بررسی تطبیقی شخصیت پردازی و طرح داستان در مقامات حمیدی و مقامات حریری

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 57، اردیبهشت 1400، صفحه 429-459   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.681940

نویسندگان

هدیه خنافره¹؛ منصوره تدینی²؛ مسعود پاکدل²؛ فرزانه رحمانیان³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رامهرمز

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رامهرمز

³استادیار زبان و ادبیات عرب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رامهرمز

چکیده

مقامه یکی از انواع داستان‌های کهن است که با نثر مصنوع آمیخته با شعر، در مورد قهرمانی است که به صورت ناشناس در حکایت­ها ظاهر می­شود و به قصد گدایی، حوادثی را به وجود می­آورد و همین که در پایان کار شخصیتش شناخته می­شود، ناپدید می­گردد تا آنکه دوباره در هیبتی دیگر در مقامه بعدی ظاهر گردد. «مقامات حمیدی» در شمار کتاب‌های بسیار مهم در زبان عربی و فارسی است. حمیدی با برگزیدن قالب داستان و بهره‌گیری از اصول داستان‌نویسی، همچنین گزینش حوادث این داستان‌ها از واقعیت‌های زندگی و انتخاب شخصیت‌های داستانی از مردمی که در میانشان زندگی می‌کند، همراه با ویژگی‌های فردی و اجتماعی آنان، شیوه نویسندگی مقامات را به سبک نویسندگان رئالیستی نزدیک ‌گرداند. جوشش زندگی از درون حوادث مقامات، به همراه کنش شخصیت‌های واقعی در صحنه‌های آن و تأثیر فضای معنوی، اخلاقی، اجتماعی، مادی، علمی و ادبی بر شخصیت‌ها، حقیقت مانندی داستان‌ها را تحقق می‌بخشد. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی تلاش شده است تا مهم­ترین داستان در مقامات حمیدی و حریری بررسی گردد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ نثر مسجوع؛ مقامه‌نویسی؛ عناصر داستانی

مراجع

کتابنامه

اخوت، احمد. 1371ش، دستور زبان داستان، چاپ اوّل، اصفهان: انتشارات فردا.

اسکولز، رابرت. 1379ش، ساختارگرایی در ادبیّات، فرزانه طاهری، تهران: انتشارات آگاه.

انزابی نژاد، رضا. 1372ش، تصحیح مقامات حمیدی، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

براهنی، رضا. 1362ش، قصه نویسی، چاپ سوم، تهران: نشر نو.

برنتس، هانس. 1384ش، مبانی نظری ادبی، محسن ابوالقاسمی، چاپ اول، تهران: انتشارات ماهی.

ج.م.عبد الجلیل. 1376ش، تاریخ ادبیّات عرب، ترجمه آ.آذرنوش، تهران: امیرکبیر.

خطیبی، حسین. 1366ش، فن نثر در ادب پارسی، تهران: زوار.

داد، سیما. 1378ش، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ دوم، تهران: انتشارات مروارید.

دقیقیان، شیرین دخت. 1371ش، منشأ شخصیّت در ادبیّات داستانی، ناشر مؤلف.

سیبر، هری. 1389ش، پیکارسک، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: مرکز.

الشریشی، ابوالعباس و احمد بن عبد المؤمن القیسی. 1998م، شرح مقامات حریری، بیروت: المکتبة العصریة.

شمسیا ، سیروس. 1374ش، انواع ادبی، چاپ سوم، تهران: انتشارات فردوسی.

شمیسا، سیروس. 1386ش، سبک ‌شناسی نثر، تهران: میترا.

عبدالهیان، حمید. 1381ش، شخصیّت و شخصیّت پردازی در داستان معاصر، تهران: انتشارات آن.

غنیمی هلال، محمد. 1373ش، ادبیات تطبیقی، ترجمه سیدمرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: امیرکبیر.

الکعبی، ضیاء. 2005م، السرد العربی القدیم، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.

کنی، ویلیام پاتریک. 1380ش، چگونه ادبیات داستانی را تحلیل کنیم، ترجمه مهرداد ترابی نژاد و محمد حنیف، تهران: نشر زیبا.

مککی، رابرت. 1387ش، داستان: ساختار، سبک و اصول فیلمنامه نویسی، محمد گذرآبادی، چاپ دوم، نشر هرمس: تهران.

میر صادقی، جمال. 1376ش، عناصر داستان، چاپ سوم، تهران: انتشارت سخن.

وبستر، راجر. 1380ش، درآمدی بر پژوهش‌های نظریه ادبی، ترجمه مجتبی ویسی، تهران: انتشارات سپیده سحر.

ولک، رنه. 1382ش، تاریخ نقد جدید، سعید ارباب شیرانی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

 

مقالات

پروینی و دیگران. تابستان 1391ش، «واکاوی عناصر نمایشی در مقامات حریری»، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 23، صص 125- 148.

جمشیدی، فاطمه و شهناز امینی چرمهینی. 1397ش، «تأثیر شعر و اندیشه­های عمر خیام بر عبدالوهاب البیاتی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، سال دوازدهم، شماره 46، صص 207- 234.

حریرچی، فیروز، و حسن مجیدی. «بررسی مقامات ابوالقاسم حریری»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص 45- 64.

راغب، محمد. 1391ش، «گسترش پیرنگ در مقامات حمیدی(رویکردی ریخت‌شناختی-روایت‌شناختی)»، ادب فارسی، 2(2)، صص 103-124.

شرکت مقدم، صدیقه. 1388ش، «مکتب­های ادبیات تطبیقی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، سال سوم، شماره 12، صص 51- 71.

ممتحن، مهدی و محبوبه بهمنی. زمستان 1391ش، «بررسیتطبیقیاندیشه‌هایعلامهاقباللاهوریوامیرالشعراشوقی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، سال ششم، شماره 24، صص 7-21.