تأثیر واکنش‌های انفعالی قلب سلیم در سلامت روان از منظر قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 46، مرداد 1400، صفحه 35-66   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.683423

نویسندگان

سیده راضیه پورمحمدی¹؛ محمد سبحانی یامچی²

¹دانشجوی ارشد تفسیر قرآن کریم، دانشکده علوم و معارف قرآن قم

²استادیار، عضو هیأت علمی دانشکده علوم قرآن مراغه

چکیده

تنها بُعدی از ابعاد وجودی انسان که اثری از بی­نهایت بودن دارد و می‌تواند با بی‌نهایت، ارتباط برقرار کند، "قلب" است، برای تغییر حالات انسان، لازم است قلب او را تغییر داد و برای ایجاد این تحوّل، باید ویژگی­ها و شرایط قلب را دانست و قواعد اثرگذار آن را درک کرد. امروزه به دلیل عدم توجه به حالات انفعالی قلب، همواره سلامت روان انسان به خطر افتاده است و زندگی روزمره افراد را تهدید می­کند، از این رو انسان برای حل این مشکل نیازمند مطالعاتی در این زمینه هست، قرآن کریم که سخن آشکار حق برای هدایت بشر است، ضمن آیاتی ویژگی­های قلب سلیم را بیان کرده است و با تدبر در معنای ژرف و عمیق این کتاب آسمانی می­توان به آرامش روان دست یافت، از ویژگی‌های قلب سلیم می­توان به تقوا، آرامش، تثبیت، خشوع، شوق و تمایل اشاره کرد. تقوای قلب نیز یکی از مقامات ایمان است که موجب ارتقاء فضیلت اخلاقیات عالی انسان است و در واقع همان رسیدن به آرامش روانی و خوشبختی معنوی است.

کلیدواژه‌ها

آرامش؛ ایمان؛ تقوا؛ تثبیت؛ خشوع

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

ابن بابویه، محمد بن علی. بی تا، معانی الأخبار، مترجم: شیخ عبدالعلی محمدی شاهرودی، بیروت" دار الکتب الاسلامیه.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

احمد بن محمد بن قدامه. بی تا، المغنی، بتحقیق عبدالله بن عبدالحسن الترکی، عبدالفتاح محمد الحلو، ریاض: دار عالم الکتب.

امامی، عبدالنبی. 1389ش، فرهنگ قرآن، اخلاق حمیده، قم: مطبوعات دینی.

انصاریان، حسین. بی تا، تفسیر حکیم، قم: دار العرفان.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فى تفسیر القرآن العظیم، ‏بیروت‏: دار الکتب العلمیه.

بلاغی، عبدالحجه. 1386ق، حجة التفاسیر وبلاغ الإکسیر، قم: حکمت.

ثعلبی، احمد بن محمد. 1422ق، الکشف والبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

جعفری، یعقوب. 1376ش، تفسیر کوثر، قم: مؤسسه انتشارات هجرت.

جمعی از نویسندگان. 1382ش، تعالیم قرآنی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه، تهران: اداره آموزش‌های عقیدتی سیاسی.

جوادی آملی، عبدالله. 1387ش، حکمت علوی، محقق: سعید بند علی، قم: مرکز نشر اسراء.

جوهری، اسماعیل بن حماد. 1376ق، الصحاح، بیروت: بی‌نا.

حسن زاده آملی، حسن. 1372ش، انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه، قم: انتشارات قیام.

حسینی همدانی، سید محمد حسین. 1404ق، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: کتابفروشی لطفی.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1376ش، پیام پیامبر، ترجمه مسعود انصاری، تهران‏: منفرد.

خوانساری، جمال الدین محمد. بی تا، شرحی بر غرر الحکم و درر الکلم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

دامغانی، حسین بن محمد. 1416ق، الوجوه والنظائر لألفاظ کتاب الله العزیز، قاهره: وزارة الاوقاف، المجلس الأعلی للشئون الاسلامیة، لجنة احیاء التراث الاسلامی.

دخیل، علی محمد علی. 1422ق، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز(دخیل)، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.

دراز، محمد عبد الله. 1387ق، آیین اخلاق در قرآن، مشهد: آستان قدس رضوی، شرکت به نشر.

راغب اصفهانی. حسین بن محمد. 1370ق، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیه.

رضایی اصفهانی، محمدعلی. 1387ش، تفسیر قرآن مهر، قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.

زحیلی، وهبه. 1411ق، التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، دمشق: دار الفکر.

زرقانی، محمد عبدالعظیم. 1385ش، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ترجمه محسن آرمین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زمخشری، محمود بن عمر. 1407ق، الکشّاف عن حقایق التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتب العربی.

سبزواری، محمد. 1406ق، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.

سعیدی روشن، محمد باقر. 1383ش، تحلیل زبان قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

سید قطب. 1425ق، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر. 1404ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی(ره).

صابونی، محمد علی. 1421ق، صفوة التفاسیر، لبنان: دار الفکر.

صدر، محمدباقر. بی تا، سنت‌های تاریخ در قرآن، تهران: بی‌نا.

صفایی حائری، علی. 1381ش، تطهیر با جاری قرآن، قم: لیلة القدر.

طباطبایی، محمدحسین. 1374ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن. 1375ش، تفسیر جوامع الجامع، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

طبرسی، فضل بن حسن. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

طبری، محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن(تفسیر الطبری)، بیروت: دار المعرفة.

عباس‏نژاد، محسن. 1384ش، قرآن، روان‌شناسی و علوم تربیتی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه.

عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه. 1415ق، نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان.

عسکری، مرتضی. 1386ش، عقاید اسلام در قرآن، تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.

عضیمه، صالح. 1380ش، معناشناسی واژگان قرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.

علم‏ الهدی، علی بن الحسین. 1377ش، تنزیه الأنبیاء: پژوهشی قرآنی درباره عصمت پیامبران و امامان علیهم السلام، مشهد: آستان قدس رضوی، شرکت به نشر.

فخر رازی، محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1409ق، العین، قم‏: نشر هجرت‏.

فلسفی، محمد تقی. 1377ش، معاد از نظر روح و جسم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

فیومی، احمد بن محمد. 1414ق، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم‏: مؤسسه دار الهجرة.

قرشی، علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، چ6، تهران: بی‌نا.

قرطبی، محمد بن احمد الانصاری. 1967م، الجامع لأحکام القرآن، مصر: دار الکتب المصریة.

کلینی، محمد بن یعقوب. بی تا، اصول الکافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، بی جا: انتشارات گلگشت.

مجلسی، محمد باقر. 1427ق، بحار الأنوار، قم: انتشارات احیاء الکتب المقدسة.

مراغی، احمد مصطفی. بی تا، تفسیر المراغی، بی­جا: بی­نا.

مرکز فرهنگ و معارف قرآن. 1382ش، دایرة المعارف قرآن کریم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

مصطفوی، حسن. 1430ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، بیروت- قاهره- لندن‏: دار الکتب العلمیة- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.

مطهری، مرتضی. بی تا، آثار تقوا، تهران: صدرا.

مغنیه، محمدجواد. 1378ش، تفسیر الکاشف، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

مکارم شیرازی، ناصر. 1377ش، اخلاق در قرآن، قم: مدرسه الإمام علی بن أبی طالب(علیه السلام).

ناصحی، محمد حسن. 1387ش، امدادهای غیبی از نگاه قرآن، قم: بوستان کتاب قم.

نجاتی، محمد عثمان. 1381ش، قرآن و روان‏شناسی، مترجم: عباس عرب، مشهد: آستان قدس.

 

مقالات و پایان نامه‌ها

زیرکی، مهدی. «آثار و برکات تقوا در قرآن»، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، سال بیست و پنجم، شماره 293.

عبدالله خانی، مرضیه. «تأثیر حیات و موت قلب بر سبک زندگی از دیدگاه قرآن»، دانشکده علوم قرآن قم، شهریور 1393.