بازتاب ساختار اجتماعی در پیکره‌بندیی فضایی مسکن با تاکید بر تئوری نحو‌فضا (مطالعه موردی:خانه‌های سنتی و معاصر بافت فرهنگی تاریخی تبریز)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 10، شماره 38، مرداد 1400، صفحه 49-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عاطفه فتح بقالی¹؛ محمد جواد مقصودی تیلکی^{* 2}؛ معصومه هدایتی مرزبالی³

¹دانشجوی دکتری تخصصی معماری،گروه معماری،واحد ساری،دانشگاه آزاد اسلامی،ساری،ایران

²گروه معماری،واحد ساری،دانشگاه آزاد اسلامی،ساری،ایران

³استادیار معماری،گروه معماری، واحد آیت اله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی،آمل،ایران

چکیده

خانه ها بعنوان اصلی ترین مکان زندگی انسان معاصر، می‌بایست به نیازها، ﺑﺎورﻫﺎ وارزشﻫﺎی ساکنان آن پاسخ دهند. شکل و کالبد فضا بر شیوه زندگی و رفتار انسان تاثیر می‌گذارد. دراین تحقیق به واکاوی پیچیدگی‌های روابط اجتماعی و فرهنگی در ساختار فضایی خانه‌های دوره سنتی و معاصر شهر تبریز، با استفاده از تئوری نحو‌‌فضا پرداخته شده است. تحقیق پیش رو تلاش می کند تا ازمنظر معیارهای نحو فضا، تغییرات عرصه بندی و ساختار فضایی خانه ها را استخراج و معرفی نماید. برای تحقق این هدف، پس از انتخاب نمونه موردی از بافت فرهنگی و تاریخی شهر تبریز، از نرم‌افزار ای‌گرف برای ترسیم و دسته بندی نمونه ها و تحلیل ساختار فضایی، و نمودار توجیهی آنها استفاده شده است. سپس شاخص های همپیوندی و عمق نسبی فضاها با استفاده از روابط ریاضی نحو فضا و شاخص های قابلیت دید، مخروط دید با استفاده از نرم افزار دپس‌مپ برای هر نمونه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که رابطه‌ای مستقیم میان متغیر ساختارهای اجتماعی با متغییر چیدمان فضا وجود دارد.این امر بدان معناست که شاخص‌های ساختارهای اجتماعی حاکم بر جامعه از جمله تعاملات، سلسه مراتب و محرمیت از ارزش‌های مهم معماری خانه‌های سنتی بوده ولی در خانه‌های معاصر به علت داشتن دیدگاه کالبدی صرف و عدم شناخت کافی از ساکنین و نیازهای آنها، تغییرات زیادی در بحث مسکن به وقوع پیوسته که منجر به عدم تعلق ساکنین به خانه شده است.

کلیدواژه‌ها

نحو فضا؛ پیکره بندی فضایی؛ خانه‌؛ ساختار اجتماعی؛ شهرتبریز

مراجع

حسینی سیرت، سید مصطفی (1396). "بررسی مفهوم ساختار اجتماعی در اندیشه اندیشمندان علوم اجتماعی"، فصلنامه علمی  تخصصی فرهنگ پژوهش.شماره 31.

خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی؛ شیخ مهدی و طاووسی، محمود (1394). "ویژگی‌های اجتماعی فرهنگی مسکن بومی"، مسکن و محیط روستا، شماره 149

حسینی غیاثوند، ابولفضل،سهیلی، جمال‌الدین،(1395). "بررسی نقش مؤلفههای کالبدی محیط در اجتماع‌پذیری فضاهای فرهنگی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا، مورد مطالعاتی: مجتمعهای فرهنگی دزفول و نیاوران"، معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره25،361-373

راپاپورت، آموس (1387)  نظریه، فرهنگ و مسکن، ترجمه عمادی الله یاری، لیلا، نشریه آبادی، سال نوزدهم، شماره61.

رازجو، مهرداد، متین، مهرداد، امامقلی، عقیل (1398) "تحلیل شکل گیری تعاملات اجتماعی در مسکن روستایی اقلیم معتدل و مرطوب با استفاده از روش چیدمان فضا در مسکن جلگه ای گیلان"، فصلنامه علمی پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی،سال یازده،شماره دوم

لوپز، خوزه، اسکات، جان (1391) ساختار اجتماعی مترجم:یوسف صفاری.نشر آشیان.چاپ اول.

رشیدزاده،الهام، طهماسبی ارسلان،حبیبی،فواد (1398). فضای معماری در سیطره سرمایه: واکاوی شکلگیری فضای معماری از دیدگاه نظریه تولید فضای لوفور"، دو فصلنامه اندیشه معماری ، سال سوم شماره ششم،220-204

کرایب،یان (1399) نظریه اجتماعی کلاسیک،ترجمه شهناز مسمی پرست،انتشارات آگاه

مظاهری، مجتبی، دژاژ، امید، موسوی، جلال (1397) "تحلیل نقش حیاط در ساختار فضایی خانه های ایرانی با بهره گیری از روش نحو فضا"، هویت شهر،شماره 34،سال 12،97-108.

ایپچیلر، مهسا، موسوی، سعید (1391) "بررسی تاثیر ساختار کالبدی بافت تاریخی در فعالیت های عمرانی شهرداری تبریز مطالعه موردی:منطقه 8 شهرداری" اولین همایش ملی اندیشه ها و فناوری های نو در معماری،تبریز

Fladd, S. (2017). Social syntax: An approach to spatial modification through the reworking of space syntax for archaeological applications. Journal of Anthropological Archaeology, 47, 127-138

Hillier, B., & Hanson, J. (2005). The social logic of space. Cambridge: Cambridge University Press.

Manum,B. ,Rusten,E. ,& Benze,P.(2005). AGRAPH, software for drawing and calculating space syntax graphs. Paper presented at the Proceedings of the 5th International Space Syntax Symposium

MUSTAFA, F. (2010). Using space syntax analysis in detecting privacy: a comparative study of traditional and modern house layouts in Erbil city, Iraq. Asian Social Science, 6(8). doi: 10.5539/ass.v6n8p157.

Shahbazi,M,. Bemanian, M.R. ,& Lotfi,A.,(2018),. A Comparative Analysis of Spatial Configuration in Designing Residential Houses Using Space Syntax Method (Case Studies:Houses of Isfahan and Modern Architecture Styles). International Journal of Applied Arts Studies, IJAPAS 3(1) (2018) 21–40

Yu, R., & Ostwald, M. (2018). Spatio-visual experience of movement through the Yuyuan Garden: A computational analysis based on isovists and visibility graphs. Frontiers of Architectural Research, 7(4), 497-509. doi: 10.1016/j.foar.2018.08.003

Estaji, H., (2014). Flexible Spatial Configuration in Traditional Houses, The Case of Sabzevar. International Journal of Contemporary Architecture ”The New ARCH“ Vol. 1, No. 1 (2014).

Hosseini Raviz,S.R., Nik Eteghad,A., Uson Guardiola,E., &  Armesto Aira,A.,(2015). FLEXIBLE HOUSING: THE ROLE OF SPATIAL ORGANIZATION IN ACHIEVING FUNCTIONAL EFFICIENCY. Archnet-IJAR, Volume 9 - Issue 2 - July 2015 - (65-76) – Regular Section.Psychology and Technology Faculty of Behavioral, Management and Social Sciences  Student number: s1865560.

Saleh AL-Mohannadi,A.& Furlan, R.,(2019). Socio-cultural patterns embedded into the built form of Qatari houses: Regenerating architectural identity in Qatar. Vol. 12, 4, 1–23  Journal of Urban Regeneration and Renewal.

Klarqvist, Bjorn. 1993. Space Syntax Glossary. Nordisk Arkite Kturforskin.        

Haq. S.(1999). Can Space syntax Predict Environmental Cognition?, Proceedings: 2th International Space Syntax Symposium.

Razavian,M.T., Samadi,r.,(2016). Evaluation of Infill Development Potential in Zone 8 of Tabriz by Analysis Network Process Method. Current Urban Studies, 4, 125-139 http://www.scirp.org/journal/cus

Kwon, S. J., & Sailer, K. (2015). Seeing and being seen inside a museum and a department store. A comparison study in visibility and co-presence patterns. Paper presented at the 10th International Space Syntax Symposium, London

Young, k.; Chung, J.; Kong, E.; Shin, H. & Heo, J. (2015), “A study on the design methodologies for activating”.

Peponis. J., Zimring. C., & Choi, Y. K. (1990). Finding the Building in Wayfinding. Journal of nvironment and Behavior, 22(5), 555-59