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، 6(21)، 60-43.

ایراندوست، کیومرث. (1389). مرور تجربه‌ی کوتاه توانمند سازی سکونتگاه­های غیر رسمی (نمونه شهر کرمانشاه). فصلنامه جغرافیا و توسعه، 20، 78-59.  

پوراحمد، احمد؛ جعفری مهرآبادی، مریم، رخساری، حمید و رنجبری، امیر. (1397). واکاوی نقش سرمایه روان شناختی در توانمند سازی ساکنان سکونتگاه­های غیر رسمی (نمونه موردی: شهر رشت). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 7(26)، 44-29.

پوراحمد، احمد؛ عمو، ابراهیم، حاجیان، محمد و رئوفی، اصغر. (1396). سنجش کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیر رسمی (مطالعه موردی: محله اسلام آباد تهران). دو فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیای اجتماعی شهری، 4(2)، 22-1.

جعفری مهرآبادی، مریم؛ سجودی، مریم و امامی، سیده فاطمه. (1397). بررسی ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی سکونتگاه­های غیر رسمی (مطالعه موردی: محله عینک شهر رشت). راهبرد توسعه، 54، 116-86.  

خواجه شاهکوهی، علیرضا؛ حسینی، سید محمد حسن و طوسی، رمضان. (1393). ارزیابی و سنجش کیفیت زندگی و تأثیر آن بر مشارکت شهروندان در امور شهری، مورد شناسی شهر مینو دشت. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 4(10)، 86-73.  

سلیمانی، محمد؛ منصوریان، حسین و براتی، زهرا. (1392). سنجش کیفیت زندگی در محله‌های در حال گذار شهری (مطالعه موردی: محله دروازه شمیران از منطقه 12 شهر تهران). جغرافیا (فصلنامه بین المللی انجمن جغرافیایی ایران)، 11(38)، 75-51.

شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. (1394). آئین نامه نحوه فعالیت ستاد ملی بازآفرینی پایدار محدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری. تهران: وزارت راه و شهرسازی.

شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. (1396). شناسنامه شهر و محلات ناکارآمد شهر رشت. وزارت راه و شهرسازی.

لطفی، صدیقه. (1388). مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریف، ابعاد­وسنجش آن­دربرنامه­ریزی شهری. فصلنامه جغرافیای انسانی، 1(4)، 80-65.

لطفی، صدیقه؛ فرجی ملائی، امین، منوچهری، ایوب و عظیمی، آزاده. (1390). تحلیل کیفیت زندگی شهری با استفاده از روش آنتروپی و تکنیک saw مطالعه موردی: (بافت شهر میاندوآب). مکان، فصلنامه جغرافیا و آمایش سرزمین، 1(1)، 86-70.

محمود­زاده، سمانه؛ ذاکرحقیقی، کیانوش. (1396). ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی در محدوده‌های روستا- شهری (نمونه موردی: روستا- شهر فرحزاد). فصلنامه مطالعات محیطی هفت حصار، 4(15)، 14-5.

مهندسان­مشاورپلشیر. (1397). سند باز آفرینی شهری رشت با رویکرد شهر انسان محور. وزارت راه وشهرسازی، شرکت بازآفرینی شهری ایران.

مهندسان مشاور طراحان راهوند شهر. (1390). طرح برنامه ساماندهی سکونتگاه­های غیر رسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن­ها با تأکید بر بهسازی شهری رشت با دیدگاه شهر نگر. وزارت راه و شهرسازی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، اداره کل راه و شهرسازی استان گیلان.

مهندسان مشاور طراحان راهوند شهر. (1390). طرح برنامه ساماندهی سکونتگاه­های غیر رسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن­ها با تأکید بر بهسازی شهری رشت با دیدگاه شهر نگر. وزارت راه و شهرسازی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، اداره کل راه و شهرسازی استان گیلان.

نظم­فر، حسین و محمدی، چنور. (1394). سنجش کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: منطقه دو شهر اردبیل). فصلنامه آمایش محیط، 36، 92-69.

نوابخش، مهرداد. (1391). کیفیت زندگی شهری و برخی عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در شهر کرمانشاه. مطالعات شهری، 2(3)، 82-65.

ویسی، رضا؛ خاکپور، براتعلی، رستگار، محسن، میرجعفری، راضیه­السادات و احمدی، سجاد. (1395). تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر رشد نامتعادل کالبدی شهر رشت با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 3(1)، 16-1.

هادوی، فرامرز؛ پوراحمد، احمد، کشاورز، مهناز و علی اکبری، اسماعیل. (1396). بازآفرینی پایدار بافت‌های ناکارآمدی شهری (مورد مطالعه منطقه 10 شهر تهران)، فصلنامه آمایش محیط، 10(37)، 194-167.

یوسف­نژاد، زهره. و علی نوری کرمانی و حسین حاتمی­نژاد و محمد مهدی حسین­زاده. (1399). سنجش ارتباط و تأثیر ابعاد بازآفرینی پایدار بر رویکرد کیفیت زندگی شهروندان (مطالعه موردی: تهران، منطقه 15). فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(3)، 314-297.

Abdul Mohit, M. A. (2013). Objective analysis of variation in the regional quality of life in Malaysia and its policy implications. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 101, 454-464.

Ballesteros, B., García-Sánchez, I. M., & Prado-Lorenzo, J. M. (2012). Effects of different modes of local public services delivery on quality of life in Spain. Journal of Cleaner Production, 37, 68-81.

Fazli, M. (2016). Factors Behind the Growth of Informal Settlements in Kabul. In the 6th Annual Conference on Architecture and Urbanism (pp. 81-86).

Filiz, A., & Elmas, E. (2011). Improvement quality of life for an Anatolian traditional settlement: Konya-Sille Case. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 35, 420-430.

Lee, Y. J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and Environment, 43(7), 1205-1215.

Santos, A., & Virtudes, A. (2020). Housing Planning for Informal Settlements: Pante-Macassar (East Timor). KnE Engineering, 14-25.

Thumboo, J., Fong, K. Y., Machin, D., Chan, S. P., Soh, C. H., Leong, K. H., & Boey, M. L. (2003). Quality of life in an urban Asian population: the impact of ethnicity and socio-economic status. Social science & medicine, 56(8), 1761-1772.

Zainal, N. R., Kaur, G., Ahmad, N. A., & Khalili, J. M. (2012). Housing conditions and quality of life of the urban poor in Malaysia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 50, 827-838.