بررسی فرانیارها و فراآسیب ها در شخصیت صائب تبریزی بر اساس ابیات تمثیلی غزلیات شاعر با تکیه بر نظریۀ روان‌شناسان انسان‌گرا

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 24-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بهزاد پوررضاییان¹؛ سیّد احمد حسینی کازرونی^{* 2}؛ سید جعفر حمیدی³؛ عزت دیره⁴

¹دانشجوی دکتری، رشته زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر- ایران

³استاد زبان و ادبیات فارسی،واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی،بوشهر:ایران

⁴استادیار گروه روان‌شناسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

در عصر حاضر علم نوبنیاد روان­شناسی توانسته است با تکیه بر نظریه­های متنوع اندیشمندان این علم،    دریچه­های تازه­ای پیش روی پژوهشگران و منتقدان قرار دهد که از جملۀ آن تحلیل عوالم درونی نویسندگان متون کلاسیک و معاصر در عرصۀ ادبیات فارسی است. بر همین اساس، ساختار اصلی این مقاله با رویکرد فوق شکل گرفته و دو هدف عمده را دنبال می­کند. اول کشف و شناسایی فرانیازها و فراآسیب­های شخصیت صائب تبریزی بر اساس نظریۀ انسان­گراها و دوم بررسی رویکرد تمثیلی صائب در بیان این ویژگی­ها. برای دست­یابی به این دو مقصود نیز از سخنان و اشعاری که شاعر با توجّه به دو خصیصۀ مهمّ سبک هندی یعنی بسیارگویی و کشف مضمون­های تازه، در دیوان غزلیّاتش به این موضوع پرداخته، استفاده شده است. در این روش 364 غزل از دیوان مذکور بر اساس جدول مورگان و استفاده از نمونه­گیری تصادفی ساده از بین 6995 غزل، انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس بعد از بیان مطالبی درمورد تمثیل، کارکرد و شاخه­های آن، موضوع شخصیت و مفهوم آن تبیین شده و سپس 18 مورد فرانیاز و فراآسیب عنوان شده توسط مزلو، از دیوان صائب استخراج شده و رویکرد تمثیلی او در بیان این ویژگی­ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق که رویکردی توصیفی- تحلیلی دارد ضمن تبیین فرانیازها و فراآسیب­های شخصیت شاعر به عنوان یک انسان خودشکوفا سعی شده است به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که آیا صائب در استفاده از رویکرد تمثیلی برای بیان موارد فرانیاز و فراآسیب شخصیت خود موفق بوده است؟

کلیدواژه‌ها

شخصیت؛ صائب تبریزی؛ دیوان غزلیات؛ تمثیل؛ فرانیاز؛ فراآسیب؛ سبک هندی

مراجع

1. رأس، آلن. اُ. روان­شناسی شخصیت (نظریه‌ها و فرایندها). 1373. ترجمه: سیاوش جمال فر. تهران: انتشارات بعثت

2. دارابی، جعفر. 1384. نظریه­های روان­شناسی شخصیت: رویکرد مقایسه­ای. تهران: آییژ

3. شاملو، سعید. 1382. مکتب­ها و نظریه­ها در روان­شناسی شخصیت. تهران: انتشارات رشد

3. شعار، جعفر و مؤتمن، زین­العابدین. 1374. گزیدۀ اشعار صائب تبریزی. تهران. چ و نشر بنیاد

4. شفیعی کدکنی، محمّدرضا.1378. صور خیال در شعر فارسی. تهران: انتشارات آگاه

5. شمیسا، سیروس. 1387. انواع ادبی. تهران: میترا

6.----،------. 1385. بیان. تهران: میترا

7.----،------. 1372. بیان. تهران: انتشارات فردوسی

8. صفا، ذبیح­الله. تاریخ ادبیات ایران. 1369. ج پنجم. تهران: انتشارات فردوسی

9. فتوحی، محمود. 1385. بلاغت تصویر، تهران: انتشارات سخن

10. فیروزکوهی، امیربانو. 1354. در حاشیۀ سبک هندی. مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی. شمارۀ 91 و 92. صفحه 114 تا 129

11. فیست، جس و فیست، گریگوری جی. 1386. نظریه­های شخصیت. ترجمه: یحیی سید محمودی. تهران: نشر روان

12. قهرمان، محمّد. 1370. دیوان صائب تبریزی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

13. کریمی، یوسف. 1384. روان­شناسی شخصیت. تهران: مؤسسۀ نشر و ویرایش

14. گلی، احمد. متناقض نمایی (پارادوکس) در شعر صائب. 1387. فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. سال 5. شمارۀ 20. صص 159-131.

15. وفایی، عبّاسعلی و آقابابایی، سمیّه. 1392. بررسی کارکرد تمثیل در آثار تعلیمی. پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی. شمارۀ 18. صفحه 23 تا 46