تبیین فضای عرفانی سماع و تلفیق آن با هنر نقاشی مدرن

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 10، دوره 13، شماره 47، فروردین 1400، صفحه 259-284   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.681685

نویسندگان

ندا بصاری¹؛ عزیز حجاجی کهجوق^{* 2}؛ آرش مشفقی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

چکیده

در ایجاد تناسب بین فضای عرفان و هنر همان­گونه که سالک در مقام شهود، به دیده­ های خویش مؤمن است؛ هنرمند نیز در خلق اثر بدیع با چنین حالتی روبرو خواهد بود و این توفیق نیز مستلزم نیل به یک حقیقت ثابت و یک محبوب است که در ابداع اثر هنری، حقیقت به ظهور رسیده در این مجال، به صورت تابلو نقاشی جلوه­ گر شده است. تحقیق در مفهوم عرفانی سماع و صورت­ شناسی آن در عناصر زیبایی رنگ و نقاشی، زمانی گویاتر می­ گردد که به سیر تلفیقی آن با نقاشی مدرن پرداخت و این مجال، که به روش توصیفی – تحلیلی نگاشته شده است؛ زیبایی­ شناسی را تا جایی پیش می ­برد که می­توان یک محور کاربردی ­تری را ارائه داد. این پژوهش، با ایده­پردازی آمیخته با تخیل نویسنده و با راهنمایی رسام جهت نقش پردازی افکار و ایده ­های نوین وی، برای نخستین بار همراه با تصاویری که مخلوق ذهن خلاق نویسنده است به نمایش گذاشته شده. هدف غایی این جستار مدعی است که نقاش هنرمند بتواند با تلفیق یکی از سنت­های سلوک (سماع) که آن را از نگارگران سَلَف اخذ کرده است؛ با استناد به ظواهر طبیعت به صورت نمادین و با خلط رنگ­ های مذهبی، همراه با نگرشی عرفانی به اصل و مبدأ، آن را به تصویر بکشد.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ سماع؛ نقاشی؛ هنر تلفیقی؛ مدرن

مراجع

کتاب ­ها

اوحدی مراغه­ ای، رکن الدین (1362) دیوان، جام جم، تصحیح امیراحمد اشرفی، تهران: پیشرو.

تفضلی، ابوالقاسم (1375) سماع درویشان در تربیت مولانا، تهران: فاخته.

چیتیک، ویلیام (1385) عوالم خیال ابن عربی و مسئله اختلاف ادیان، مترجم قاسم کاکایی، تهران: چشمه.

حافظ، شمس­ الدین محمد (1359) دیوان حافظ، به کوشش پرویز ناتل خانلری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

حافظ، شمس­الدین محمد (1384) دیوان حافظ، به اهتمام قاسم غنی و حسن اعرابی، قم: کتابخانه ملی ایران.

حاکمی، اسماعیل (1371) سماع در تصوف، تهران، دانشگاه تهران.

خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال­الدین محمود (1370) گل و نوروز، به اهتمام کمال عینی، تهران: پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

سعدی، مصلح الدین (1366) غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، جلد 2، تهران: سعدی.

سعیدی، گل بابا (1387) فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن عربی، تهران: علمی و فرهنگی.

سلطان ولد، بهاء­الدین (1389) ابتدا نامه، مصحح محمد علی موحد، علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.

شایگان، داریوش (1393) پنج اقلیم حضور ( بحثی دربارة شاعرانگی ایرانیان )، تهران: فرهنگ معاصر.

شولم، گرشوم (1389) جریانات بزرگ در عرفان یهودی، مترجم فریدالدین رادمهر، تهران: نیلوفر.

شیمل، آنه ماری (1374) ابعاد عرفانی اسلام، مترجم عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر فرهنگ اسلامی.

صدری، مینا (1392) نگاره ­های عرفانی، تهران، علمی و فرهنگی.

طباطبایی، سید محمدحسین (1387) از طریق عرفان، قم: آیت عرفان.

عراقی، فخرالدین ابراهیم (بی تا) کلیات، به کوشش سعید نفیسی، تهران: کتابخانة سنایی.

غزالی، محمد (1361) کیمیای سعادت، به کوشش: حسن خدیو جم، جلد 1، تهران: علمی و فرهنگی.

فرغانی، سعیدالدین (1379) مشارق­ الدراری، شرح تأئیه ابن فارض، مصحح سید جلال الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

کاشانی، عزالدین، محمود بن علی (1391) مصباح­ الهدایه و مفتاح ­الکفایه، مصحح جلال­الدین همایی، تهران: هما.

کراملین، رزماری (1386) فراسوی ایمان، هنر مدرن و تخیل مذهبی، مترجم مصطفی اسلامیه، تهران: فرهنگستان هنر.

مایر، فرتیس (1387) ابوسعید ابوالخیر حقیقت و افسانه، مترجم مهر آفاق بایبوردی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مداینی، مهدی، افشاری، مهران، امامی، علیرضا (1392) دیوان عطار نیشابوری، متن انتقادی براساسنسخه­ های خطی کهن، تهران: چرخ.

مقدم اشرفی. م (1367) همگامی نقاشی با ادبیات در ایران (از سده ششم تا یازدهم هجری قمری)، مترجم رویین پاکباز، تهران: نگاه.

نسفی، عزیزالدین (1390) کتاب الانسان­ الکامل، مصحح ماریژان موله، مترجم ضیاءالدین دهشیری، تهران: طهوری.

هوشیار، مهران، افتخاری راد، فاطمه (1395) آشنایی با خیالی نگاری، تهران: سمت.

یثربی، یحیی (1372) عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه علمیة قم.

مقاله

حلبی، اکبر، ستاری فرد، شهرام (1394) رابطة میان معماری و ایجاد فضای معنوی با نمادها در معماری ایران، همایش ملی و شهرسازی بومی ایران، دوره 1، صص1-11.