بررسی تطبیقی تمایز و یگانگی نفس و روح در معانی و کاربردها از دیدگاه ارسطو و ملاصدرا

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 57، اردیبهشت 1400، صفحه 219-237   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.681912

نویسندگان

هادی رزاقی هریکنده‌ئی¹؛ سمیه جهانیان بهنمیری²

¹استادیار، دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل

²طلبه سطح 3 حوزه علمیه الزهراء بابل

چکیده

از مسائل مهم مربوط به انسان و ابعاد وجودی‌اش، مسأله تمایز و یگانگی نفس و روح است. در حوزه تفسیر و فلسفه اسلامی، غالباً مسأله تعدد روح و نفس کم‌تر مطرح بوده است به این دلیل که این دو را، حقیقت واحد قلمداد نموده و نفس را به جای روح و روح را به جای نفس استعمال کرده و بیان می‌دارند که نفس و روح مفهومِ واحدی داشته است و لذا در کلمات مفسّرین و بزرگان نفس و روح در کنار هم استفاده شده است. ولی از نظر فلسفی آن‌ها دو مفهوم متفاوت‌اند به این معنا که نفس جوهری است که ذاتاً مجرد ولی در عمل مادی می‏باشد؛ یعنی افعال خود را از طریق ابزارهای مادی انجام می‏دهد؛ بر خلاف روح که ذاتاً و فعلاً مجرد است؛ یعنی همانطور که خود ماده نیست در کنش‏ها و فعالیت‏هایش نیز نیازمند به ابزار مادی نمی‏باشد. قابل ذکر است دانستن این مطلب از آن جهت دارای اهمیت است که اختلاف اندیشمندان در مسائلی مانند تجردیا عدم تجرد نفس، حدوث نفس و حرکت نفس به سبب عدم تفکیک این دو حقیقت رخ داده است.

کلیدواژه‌ها

انسان؛ نفس؛ روح؛ مجرد؛ جوهر

مراجع

 

کتابنامه

ابن زکریا، احمد بن فارس. 1440ق، معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبداللّه محمد هارون، قم: مکتب الاعلام اسلامی.

ابن منظور، محمد بن مکرم. بی تا، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.

ارسطو. 1380ش، متافیزیک، ترجمه: شرف الّدین خراسانی، تهران: نشر حکمت.

ارسطو. 1384ش، مابعدالطبیعه، ترجمه: محمدحسین لطفی تبریزی، تهران: انتشارات حکمت.

ارسطو. 1389ش، درباره نفس، ترجمه: علیمراد داوودی، تهران: نشر حکمت.

اکبری، رضا. 1382ش، جاودانگی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.

پهلوانیان، احمد. 1387ش، رابطه نفس و بدن از نظر ملاصدرا، چاپ اوّل، حوزه علمیه قم: نشر مؤسسه بوستان کتاب.

دهخدا، علی اکبر. 1373ش، لغتنامه دهخدا، چاپ اوّل، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

شیرازی، صدرالدین محمد. 1360ش، الشواهد الربوبیة، چاپ دوّم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شیرازی، صدرالدین محمد. 1410ق، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

طباطبایی، محمدحسین. 1390ش، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، تهران: کانون انتشارات محمدی.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. 1420ق، القاموس المحیط، چاپ دوّم، بیروت: بی نا.

قریشی، سیدعلی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

کاپلستون، فردریک چارلز. 1384ش، تاریخ فلسفه، تهران: انتشارات حکمت.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، چاپ اوّل، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

یونگ، اسی. 1387ش، پرسش‌های بنیادین فلسفه، ترجمه: سیدمحمود یوسف ثانی، تهران: انتشارات حکمت.

 

مقالات

اکبریان، رضا و ابوالحسن غفاری. 1388ش، «جایگاه نفس در فلسفه ارسطو و ملاصدرا»، فصلنامه خردنامه، شماره 56.

دفتری، عبدالعزیز. 1391ش، «تعدد روح و نفس در نگاه ارسطو»، فصلنامه علمی- پژوهشی آئین حکمت، شماره 12.

دفتری، عبدالعزیز. 1392ش، «کاووشی در آرای صدرالمتألهین درباره تعدد نفس و روح»، فصلنامه ذهن، شماره 53.

رستمی جلیلیان، حسین. 1393ش، «مطالعه تطبیقی درباره تجرّد نفس و بقای آن نزد ارسطو و ابن سینا»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره 52.

ممتحن، مهدی و محبوبه بهمنی. 1391ش، «بررسی تطبیقی اندیشه‌های علامه اقبال لاهوری و امیر الشعرا شوقی»، فصلنامه ادبیات تطبیقی، سال ششم، شماره 24.