واکاوی تمثیل در داستان کوتاه فارسی با تکیه بر داستان «چشم های دکمه ای من از بیژن نجدی»

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 49، مهر 1400، صفحه 108-123   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فرشته ناصری^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

داستان کوتاه مدرن شکل نوینی از داستان­نویسی است که به نویسندگان زمانۀ ما امکان می­دهد تا فارغ از قیدوبندهای ناشی از محدودیت­های رئالیسم و ناتورالیسم، موضوعات مربوط به زندگی در عصر جدید را با تکنیک­ها و شیوه­هایی متناسب با دورۀ مدرن بررسی کنند. از این­رو داستان کوتاه مدرن به سمت شعر گونگی و غنایی­نویسی گرایش جست. از جمله مهم­ترین ویژگی­های ضروری و هدف از بیان این نوع داستان­نویسی، روی آوردن به تمثیل است. تمثیل پیوند استواری با روایت داستانی داشته و نخستین روایت­های اسطوره­ای را تمثیل روایی خوانده­اند. تمثیل نشان می­دهد که داستان کوتاه غنایی، با امری بیرون از جهان حس و پدیده­های حسّی ارتباط دارد. داستان «چشم­های دکمه­ای من» یکی از داستان­های ماندگار بیژن نجدی است. این داستان زیبا و تأثیرگذار، از زبان یک عروسک، ماجرای حمله عراق به خرمشهر را توصیف می­کند. این پژوهش با شیوۀ تحلیلی و توصیفی و تبیین پرسش‌های تحقیق به بررسی تمثیل در داستان کوتاه «چشم­های دکمه­ای من» پرداخته و خواننده را با تمثیل و داستان کوتاه تمثیلی آشنا می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

بیژن نجدی؛ داستان؛ داستان کوتاه؛ داستان مدرن؛ تمثیل

مراجع

1. آذرپناه، آرش. ۱۳۹۷. داستان­های پشت پرده (تمثیل در داستان کوتاه معاصر ایران). تهران: نشر نیماژ.
2. پاینده، حسین. 1390. داستان کوتاه در ایران. سه جلد. تهران: انتشارات نیلوفر.
3. پورنامداریان، تقی. 1367. رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
4. تسلیمی، امیرحسین. 1378. درآمدی بر ادبیات تمثیلی ایران. تهران: سرواد.
5. حسینی کازرونی، سیداحمّد. 1394. «تمثیل و ادبیات تمثیلی». فصل­نامۀ تخصصی تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. دورۀ 7، شمارۀ 23، نوبت بهار، بوشهر. صص 24-13.
6. رضایی، احترام. 1398. «معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی رد پای آن در شعر نخستین شعرای زبان فارسی». شعرپژوهی، سال یازدهم، تابستان، شماره 2 (پیاپی 40). شیراز.
7. رضایی، عربعلی. ۱۳۸۲. واژگان توصیفی ادبیات انگلیسی- فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
8. رید، یان. ۱۳۸۵. داستان کوتاه. ترجمه فرزانه طاهری. چ سوم، تهران: مرکز.
9. شریفی، محمد. 1387. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین.
10. شفیعی کدکنی، محمدرضا. ۱۳۶۶. صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
11. فتوحی، محمود. 1383 و 1384. «تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، شماره 47-49، تهران
12. فتوحی، محمود. ۱۳۸۵. بلاغت تصویر. تهران: سخن.
13. فیضی، هاجر. 1397. رویای قرن دیگر. تهران: انتشارات تیرگان.
14. قیس رازی، شمس. 1338. المعجم فی معاییر اشعار العجم. به کوشش محمد قزوینی و مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
15. مرتضایی، جواد. 1390. «تمثیل تصویر یا صنعت بدیعی». پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی، دوره سوم زمستان، شماره 4 (پیاپی 12)، تهران.
16. مستور، مصطفی. 1379. مبانی داستان کوتاه. تهران: نشر مرکز.
17. مک کوئین، جان. 1389. تمثیل. ترجمۀ حسن افشار. تهران: نشر مرکز.
18. موام، سامرست. ۱۳۵۲. درباره رمان و داستان کوتاه. ترجمۀ کاوه دهگان. چ دوم، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
19. میرصادقی، جمال. ۱۳76. عناصر داستان. چ سوم، تهران: سخن.
20. میرصادقی، جمال. 1382. ادبیات داستانی. چ چهارم، تهران: سخن.
21. میرعابدینی، حسن. 1390. هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی. ج دوم، چ چهارم، تهران: کتاب خورشید.
22. نجدی، بیژن. 1373. یوزپلنگانی که با من دویده­اند.تهران: نشر مرکز.