بررسی و نقد دیدگاه مشهور درباره ترتیب مصحف امام علی(ع)

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 46، مرداد 1400، صفحه 337-368   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.683439

نویسندگان

رضا مهدیان فر¹؛ سیده آرزو بنی‌صدر²؛ راضیه یوسف‌وند²

¹استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

²دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن

چکیده

ادعاهایی پیرامون نحوه چینش مصحف حضرت امیر(ع) بدون شواهد متقن، موجود می‌باشد که لازم می‌آید بار دیگر مورد واکاوی قرار گیرد تا از رهگذر اسقاط اعتبار آن‌‌ها، شبهات و ابهامات موجود پیرامون چینش سور در قرآن و نیز توقیفی بودن این امر پاسخ داده شود. در این صورت خدعه‌ دشمنان علیه مولای متقیان مبنی بر بر هم زدن نظم توقیفی سور و نیز اعتبار بخشی کاذب به خلفای ثلاثه که همان همت گماردن بر سامان‌دهی به چینش سوره‌‌های پراکنده قرآن کریم می‌باشد، پاسخ داده می‌شود. تحقق این امر با استناد به دلایل متقن عقلی و نقلی ضرورت همسان بودن مصحف با قرآن نازل شده و قرآن موجود و نیز عصمت حضرت امیر(ع) و همچنین بررسی متن و سند این مدعیات صورت خواهد پذیرفت. روش تحقیق توصیفی بوده تا در نهایت با مطالعات کتابخانه‌ای و استفاده از منابع متعدد چاپی و اینترنتی به نتیجه‌ مورد نظر راه یابیم. از این رو برای یافتن پاسخ سؤالات پژوهش با مراجعه به منابع کهن و جدید به ریشه‌یابی این دیدگاه پرداخته و باطل بودن آن را از منظر تاریخی، حدیثی و متنی اثبات کرده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

چینش سور؛ ترتیب نزول؛ جمع قرآن؛ توقیفی بودن

مراجع

قرآن کریم.

ابن جزی، محمد بن احمد. ۱۳۷۸ش، التسهیل لعلوم التنزیل، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.

ابن‌ حجر عسقلانی. 1382ش، فضائل القرآن، چاپ اول، بیروت: دار و مکتبة الهلال.

ابن سعد، محمد. 1410ق، الطبقات الکبرى، چاپ اول، بیروت: منشورات محمد علی بیضون.

ابن شهر آشوب، محمد بن علی. ۱۳۷۶ش، مناقب آل ابی طالب، چاپ اول، بی جا: المکتبة الحیدریة.

ابن صباغ، علی بن محمد. ۱۴۲۲ق، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، چاپ اول، قم: دار الحدیث.

ابن طاووس، علی بن موسی. ۱۳۶۳ش، سعد السعود، قم: رضی.

ابن‌ منظور، محمّد بن مکرم. بی تا، لسان العرب، چاپ اول، بیروت: دار صادر.

ابن ندیم، محمد بن اسحاق. ١٣۴۶ش، الفهرست، چاپ اول، بیروت: دار المعرفه.

آلوسی، محمود. 1396ش، روح المعانى، چاپ هفتم، بی جا: پیدایش.

امینی، عبدالله. 1378ش، مصحف امام علی(ع)، دانشنامه موضوعی قرآن کریم.

ایازی، سید محمدعلی. ۱۳۳۳ش، مصحف امام علی(ع)، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

بخاری، محمد بن اسماعیل. 1392ش، صحیح بخاری، چاپ دوم، بی جا: انتشارات شیخ‌ الاسلام احمد جام.

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۸۳ش، نزاهت قرآن از تحریف، چاپ اول، قم: بی نا.

جوهری، اسماعیل بن حماد. ١۴٠۴ق، صحاح اللغة، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.

حجتی، محمدباقر. 1372ش، پژوهشى در تاریخ قرآن کریم، چاپ هفتم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

حسکانی، حاکم. 1411ق، شواهد التنزیل، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

خوئی، سیدابو القاسم. 1362ش، البیان، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1388ش، المفردات، چاپ اول، تهران: انتشارات مرتضوی.

رامیار، محمود. ۱۳۴۶ش، تاریخ قرآن، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی‌ نشر اندیشه.

زرقانی، محمد عبدالعظیم. 1385ش، مناهل العرفان، چاپ اول، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زرکشی، بدرالدین. 1384ش، البرهان، چاپ اول، تهران: هستی نما.

زنجانی، ابوعبداللّه. 1404ق، تاریخ ‌القرآن، چاپ اول، تهران: منظمة الإعلام الإسلامی.

سیوطی، جلال الدین. ۱۳۸۰ش، الاتقان، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.

شهرستانی، عبدالکریم. 1387ش، مفاتیح الأسرار ومصابیح الأنوار، چاپ دوم، تهران: مرکز البحوث و الدراسات للتراث المخطوط.

صالح، صبحی. 1372ش، مباحث فی علوم القرآن، چاپ اول، قم: الشریف الرضی.

صدوق، محمد بن علی. 1371ش، اعتقادات، چاپ اول، تهران: علمیه اسلامی.

صدوق، محمد بن علی. 1372ش، عیون اخبار الرّضا(ع)، چاپ چهارم، تهران: صدوق.

صدوق، محمد بن علی. 1377ش، کمال الدین وتمام النعمة، چاپ ششم، تهران: کتابفروشی اسلامی.

صدوق، محمد بن علی. ١٣٨٨ش، التوحید، چاپ 10، بی جا: واحد تحقیقات مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه.

طباطبایی، محمدحسین. 1374ش، المیزان، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین.

طبرسی، فضل‌ بن ‌حسن. 1392ش، مجمع البیان، چاپ اول، تهران: فراهانی.

طبری، محمد بن جریر. ۱۳۵۶ش، جامع ‌البیان، چاپ اول، تهران: توس.

طریحی، فخرالدین. ١٣٧۵ش، مجمع ‌البحرین، چاپ ششم، تهران: مکتبة المرتضویة.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1409ق، العین، چاپ دوم، قم: مؤسسة دار الهجرة.

فقهی زاده، عبدالهادی. 1374ش، پژوهشى در نظم قرآن، چاپ اول، تهران: شورای هماهنگی سازمان تبلیغات.

قرطبی. 1364ش، الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران: ناصرخسرو.

کاشانی، فتح الله. 1351ش، منهج الصادقین، چاپ سوم، تهران: کتابفروشی اسلامی.

کفیل، محمدصادق. 1379ش، مصحف حضرت على علیه‌السلام، چاپ دوم، تهران: فرهنگ کوثر.

کلینی، محمد بن ‌یعقوب. ۱۳۷۵ش، الکافی، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، چاپ اول، قم: اسوه.

متقی هندی، علاءالدین. 1419ق، کنز العمال، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.

مجلسی، محمدباقر بن ‌محمدتقی. 1384ش، بحار الأنوار، چاپ چهارم، بی جا: انتشارات اسلامیه.

م‍ح‍م‍دی‌ ش‍اه‍رودی، ع‍ب‍دال‍ع‍ل‍ی. 1373ش، قرآن هرگز تحریف نشده، چاپ اول، بی جا: انتشارات قیام.

مظفر، محمدرضا. ۱۳۹۲ش، السقیفة، چاپ پنجم، بیروت: مؤسسة الأعلمی‌ للمطبوعات.

معرفت، محمد هادی. 1382ش، تاریخ قرآن،چاپ شانزدهم، تهران: سمت.

معرفت، محمد هادی. ١٣٨٨ش، التمهید فى علوم القرآن، چاپ اول، قم: مؤسسة التمهید.

میرمحمدی زرندی، ابوالفضل. 1388ش، تاریخ و علوم قرآن، چاپ اول، قم: جامعه مدرسین.

هلالی، سلیم بن قیس. ۱۴۰۵ق، کتاب سُلیم بن قیس، چاپ اول، قم: هادی.

واقدی، محمد بن عمر. 1369ش، المغازى، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

 

مقالات

حاجی امیری، شهربانو. پاییز 1388ش، «تحلیلی بر کیفیت چینش آیات و سوره‌ها در قرآن»، بینات، شماره 63.

ژیان، فاطمه. آذر 1391ش، «مصحف امیرالمؤمنین على(ع) و ترتیب آن»، معرفت سال بیست و یکم، شماره 180.

محمدی، محمد حسین. زمستان 1383ش، «التمهید و جمع آوری قرآن»، فصلنامه بینات، سال یازدهم، شماره 4.

مهدوی‌راد. محمد علی. 1384ش، «میراث مکتوب علوی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، علوم حدیث، شماره 37 و 38.