اصلاحات ارضی در آذربایجان با تاکید بر موقوفات

فصلنامه تاریخ

مقاله 2، دوره 16، شماره 63، اسفند 1400، صفحه 33-59   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

شهین عسگریار¹؛ منیژه صدری^{* 2}؛ عزیز طالعی قره قشلاق³؛ منیره کاظمی راشد⁴

¹دانشجوی دکتری گروه تاریخ، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران

²گروه تاریخ، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران

³استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

⁴استادیار گروه تاریخ، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران

چکیده

حکومت محمدرضا شاه با هدف رسیدن به نتایج اقتصادی و سیاسی مهم جهت ارتقاء وضعیت روستاییان ایران و تغییری ریشه‌ای در روابط سنتی روستایی اقدام به اصلاحات ارضی کرد. مالکان و زمین‌داران بزرگ نیز برای رهایی از قانون اصلاحات ارضی، زمین‌های بسیاری از روستاها یا اطراف شهرها را وقف کردند تا درآمد حاصل از آن برای مقاصد مذهبی و خیریه به کار گرفته شود. از جمله موارد مصرف آن گذشته از امور مذهبی، نگهداری و حفظ امور عام‌المنفعه مانند حفاظت از قنوات بود، در ادامه با تغییر قانون اصلاحات ارضی، موقوفات عام مشمول بیع قرار گرفت. همچنین خروج موقوفات از نظارت وزارت فرهنگ و هنر و انتقال امور آن به «بنیاد پهلوی» تغییراتی را در نظام سنتی روستایی ایجاد کرد. این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی پدیده فوق را در آذربایجان بر اساس اسناد و مدارک مورد تحلیل قرار خواهد داد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ساخت سنتی تصرف و بهره‌برداری جمعی زمین در بسیاری از مناطق روستایی شکسته شد و علاوه بر کاهش میزان بهره‌دهی زمین‌ها، فروش موقوفات تولید جمعی را برهم زد. با قطعه قطعه شدن زمین‌های زراعی، علاوه بر کاهش میزان بهره دهی زمین‌ها، تولید جمعی را که در روستاهای ایران به نام بنه، صحرا، حراثه و..، معروف بود؛ تغییر داده و اعضای آن را به حداکثر ۴-۲ خانوار تقلیل یافت و سبب افزایش مهاجرت روستائیان به شهرها و تبدیل کشاورزان به افراد روز مزد در شرکت‌های سهامی و شرکت‌های کشت و صنعت بود.

کلیدواژه‌ها

موقوفات؛ پهلوی؛ اصلاحات ارضی؛ کشاورزی

مراجع