تحلیل نگاه عرفانی به درد و رنج در گزیدۀ متون عرفانی قرن‌های پنجم، ششم و هفتم

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 11، شماره 41، دی 1400، صفحه 90-104   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد امیری خراسانی^{* 1}؛ فاطمه نیک پناه^{* 2}

¹استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

²دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

در مجموعۀ عرفان و ادبیات، «درد و رنج» یکی از احساسات و هیجانات مهم در ساحت نفسانی انسان است. به لحاظ حیات کلی بشری نیز درد و رنج از وجوه تأثیربرانگیزی به شمار می‌آید. این مقولۀ خاص یکی از هفت مفهوم و مسائل اصلی انسان در طول تاریخ به صور گوناگون بوده است و با تمام مفاهیم درونی و ارتباط آن با مفاهیم مشابه، یکی از دغدغه­های جدی انسان در هر زمان و مکانی بوده، هست و خواهد بود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی درد و رنج از منظر ادبیات و عرفان در گزیدۀ متون قرن‌های 5 و 6 و 7 می‌پردازد و هدف از آن آگاهی یافتن از نوع نگاه عارفان به این مقولۀ بنیادین بشر است. نتیجه اینکه منظور از درد و رنج، درد جسمانی و مادی نیست؛ بلکه دردی روحانی است و این درد در انسان اندیشه‌ورز، از پایه‌های رسیدن به کمال است و تجربۀ نوع انسان در طول عمر خود گواه آن است که زندگی بشر همیشه و در همه جا توأم با درد و رنج بوده است، اما درد روحانی انسان را می‌سازد و باعث کمال روح و معرفت او می‌شود، درک این درد نه تنها رنج‌آور نیست، بلکه لذت‌بخش و بالنده نیز هست. درد و رنج در آغاز باعث شوق حرکت در انسان می‌شود و سپس انسان را به آگاهی می‌رساند و در نهایت کمال روحی را در او ایجاد می‌کند.

کلیدواژه‌ها

درد؛ رنج؛ متون عرفانی؛ ادبیات فارسی

مراجع

قرآن کریم (1373)، ترجمۀ الهی قمشه­ای، تهران: انتشارات رشیدی و مهشاد.

ابن عربی (بی تا)، الفتوحات المکیه، ط. 1، بیروت: دارالمصادر.

______ (1422 ق) محاضره الابرار و مسامره الاخیار، تحقیق محمد عبدالکریم النمری، ج 2، ط1، بیروت: دارالکتب العلمیه.

اونامونو، میگل .د (1385)، درد جاودانگی، ترجمۀ بهاء الدین خرمشاهی، تهران: ناهید.

باقری، خسرو (1383)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، جلد 1، تهران: مدرسه.

بقلی شیرازی، روزبهان (1344)، شرح شطحیات، به اهتمام هنری کربن،چاپ اول، تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران

پورنامداریان، تقی (1380)، در سایه آفتاب، تهران: سخن.

دوباتن، آلن (1385)، تسلی­بخشی‌های فلسفه، ترجمۀ عرفان ثابتی، تهران: ققنوس، چاپ سوم.

رازی، نجم الدین(1380)، مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی

رنجبر، امیرحسین (1381)، بودا (در جستجوی ریشه­های آسمان)، تهران: انتشارات فیروزه.

زرین کوب، عبدالحسین (1373)، با کاروان حله، تهران، سخن، چاپ نهم.

______________ (1378)، صدای بال سیمرغ، تهران: سخن.

______________  (1381)، سرّ نی نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، ج اول، تهران: انتشارات علمی.

زمانی، کریم (1389)، میناگر عشق شرح موضوعی مثنوی معنوی، تهران: نشر نی، چاپ سوم.

سنایی، مجدود بن آدم (1363)، دیوان سنایی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: انتشارات سنایی.

__________________ (1375)، دیوان حکیم سنایی غزنوی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.

__________________ (1377)، حدیقه الحقیقه، به کوشش محمد روشن، تهران: نگاه.

سهروردی، شهاب­الدین (1380)، مجموعه مصنفات شیخ الاشراق، ج 2، تصحیح سید حسن نصر، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، زبور پارسی، تهران: آگاه، چاپ دوم.

عراقی، فخرالدین(1363)، کلیات عراقی، تصحیح سعیذ نفیسی، تهران:سنائی.

عسگری، زهرا، رضا محمدی چابکی؛ رضاعلی نوروزی (1396)، «از رنج تا گنج: تحلیل رویکردهای سه‌گانه به نقش تربیتی رنج»، نشریۀ اندیشه های نوین تربیتی، شماره1، دورۀ 13، صص 51-71.

عطار نیشابوری، فریدالدین (1383)، مصیبت­نامه، تصحیح نورانی وصال، تهران: زوار، چاپ ششم.

______________________ (1383)، منطق الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

______________________ (1384)، الهی­نامه، تصحیح فؤاد روحانی، تهران: زوار، چاپ هشتم.

______________________ (1384)، اسرارنامه، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: زوار، چاپ ششم.

______________________ (1388)، مصیبت­نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: سخن، چاپ چهارم.

فرانکل، ویکتور (1394)، انسان در جستجوی معنا، ترجمۀ امیر لاهوتی، تهران: انتشارات جامی.

فرمهینی فراهانی، محسن (1378)، فرهنگ توصیفی علوم تربیتی، تهران: اسرار دانش.

فروزانفر، بدیع الزمان (1370)، احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.

فیض کاشانی، محسن (1373)، اخلاق حسنه، ترجمۀ محمد باقر ساعدی، تهران: پیام عدالت.

گرجی، مصطفی، فاطمه کوپا؛ محمدرضا کهدانی (1389)، «مفهوم درد و رنج در نگاه شاعران زن معاصر (با تأکید بر اشعار فروغ فرخزاد و سیمین بهبهانی)»، فصلنامۀ علمی و پژوهشی نقد ادبی شماره 9، صص 141-162.

گرجی، مصطفی(1398)، الفبای درد، تهران: نشر خاموش.

ملکیان، مصطفی (1383)، «درد کجا؟ رنج کجا؟»، بازتاب اندیشه، شماره 57 و 58.

مولوی، جلال الدین (1363)، مثنوی، به تصحیح نیکلسون، ج 1، تهران: امیرکبیر.

________________  (1371)، مکاتیب، تصحیح توفیق سبحانی، تهران: مرکز نشر.

________________ (1381)، فیه ما فیه، به تصحیح و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، ج 5، تهران: امیر کبیر.

 ____________(1386)، مثنوی معنوی به تصحیح نیکلسون، چاپ دوم تهران:تمیشه.

مهتدی، حسین (1398)، «واکاوی ماهیت و مفهوم درد و رنج در اشعار فهدالعسکر»، پژوهش‌نامه ادب غنایی، شماره 32، صص 217-236.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1357)، کشف الاسرار و عده الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.

هجویری، علی بن عثمان (1386)، کشف­المحجوب، تهران: سروش.