واکاوی ملاک‌ها و شیوه گزینش اخبار در تفسیر الصافی

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 46، مرداد 1400، صفحه 235-263   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.683435

نویسندگان

نفیسه کوثری نیا¹؛ مهین شریفی²؛ رحمت الله عبدالله زاده آرانی³؛ عبدالهادی فقهی زاده⁴

¹دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، گروه مدیریت دانشگاه پیام نور تهران جنوب

²استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، گروه مدیریت دانشگاه پیام نور تهران جنوب

³استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، گروه مدیریت دانشگاه پیام نور آران و بیدگل

⁴استاد و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

«تفسیر صافی» یکی از تفاسیر مهم شیعه در قرن یازدهم است. فیض کاشانی گذشته از اجتهاد در روش و گرایش «تفسیر صافی»، در گزینش منابع و روایات آن نیز اجتهاد نموده است. زیرا از یک سو روایات را از برخی منابع روایی امامیه انتخاب کرده و از سوی دیگر با توجه به حجم «تفسیر صافی»، وی در صدد جمع آوری همه روایات تفسیری در آن نبوده است. فیض، روایات تفسیری را بر اساس ملاک‌هایی چون اهتمام به نقل از معصوم(ع) در منابع شیعه، مرتبط بودن با آیه، اهتمام به نقل از راویان موثق، توجه به صحت نقل از معصوم(ع)، عدم تنافی با عقل و عدم تنافی با شأن و عصمت انبیا(ع) انتخاب کرده و برای نقل، روش‌هایی همچون نقل کامل روایت، تلخیص، تقطیع مناسب، حذف سند، تشکیل خانواده حدیث، حذف تکرار و اشاره به روایات مشابه و نقل به معنا را به کار برده که در مواردی هم عملکرد او با برخی از ملاک‌هایش سازگاری ندارد.

کلیدواژه‌ها

روایات تفسیری؛ ملاک؛ گزینش؛ تفسیر صافی؛ فیض کاشانی

مراجع

قرآن کریم.

استرآبادی، محمّد بن ‌قاسم. 1409ق، تفسیر الإمام العسکری(ع)، چاپ اول، قم: مدرسه امام مهدی(عج).

امین، نصرت. بی تا، مخزن العرفان فی علوم القرآن، چاپ اول، بی جا: بی نا.

بابائی، علی اکبر. 1390ش، مکاتب تفسیری، چاپ پنجم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

بلاغی، عبدالحجه. 1386ق، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر، چاپ اول، قم: نشر حکمت.

تستری، محمد تقی. بی تا، الأخبار الدخیلة،چاپ اول، تهران: مکتبة الصدوق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات الفاظ قرآن، چاپ اول، بیروت: دار القلم.

ربانی، محمدحسن. 1389ش، سبک شناسی مفسران، چاپ اول، تهران: سفیر اردهال.

صادقی تهرانی، محمد. 1385ش، ستارگان از دیدگاه قرآن، چاپ دوم، تهران: امید فردا.

صالحی نجف آبادی، نعمت الله. 1364ش، جمال انسانیت، چاپ یازدهم، بی جا: دانش اسلامی.

صالحی نجف آبادی، نعمت الله. 1385ش، غلو، چاپ سوم، تهران: کویر.

صالحی نجف آبادی، نعمت الله. 1387ش، حدیث‌های خیالی در مجمع البیان، چاپ چهارم، تهران: کویر.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1379ش، الخصال، چاپ سوم، قم: انتشارات اخلاق.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1398ق، التوحید، چاپ اول، قم: جامعه مدرسین.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1403ق، معانی الأخبار، چاپ اول، قم: دفتر نشر اسلامی.

طباطبائی، محمدحسین. 1374ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمدباقرموسوی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.

طوسی، محمد بن حسن. بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: نشر دار احیاء التراث العربی.

علم الهدی، علی بن حسین. 1377ش، تنزیه الأنبیاء، ترجمه: امیر سلمانی رحیمی، چاپ اول، مشهد: آستان قدس.

عیاشی، محمد بن مسعود. 1380ش، تفسیر العیاشی، چاپ اول، تهران: المطبعة العلمیة.

فهیمی تبار، حمیدرضا. 1390ش، اجتهاد در تفاسیر روایی امامیه، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1381ش، کلیات دیوان فیضکاشانی، چاپ دوم، قم: نشر اسوه.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1387ش، الأصول الأصیلة،چاپ اول، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1392ش، تفسیر صافی، ترجمه: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، چاپ دهم، قم: نوید اسلام.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1406ق، الوافی، چاپ اول، اصفهان: مکتبة الامام امیر المؤمنین(ع).

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1415ق، الصافی، چاپ دوم، تهران: مکتبة الصدر.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1417ق، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، چاپ چهارم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

قمی، علی بن ابراهیم. 1404ق، تفسیر القمی، چاپ سوم، قم: دار الکتب.

کاشانی، فتح الله. بی تا، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

محمدقاسمی، حمید. 1389ش، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیا در تفاسیر قرآن، چاپ پنجم، تهران: سروش.

مسعودی، عبدالهادی. 1389ش، وضع و نقد حدیث، چاپ دوم، تهران: سمت.

معرفت، محمدهادی. 1388ش، تفسیر و مفسران، چاپ پنجم، قم: نشر التمهید.

مکارم شیرازی، ناصر. 1371ش، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

نجمی، محمدصادق. 1389ش، سیری در صحیحین، چاپ چهارم، قم: بوستان کتاب.

نقیبی، ابوالقاسم. 1387ش، اقوال العلماء فی معرفة مولی محسن فیض کاشانی، چاپ اول، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.

 

مقالات

دیاری بیدگلی، موسوی مقدم و حاجوی. 1393ش، «نقد محتوائی تفسیر قمی»، دوفصلنامه ثقلین اهل بیت(ع)، پاییز و زمستان.

عابدینی، احمد. «بررسی حدیث‌های خیالی در مجمع البیان والتبیان»، مجله بیّنات، سال هجدهم، شماره 72.

عباسی، فرزاد. 1394ش، «بررسی تفاسیر آیه قاف از منظر عرفانی، روایی و اسطوره گرایی»، مطالعات قرآنی، سال ششم، شماره 23، صص 9-22.

عبدالله زاده آرانی، رحمت الله. 1386ش، «نقد و بررسی مبانی و روش تفسیری فیض در تفسیر صافی»، رساله دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس.