تفسیرها از کتاب و حکمت، از منظر دلالت بر وحیانی بودن سنت

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 46، مرداد 1400، صفحه 67-85   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.683424

نویسنده

علی تمسکی بیدگلی

دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

در ده آیه، «حکمت» بر «کتاب» عطف شده است. در چند آیه از این آیات، این «کتاب» و «حکمت» به عنوان دو داده خداوند به پیامبر اکرم(ص) یا دو آموزه که ایشان آموزگار آن است، شناسانده شده است. برخی با این برهان که در این آیات، مراد از «کتاب» قرآن است و عطف یک چیز بر دیگری، نشانه دوگانگی این دو است، «حکمت» را چیزی دیگر از قرآن دانسته­اند. به باور اینان، آن چیز نیز جز سنت نبوی نیست و چون «حکمت» در برخی از آیات، وحیانی خوانده شده است، سنت به سان قرآن کریم وحیانی است. در این جستار از رهگذر مرور تفسیرها از «کتاب و حکمت» در آیات پیش­گفته، بی­پایگی اینکه مراد از «حکمت» در آیات پیش­گفته جز سنت نخواهد بود را باز نموده­ایم. برآمد این پژوهش آن است که با استناد به آیات با همایند «کتاب و حکمت»، سنت پیامبر اکرم(ص) را وحیانی نمی­توانیم شمرد.

کلیدواژه‌ها

کتاب؛ حکمت؛ سنت پیامبر؛ وحیانی بودن سنت

مراجع

قرآن کریم.

ابن فارس، احمد بن فارس. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)، به کوشش محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیه- منشورات محمد علی بیضون.

ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله. بی‌تا، الوجوه والنظائر، به کوشش محمد عثمان، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.

بغوی، حسین بن مسعود. 1420ق، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل،‏ به کوشش عبدالرزاق مهدی، بیروت:‏ دار إحیاء التراث العربی.

بقاعی، ابراهیم بن عمر. ۱۴۲۷ق، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، به کوشش عبدالرزاق غالب مهدی، بیروت: دار الکتب العلمیه- منشورات محمد علی بیضون.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش، تس‍ن‍ی‍م‌: ت‍ف‍س‍ی‍ر ق‍رآن‌ ک‍ری‍م‌، ج16، به کوشش عبدالکریم عابدینی، قم: اسراء.

خلیل بن احمد. 1409ق، کتاب العین، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم: موسسه دار الهجره.

رضا، محمد رشید. 1414ق، تفسیر القرآن الحکیم(تفسیر المنار)، بیروت‏: دار المعرفه.

زرکشی، محمد بن بهادر. ۱۴۱۰ق، البرهان فی علوم القرآن، به کوشش یوسف عبدالرحمن مرعشلی و دیگران، بیروت: دار المعرفه.

زمخشرب، محمود بن عمر. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.

شافعی، محمد بن ادریس. 1358ق، الرسالة، به کوشش احمد محمد شاکر، مصر: مکتبة الحلبی.

شعرانی، ابوالحسن. ۱۳۸۰ش، نثر طوبی، به کوشش محمد قریب، تهران: اسلامیه.

صابونی، محمدعلی. 1417ق، السنة النبویة المطهرة قسم من الوحی الإلهی المنزل، مکه: رابطة العالم الإسلامی.

طباطبایی، محمدحسین. 1390ق، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.

طبرانی، سلیمان بن احمد. 2008م، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم(الطبرانى)، اربد (اردن): دار الکتاب الثقافی.

طبرسی، فضل بن حسن. 1408ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، به کوشش فضل الله یزدی طباطبایی، هاشم رسولی. بیروت: دار المعرفه.

طبری، محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش احمد حبیب عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عبدالخالق، عبدالغنی. 1415ق، حجیة السنة، ریاض: الدار العالمیة الکتاب الاسلامی.

فخر رازی، محمد بن عمر. 1420ق، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، به کوشش مکتب تحقیق دار إحیاء التراث العربی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، به کوشش علی­اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

‫مصباح یزدی، محمدتقی. 1394ش، قرآن‌شناسی، به کوشش محمود رجبی و حمید آریان، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مقاتل بن سلیمان. 1423ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.

ملاخاطر، خلیل بن إبراهیم. بی­تا، السنة النبویة وحی، ریاض: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.

نسفی، عبدالله بن احمد. 1416ق، تفسیر النسفى(مدارک التنزیل و حقایق التأویل)، بیروت: دار النفائس.

 

مقالات

شاکر، ‌محمدکاظم. ۱۳۸۰ش، «نگاهی دیگر به معناشناسی کتاب و حکمت»، پژوهش دینی، ش۳، صص۹-۲۸.