جایگاه مبانی صدوری تفسیر در حل چالش‌های‌ تفسیری از منظر برخی مفسران

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 46، مرداد 1400، صفحه 403-427   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.683442

نویسندگان

بابک هادیان حیدری¹؛ محمد شریفی²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد، الهیات و معارف اسلامی- علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

²استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

چکیده

تفسیر و دریافت‌هایی از قرآن اندیشگان بسیاری از پژوهشگران را به خود معطوف ساخته است؛ اما دستیابی به تفسیری صحیح در قرآن نیازمند بررسی مبانی است که بی‌توجهی و ناآگاهی بدان‌ها بسیاری را در درازای کهن نگاری به دشواری‌هایی همچون تفسیر به رأی کشانده است. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به تشریح، تحلیل و کارآمدی مبانی صدوری تفسیر قرآن کریم در حل چالش‌های تفسیری از دیدگاه علامه طباطبایی و دو تن از شاگردان ایشان یعنی آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مصباح پرداخته است. آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مصباح یزدی به جهت تأثیرپذیری از استاد خویش اصل‌هایی از این مبانی صدوری را پذیرا شده‌اند؛ اما مهم‌ترین وجه تفاوت میان علامه با این شاگردان، در اصل تحریف ناپذیری است که آیت‌الله جوادی آملی چینش سوره‌ها را توقیفی و جمع و تدوین قرآن را به زمان حیات پیامبر (ص) دانسته است که این خلاف نظر علامه بوده و در بخشی دیگر از این اصل این شاگرد، استدلال علامه را در اثبات تحریف ناپذیری ناکارآمد و ناکافی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

وحیانی بودن؛ تأثیرپذیری؛ تحریف ناپذیری؛ جامعیت

مراجع

قرآن کریم.

ابن انس، مالک. 1425ق، موطأ الإمام مالک، محقق: محمد مصطفی اعظمی، امارات: مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة والإنسانیة.

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. بی‌تا، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، چاپ سوم، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.

ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی. 1369ق، متشابه القرآن ومختلفه، قم‏: دار بیدار للنشر.

اوسی، علی. 1381ش، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، مترجم: حسین میر جلیلی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

ایازی‏، سید محمدعلی. 1378ش، کاوشى در تاریخ جمع قرآن‏، قم‏: کتاب مبین‏.

بابایی‏، علی‌اکبر. 1391ش، مکاتب تفسیرى‏، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه‏.

جوادی آملی، عبدالله. 1384ش، معرفت‌شناسی در قرآن، محقق: حمید پارسانیا، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1385ش، هدایت در قرآن، محقق: علی عباسیان، چاپ دوم، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1386ش، سرچشمه اندیشه، محقق: عباس رحیمیان، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش(الف)، قرآن در قرآن، محقق: محمد محرابی، قم: نشر اسراء، چاپ هشتم.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش(ب)، تسنیم، محقق: جمعی از نویسندگان، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1389ش، همتایی قرآن و اهل‌بیت(علیهم‌السلام)، محقق: سید محمود صادقی، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1393ش(الف)، قرآن میزان شناخت قرآن، تحقیق و تنظیم: احسان ابراهیمی، چاپ هفتم، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1393ش(ب)، نزاهت قرآن از تحریف، محقق: علی نصیری، چاپ چهارم، قم: نشر اسراء.

حلبىی، علی‌اصغر. 1374ش، آشنایى با علوم قرآنى، چاپ چهارم، تهران‏: اساطیر.

خویی، سید ابوالقاسم. بی‌تا، البیان فی تفسیر القرآن‏، قم‏: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت: دار القلم‏.

الرمانی، علی بن عیسی، الخطابی، حمد بن محمد، الجرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن. 1968م، ثلاث رسائل فی إعجاز القرآن، محقق: محمد خلف الله، چاپ سوم، مصر: دار المعارف.

زرقانی، محمد بن عبدالعظیم. بی‌تا، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بی‌جا: دار احیاء التراث.

زرکشی‏، محمد بن عبدالله. 1410ق، البرهان فی علوم القرآن‏، بیروت: دار المعرفة.

سیوطىی، جلال‌الدین. 1421ق، الإتقان فی علوم القرآن‏، چاپ دوم، بیروت‏: دار الکتاب العربی.

شاکر، محمدکاظم. 1394ش، مبانى و روش‌های تفسیرى، چاپ دوم، قم: جامعة المصطفی(ص) العالمیة: دفتر برنامه‌ریزی و فن‌آوری آموزشی.

صاحب، اسماعیل بن عباد. 1414ق، المحیط فی اللغة، محقق: محمدحسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1388ش، قرآن در اسلام از دیدگاه تشیع، چاپ سیزدهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1390ق، المیزان فی تفسیر القرآن‏، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.

طبرسی، فضل بن حسن. 1426ق، مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار العلوم.

طریحی، فخرالدین بن محمد. 1375ش، مجمع البحرین، محقق/مصحح: احمد حسینی اشکوری، چاپ سوم، تهران: مرتضوی‏.

فلاح‌پور، مجید. 1392ش، مبانی، اصول و روش تفسیری ملاصدرا، چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات حکمت.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. 1415ق، تفسیر الصافی‏، مقدمه و تصحیح: حسین‏ اعلمی، چاپ دوم،‌ تهران‏: مکتبة الصدر.

کریمی، مصطفی. 1390ش، جامعیت قرآن کریم پژوهشی در قلمرو موضوعی قرآن، تهران: سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.

اللامِردی، محمد زکریا. 1428ق، فصل الخطاب فی تحریف کتاب رَب الأرباب، نجف اشرف: مؤسسة النجف الأشرف المانیا.

مصباح یزدی، محمدتقی. 1394ش، قرآن‌شناسی(مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن)، تحقیق و نگارش: محمود رجبی، چاپ ششم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

مصطفوی، حسن. 1430ق، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏، چاپ سوم‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.

مطرزی، ناصر بن عبدالسید. 1979م، المغرب‏، محقق/مصحح: محمود فاخوری و عبدالحمید مختار، حلب: مکتبة اسامة بن زید.

مطهری، مرتضی. 1392ش، آشنایی با قرآن 1، چاپ سی و هفتم، تهران: صدرا.

معرفت، محمدهادی. 1396ش، تحریف ناپذیری قرآن، مترجم: علی نصیری، چاپ سوم، قم: تمهید.

معرفت، محمدهادی. 1433ق، صیانة القرآن من التحریف، چاپ سوم، قم: تمهید.

مکدرموت، مارتین. 1363ش، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، مترجم: احمد آرام، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران با همکاری دانشگاه تهران.

مؤدب، سید رضا. 1396ش، مبانی تفسیر قرآن، چاپ چهارم، قم: دانشگاه قم.

الهی، عباس. 1389ش، علوم قرآنی در تفسیر المیزان، قم: انتشارات زائر.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

پارسایی، تهمینه و سید محمدعلی ایازی. 1391ش، «توسعه‌پذیری معنا در تفسیر قرآن کریم»، مجله مطالعات قرآنی، 3 (12)، صص 144-125.

حسینی، سید معصوم. 1392ش، «جامعیت قرآن از نگاه علامه طباطبائی»، معارف قرآنی، 14(4)، صص 20-7.

روستایی، زینب. 1389ش، «بررسی استدلال ادبی علامه بلاغی در رد روایات تحریف»، مجله مطالعات قرآن، 1 (4)، صص 78-61.

مفتح، محمدهادی. 1378ش، «سیر تکاملی ردیّه‌های نوشته‌شده بر فصل الخطاب حاجی نوری (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)»، دانشگاه اصول‌الدین، قم- ایران.