بازتاب شادی و جلوه‌های غم گریزی در غزلیات مولوی و حافظ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 57، اردیبهشت 1400، صفحه 133-152   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.681908

نویسندگان

مژگان زارع کهن¹؛ ملک محمد فرخ زاد²

¹دانشجوی دکتری ادبیات غنایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه

²عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه

چکیده

با بررسی عوامل شادی در غزلیات مولانا به این نکته می‌رسیم که طلب و کشف حقیقت و کسب رضایت حق تعالی است که بر کمال طلبی و بندگی انسان در برابر معبودش دلالت دارد و فرح روحانی را در او پدید می‌آورد. نوع شادی مولانا انفسی و درونی است. در کنار هم بودن غم و شادی در جهان بینی مولانا با جلوه‌های موسیقایی و صور خیال پویا برای بیان مستی و شعف و شادی روحانی مولانا است که او را از عالم آفاق به انفس می‌رساند. می‌توان رویکرد مولوی را در وادی معرفت الهی، به ویژه در «دیوان کبیر»، مبتنی بر شور و نشاط، عنوان کرد؛ و در اثبات چنین مدعایی، ابیات قابل توجهی، در این اثر ارزشمند عرفانی، خودنمایی می‌کند. از طرفی غم و شادی در غزلیات حافظ نیز نقش پررنگی دارد؛ حافظ غم و شادی را دو روی زندگی می‌داند و نقش آن‌ها را در زندگی مورد تأکید قرار می‌دهد. مقاله حاضر، حاصل تأمل و تعمّق در برجسته‌ترین مضامین مربوط به شادابی در «کلّیات شمس» و دیوان حافظ است.

کلیدواژه‌ها

غم؛ شادی؛ غم گریزی؛ غم معاش؛ غم معاد

مراجع

 

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1389ش، شعاع شمس، چاپ دوم، تهران: اطلاعات.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1377ش، باغ سبز عشق، تهران: یزدان.

بلخی رومی، جلال الدین محمد. 1381ش، فیه ما فیه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نگارستان کتاب.

بلخی رومی، جلال الدین محمد. 1383ش، مثنوی معنوی، تصحیح عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

بلخی رومی، جلال الدین محمد. 1386ش، کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: فراروی.

جعفری، محمدتقی. 1379ش، مولوی و جهان بینی‌ها، تهران: مؤسسه نشر آثار علّامه جعفری.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1386ش، انسانم آرزوست، تهران: نگاه.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

زرین کوب، عبدالحسین. 1386ش، سرّ نی، چاپ یازدهم، انتشارات علمی.

سجادی، سیّد جعفر. 1350ش، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.

سعدی شیرازی، مصلح الدین. 1375ش، کلّیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: میلاد.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1387ش، غزلیات شمس، چاپ پنجم، تهران: سخن.

میبدی، رشیدالدین. 1374ش، کشف الأسرار و عدة الأبرار، شرح محمد مهدی رکنی یزدی، تهران: سمت.

هجویری، علی بن عثمان. 1371ش، کشف المحجوب، به تصحیح ژوکوفسکی، تهران: طهوری.

 

مقالات

مشایخی، منصوره. 1388ش، «ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺧﺮﺩ ﻭ ﺷﺎﺩﻱ ﺩﺭ شاهنامه فردوسی ﻭ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﻭ ﻋﺮﺑﻲ ﺯﺑﺎن»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت، شماره 11، صص213-233.