بررسی و واکاوی مقایسه‌ای و تطبیقی شخصیت زن از نگاه فردوسی و مولوی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 57، اردیبهشت 1400، صفحه 153-180   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.681909

نویسندگان

هادی عباس نژاد خراسانی¹؛ رضا فرصتی جویباری²؛ حسین پارسائی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر. ایران

²استادیارگروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

چکیده

در منظومه‌های ایرانی، زنان نقش‌های گوناگون را عهده دار بوده‌اند. بر اساس تعالیم اسلامی و نصّ قرآن کریم، انسان خلیفه خدا بر روی زمین محسوب می‌شود و انسان‌ها از هر نژاد و جنسی با هم برابرند. شاعران و نویسندگان ایرانی در حقیقت زیباترین تشبیهات و مضمون‌های بکر و بدیع را در وصف زنان آفریده‌اند و با الهام آزاد، آثار جاودان از خود به یادگار گذاشته‌اند. از نظر آنان، نگاه به زن زندگی می‌بخشد و تبسّمش عشق آفرین است. محققان در تحلیل وگردآوری داده‌ها از روش تحقیق تحلیلی-تاریخی به ویژه کتب «شاهنامه» و «مثنوی معنوی» مولوی استفاده کرده‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: از نظر فردوسی، بزرگ‌ترین شاخص و جلوه‌ زن در «شاهنامه» این است که موجودی خردمند، هنرمند، صاحب رأی، وفادار به شوی خویش باشد و خوارمایه نباشد و نیز او حافظ هویّت اندیشه ایرانشهری و ارزش‌های والای قومی و نژادی خویش است. نگاه مولوی به زن نگاهی نسبی و دوسویه است.

کلیدواژه‌ها

صفات زن؛ عشق؛ زیبایی؛ ازدواج؛ عفاف

مراجع

 

کتابنامه

آیدنلو، سجّاد. 1388ش، از اسطوره تا حماسه، چاپ دوّم، تهران: سخن.

بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین. 1361ش، دلایل النبوة، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، جلد اوّل، بی جا: بی نا.

حائری، جمال الدین. 1383ش، زنان شاهنامه، پژوهش و نقالی از آذرگشب تا همای، چاپ اوّل، تهران: پیوند نو.

حریری، ناصر. 1394ش، فردوسی، زن و تراژدی(مجموعه مقالات)، چاپ دوّم، بابل: آویشن.

حسینی، مریم. 1388ش، ریشه‌های زن ستیزی در ادبیّات فارسی، تهران: چشمه.

حقّ شناس، سیّد حسین. 1388ش، بشنو از نی، شرحی بر حکایت‌های مثنوی، جلد دوّم، چاپ اوّل، تهران: رسالت یعقوبی.

خاقانی، علی. 1376ش، زن از نگاه شاعر، چاپ اوّل، تهران: ندای فرهنگ.

دیاکوف، وی. 1353ش، تاریخ جهان باستان، ترجمه علی الله همدانی، جلد اوّل، تهران: توس.

دین لوییس، فرانکلین. 1390ش، مولانا دیروز تا امروز، شرق تا غرب، ترجمه حسن لاهوتی، چاپ چهارم، تهران: نارمک.

زرّین کوب، عبدالحسین. 1388ش، سرّ نی، نقد شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، جلد اوّل، چاپ دوازدهم، تهران: علمی.

زمانی، کریم. 1382ش، شرح جامع مثنوی، جلد اوّل، چاپ دوّم، تهران: اطّلاعات.

سرامی، قدمعلی. 1380ش، ابتدانامه، به تصحیح و تنقیح محمّدعلی موحد و علیرضا حیدری، چاپ اوّل، تهران: نیل.

شمیسا، سیروس. 1389ش، انواع ادبی، چاپ چهارم، تهران: میترا.

صفا، ذبیح الله. 1378ش، حماسه سرایی در ایران، چاپ چهارم، تهران: فردوس.

طهماسبی، فرهاد. 1389ش، «بازتاب مسائل اجتماعی- فرهنگی در مثنوی مولانا»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب، دوره پنجم و ششم، شماره نهم، صص289- 271.

علوی، سیّد عبدالرضا. 1389ش، فرهنگ مثنوی، چاپ اوّل، تهران: علمی.

فردوسی، ابوالقاسم. 1374ش، شاهنامه، به تصحیح ژول مل، با مقدمه دکتر محمّدامین ریاحی، چاپ پنجم، تهران: سخن.

کربن، هانری. 1374ش، ارض ملکوت، ترجمه سیّد ضیاءالدّین دهشیری، تهران: طهوری.

کیا، خجسته. 1371ش، سخنان سزاوار زنان پهلوانی، چاپ اوّل، تهران: فاخته.

گرین، ویلفرد و مورگان لیبران و جان یلنیگهم. 1383ش، مبانی نقد ادبی، ترجمه فرزانه طاهری، چاپ سوّم. تهران: نیلوفر.

گولپینارلی، عبدالباقی. 1382)ش، مولویّه پس از مولانا، ترجمه توفیق سبحانی، چاپ اوّل، تهران: علم.

محبّتی، مهدی. 1388ش، از معنا تا صورت، جلد اوّل، چاپ اوّل، تهران: سخن.

مطهّری، مرتضی. 1369)ش، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.

مولوی، جلال الدّین محمّد. 1374ش، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد نیکلسن، چاپ ششم، تهران: علمی.

مولوی، جلال الدّین محمّد. 1388ش، فیه ما فیه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چاپ اوّل، تهران: دانشگاهیان.

همایی، جلال الدّین. 1369ش، مولوی نامه، مولوی چه می‌گوید ؟ چاپ هفتم، جلد دوّم، تهران: هما.

یا حقّی، محمّد جعفر. 1388ش، از باژ تا دروازه رزان، چاپ اوّل، تهران: سخن.

یزدانی، زینب. 1388ش، زن در شعر فارسی دیروز، امروز، چاپ اوّل، تهران: فردوس.

 

مقالات

اکبری، منوچهر. 1380ش، «در شایست و ناشایست زنان در شاهنامه»، مجلّه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تابستان و پاییز، ص63.

پاک نیا، محبوبه. 1385ش، «خوانشی از زن در شاهنامه»، مجلّه مطالعات زنان، سال چهارم، شماره دوّم.

توکلی محمدی، محمودرضا و محمدعلی آذرشب و معصومه شبستری. 1394ش، «زن در شعر صدقی زهاوی و ملک الشعرای بهار»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، سال نهم، ش34، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت.

سردار، ریحانه و علی گنجیان خناری. 1398ش، «بررسی خسرو و شیرین نظامی و دیوان جمیل بن معمر از منظر مکتب فمینیسم»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، سال سیزدهم، ش 51.

کراچی، روح انگیز. 1393ش، «تأمّلی بر جایگاه زن در اندیشه مولوی از منظر جامعه شناسی در ادبیّات»، مجلّه جامعه پژوهشی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره چهارم، زمستان، صص106-89.