بررسی تطبیقی مؤلفه‌های هستی شناسی در شعر حلاج و عطار

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 57، اردیبهشت 1400، صفحه 309-334   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.681925

نویسندگان

مهرانگیس گشتاسبی¹؛ لیلا جمشیدی²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور

²استادیار دانشگاه پیام نور

چکیده

بحث اصلی عرفان اسلامی، بحث درباره هستی و هستی‌شناسی است که در طول قرن‌ها نسل به نسل ادامه یافته است، هستی­شناسی یک اصطلاح امروزی است و با این عنوان در ادب عرفانی مطرح نبوده و اغلب با عنوان معرفت­شناسی، انسان­شناسی و شناخت جهان توأمان شده است، عرفا با نگاهی متفاوت از فلاسفه به هستی­شناسی نگریسته‌اند و در تبیین مباحث آن طبق طریقت عرفانی سخن گفته­اند و آفرینش جهان را با نظریه تجلی و وحدت وجود حل کرده و به انسان نگاهی فراتر از جسمیت مادی داشته و معتقدند، انسان با فنا در همین دنیا می­تواند به بقای معبود برسد. در این پژوهش اشعار حسین بن منصور حلاج و عطار نیشابوری دو تن از سرآمدان شعر عرفانی در ادب عربی و فارسی، به لحاظ نمودهای هستی­شناسانه دو شاعر، با رویکرد تحلیلی- تطبیقی بررسی شده است، هستی­شناسی موضوع اصلی عرفان دو شاعر است که در محورهای، خدا، جهان و انسان قابل تقسیم است.

کلیدواژه‌ها

هستی شناسی؛ خدا؛ جهان؛ انسان

مراجع

 

کتابنامه

قرآن کریم.

ابن عربی، محمد بن علی. 1388ش، الفتوحات المکیة، تهران: انتشارات مولی.

ابن عربی، محمد بن علی. 1389ش، فصوص الحکم، ترجمه و توضیح محمد علی موحد و صمد موحد، تهران: کارنامه.

تدین، عطاء الله. 1378ش، حلاج و راز أنا الحق، چاپ هفتم، تهران: انتشارات تهران.

چیتیک، ویلیام. 1394ش، علم جهان، علم جان(ربط جهان‌شناسی اسلامی در دنیای جدید)، ترجمه سید امیرحسین اصغری، تهران: اطلاعات.

حجازی، بهجت السادات. 1387ش، انسان کامل در نگاه عطار، مشهد: ایوار.

حلاج، حسین بن منصور. 1378ش، مجموعه آثار، تحقیق و ترجمه قاسم میرآخوری، تهران: نشر یادآوران.

حلاج، حسین بن منصور. بی‌تا، دیوان الأشعار، جمع المستشرق الفرنسی لویس ماسینیون، بی‌جا: بی‌نا.

خلیفه، عبدالحکیم. 1375ش، عرفانمولوی، ترجمه: احمد محمدی، تهران: علمی و فرهنگی.

راستگو، محمد. 1383ش، عرفان در غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

ریتر، هلموت. 1379ش، دریایجان، ترجمه عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبردی، 2ج، تهران: هدی.

زرین کوب، عبدالحسین. 1364ش، ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.

زرین کوب، عبدالحسین. 1378ش، صدای بال سیمرغ، تهران: سخن.

ضیاء نور، فضل الله. 1369ش، وحدت وجود، تهران: انتشارات زوار.

عبد الباقی سرور، طه. 1373ش، حلاج شهید تصوف اسلامی، ترجمه حسین درایه، تهران: نشر اساطیر.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1385ش، منطق الطیر، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1387ش، الهی‌نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1388ش، اسرار نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1390ش، دیوان عطار، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: فرهنگسرای میردشتی.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. الف1386ش، مختارنامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم. ب1386ش، مصیبت‌نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

غنی، قاسم. 1386ش، تاریخ تصوف در اسلام، تهران: زوّار.

فاضلی، قادر. 1374ش، اندیشه عطار، تحلیل افق اندیشه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، تهران: طلایه.

فروزانفر، بدیع­الزمان. 1389ش، شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، شرح احوال و آثار او، تهران: معین.

ماسینیون، لویی و پل کراوس. 1368ش، اخبار حلاج، ترجمه حمید طبیبیان، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.

مجلسی، علامه محمد بن محمدتقی. 1363ش، بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، ترجمه موسوی همدانی، تهران: کتابفروشی ولیعصر.

مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار، ج 84، بیروت: دار احیاء التراث.

مولوی، جلال الدین رومی. 1378ش، فیه ما فیه، مقدمه و تصحیح حسین حیدر خانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سنایی.

نصر، سید حسین. 1382ش، آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمه حسین حیدری و محمد هادی امینی، تهران: نشر قصیده سرا.

نصر، سید حسین. 1394ش، سر حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران: نشر امیرکبیر.

هجویری، علی بن عثمان. 1371ش، کشف المحجوب، تصحیح والنیتن ژوکوفسکی، چاپ دوم، تهران: انتشارات طهوری.

یثربی، سیدیحیی. 1389ش، عرفان عملی، قم: بوستان کتاب.

 

مقالات

حیدری، حسن و بتول فلاح برزکی. 1393ش، «الاهیات تنزیهی در عاشقانه‌های عطار»، مطالعات عرفانی(مجله علمی پژوهشی)، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه کاشان، ش20.

خان‌محمدی، محمدحسین. 1394ش، «وجودشناسی در اندیشه عرفانی عطار»، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، سال هفتم، ش 24،‌صص 115-91.

قاسمی، شهین. 1394ش، «انسان آرمانی در اندیشه عطار نیشابوری با رویکرد به عرفان اسلامی»،فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی دانشگاه آزاد زنجان، دوره 11، شماره 44، شماره پیاپی 44.