مقایسه تجلی سیمای پیران و مشایخ در دیوان عطار نیشابوری و مولوی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 57، اردیبهشت 1400، صفحه 335-363   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.681927

نویسندگان

فرزانه دستمرد¹؛ مسعود سپهوندی²؛ قاسم صحرایی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خرم آباد

²استادیار گروه ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خرم آباد

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان

چکیده

سیمای پیر در عرفان اسلامی دارای جایگاه ویژه‌ای است. کتاب‌های عرفانی نیز کم و بیش، به ترسیم و توصیف سیمای پیر پرداخته‌اند و اهمیت و لزوم آن را به روشنی برشمرده‌اند که در این میان «حدیقه» سنائی، «منطق الطیر» عطار، «مثنوی» مولوی و دیوان حافظ دارای اهمیت خاص و نقش بنیادی بوده‌اند. این بزرگان با آفرینش این آثار به فهم هرچه بیش‌تر اوضاع و احوال عرفانی شاعران بزرگ از ورای آموزه‌های عرفانی و تجربیات شخصی آنان کمک شایانی کرده‌اند. مقایسه سیمای پیر در این چهار اثر در روشن شدن هرچه بهتر برخی از زوایای اعمال و رفتار پیر و درک صحیح این متون بی‌تأثیر نخواهد بود. عطار و مولوی شخصیت پیر را با تعابیر متعددی نظیر شیخ، ساقی و رند و با بهره­مندی از نام مقدس انبیای الهی مانند عیسی(ع)، خضر(ع)، و رسول اکرم(ص) به خواننده می­شناساند. این نوشتار در صدد است به تبیین و تشریح سیمای پیران و مشایخ در اندیشه­های صوفیانه عطار و مولوی بپردازد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات عرفانی؛ شعر صوفیانه؛ مثنوی؛ عطار؛ پیران

مراجع

 

کتابنامه

قرآن کریم.

پورنامداریان، تقی. 1364ش، داستان پیامبران در دیوان شمس، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

تهانوی، محمدعلی. 1996م، کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.

دهخدا، علی اکبر. 1385ش، لغتنامه دهخدا، به کوشش غلامرضا ستوده، ایرج مهرکی، اکرم سلطانی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

رازی، نجم الدین. 1383ش، مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

رجایی بخارایی، احمدعلی. 1375ش، فرهنگ اشعار حافظ، تهران: انتشارات علمی.

رزمجو، حسین. 1368ش، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

زرین کوب، عبدالحسین. 1344ش، ارزش میراث صوفیه، تهران: انتشارات آریا.

زرین کوب، عبدالحسین. 1357ش، در جست‌وجوی تصوف، تهران: امیرکبیر.

زرین کوب، عبدالحسین. 1374ش، نقش بر آب در حاشیه دیوان حافظ، تهران: علمی.

زرین کوب، عبدالحسین. 1378ش، صدای بال سیمرغ؛ درباره زندگی و اندیشه عطار، تهران: انتشارات سخن.

سجادی، سیدجعفر. 1370ش، فرهنگ اصطلاحات و تعابیر عرفانی، تهران: طهوری.

سجادی، سیدجعفر. 1373ش، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران‏.

عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. 1368ش، دیوان عطار، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

عمید، حسن. 1389ش، فرهنگ فارسی عمید، با ویراستاری عزیزالله علیزاده، چاپ اول، تهران: میلاد نور.

کزازی، میرجلال الدین. 1388ش، از گونه‌ای دیگر؛ جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران، تهران: مرکز.

گوهرین، صادق. 1376ش، شرح اصطلاحات تصوف، تهران: انتشارات زوار.

مدرسی، فاطمه. 1382ش، سی مرغ در آیینه سیمرغ، ارومیه: مؤسسه انتشاراتی حسینی اصل.

معین، محمد. 1381ش، فرهنگ فارسی(دوره2جلدی)، تهران: ادنا، کتاب راه نو.

مولوی، جلال الدین. 1380ش، دیوان مثنوی، تصحیح عبدالکریم سروش، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

میهنی، محمد بن منوّر. 1385ش، اسرار التوحید فی مقامات ابی سعید، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.

نسفی، عزّ الدین. الانسان الکامل، به تصحیح ماریژان موله و مقدمه ضیاء الدین دهشیری، انجمن ایران شناسی فرانسه در تهران: انتشارات طهوری.

همایی، جلال الدین. بی­تا، مولوی نامه(مولوی چه می­گوید)، تهران: نشر هما.

یثربی، یحیی. 1381ش، آب طربناک(تحلیل موضوعی دیوان حافظ)، تهران: مرکز مطالعات و انتشارات آفتاب توسعه.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

حیدری نوری، رضا و علی محمد سجادی. 1394ش، «سیمای پیر در سلوک عارفانه عطار و مولوی»، نشریه عرفان اسلامی، دوره11، ش43، صص37-62.

دهقان، علی و صدیقی لیقوان. 1394ش، «از قلندر عطار تا رند حافظ»، فصلنامه عرفان اسلامی، سال یازدهم، ش44، صص31-51.

رومیانی، بهروز. 1395ش، «سیمای عرفانی پیامبر(ص) در متون ادبی»، نشریه ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال نوزدهم، ش40، صص95-113.

شیرودی، محمّد کاظم و سید ابراهیم دیباجی و غلامعباس رضایی هفتادر. «بررسی تطبیقی تجلّی عشق در اشعار مولوی و ابن فارض»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت، سال سیزدهم، شماره 52، زمستان 1398ش، صص393- 414.

عباس زاده، فاضل و مهدی جباری. 1395ش، «بازشناسی ابعاد تمثیلی شخصیت پیر طریقت»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، پیاپی27، صص67-82.

علی نژاد، مریم. 1381ش، «بررسی نمادگرایی در شعر فارسی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر محمود فتوحی، دانشگاه تربیت معلم.

کزازی، میرجلال الدین. 1392ش، «پیر در دیوان حافظ و شعر شاعران کرد»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال هفتم، ش26، صص115-140.