تحلیل ساختاری پیشرانهای موثر بر وضعیت آینده رقابت پذیری شهری (مورد مطالعه: کلانشهر تهران)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 14، دوره 17، شماره 4 - شماره پیاپی 61، اسفند 1401، صفحه 1063-1080   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

الناز بهزادپور¹؛ محمدرضا فرزاد بهتاش^{* 2}؛ زهرا سادات سعیده زرآبادی³

¹دانش آموخته دکتری شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: رقابت‌پذیری شهری به‌عنوان رویکردی نوین در برنامه‌ریزی شهری می‌کوشد با داشتن وجود نوعی از رقابت بین شهرها بر سر جذب سرمایه‌های مؤثر در توسعه و با تأکید بر مزیت رقابتی، از منظری جدید به بحث توسعه شهری بپردازد.
هدف پژوهش: هدف مقاله فوق ارائۀ تحلیل اثرات ساختاری پیشران‌های مؤثر بر وضعیت آینده رقابت‌پذیری شهری در کلان‌شهر تهران است.
روش‌شناسی تحقیق: پژوهش ازنظر هدف کاربردی، گردآوری اطلاعات از نوع مطالعات اسنادی در قالب تحلیل محتوا و مصاحبه‌های تخصصی با 20 نفر از خبرگان
و به‌صورت دلفی است. 43 پیشران مؤثر بر آینده وضعیت رقابت‌پذیری کلان‌شهر تهران در 7 بعد اقتصادی، نهادی، کالبدی- مکانی، زیست‌محیطی، فردی- انسانی، اجتماعی- فرهنگی و فناوری و ارتباطات انتخاب‌شده که با روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MICMAC پردازش‌شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: کلان‌شهر تهران بر اساس نتایج سرشماری سال 1395، در محدوده مناطق 22 گانه 8679936 نفر جمعیت دارد که در پهنه معادل 716 کیلومترمربع اسکان‌یافته‌اند.
یافته‌ها و بحث: یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که از مجموع 1359 محرک قابل ارزیابی، 548 رابطه با عدد 2 دارای روابط اثرگذاری نسبتاً قوی است، بعلاوه 196 رابطه عدد 3 دارد و این بدان معنا است که روابط پیشران‌های کلیدی بسیار زیاد بوده و از تأثیرگذاری و تأثیرپذیری زیادی برخوردارند. نظام خوشه‌بندی پیشران‌ها حاکی از تمرکز بر پیشران‌های مستقل است و در حدود 20 پیشران دارای میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری پایینی هستند.
نتایج: نتایج نشان می‌دهد که از میان 43 پیشران، 9 پیشران، کلیدی‌ترین پیشران‌های مؤثر بر وضعیت آینده رقابت‌پذیری کلان‌شهر تهران شناخته‌شده است، به ترتیب: حکمروایی شهری، کیفیت دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی، دولت الکترونیک، فرم و تراکم شهری، ثبات اقتصادی، سیستم کاربست حمل‌ونقل هوشمند، ایجاد نوآوری از طریق تخصصی شدن اقتصاد منطقه، وجود کسب‌وکار دانش‌بنیان و نوآور، برنامه‌ریزی مدیریت شهر و مدیریت بازار محور شناسایی‌شده است، لذا بایستی اولویت‌دهی به این پیش برنده‌های کلیدی در تدوین راهبرد اصلی آینده رقابت‌پذیری کلان‌شهر تهران از طریق شالوده اسناد فرادست و محتوی طرح برنامه‌ریزی رقابت‌پذیری شهری فراهم آید.

کلیدواژه‌ها

رقابت‌پذیری‌شهری"؛ پیشران"؛ "؛ کلان‌شهر تهران"

مراجع

حسینی، فاطمه سادات؛ ذبیحی، حسین؛ جهانشاهلو، لعلا قربانی و رسول، کاظمی زاد. (1397). جایگاه، ابعاد و تحقق رقابت­پذیری شهری در مدیریت شهری، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 10 (34)، 91-77.

خضرایی شولای فر، مریم و کرکه آبادی، زینب. (1397). بررسی عوامل مؤثر بر رقابت­پذیری شهری بر اساس مدل پیشنهادی  Saez با تکیه‌بر مفهوم Coopetition (موردمطالعه: شهر تهران)، فصلنامه علمی پژوهشی نگرش­های نو در علوم جغرافیا، 11 (1)، 129- 111.

رضویان، محمدتقی. (1397). رقابت‌پذیر پایدار شهری در چارچوب همکاری محلی و منطقه­ای، رساله برای درج مقطع دکتری، برنامه‌ریزی و جغرافیای شهری، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین، تهران، ایران.

علی‌اکبری، اسماعیل؛ خداداد کاشی، فرهاد و کماسی، حسین. (1397). ارزیابی رقابت­پذیری کلان­شهرهای ایران، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 8(29) ، 26- 13.

علی‌اکبری، اسماعیل و اکبری، مجید. (1396). مدل‌سازی ساختاری تفسیری عوامل مؤثر بر زیست پذیری کلان‌شهر تهران، برنامه‌ریزی و آمایش فضا،  21 (1)، 31-1.

قربانی، رسول و کاظمی زاد، شمس اله. (1398). تحلیلی بر عوامل مؤثر در رقابت­پذیری شهری بر پایه روش سناریونویسی (مورد شناسی: شهر تبریز)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای،  9 (30)، 19-38.

مرکز آمار ایران، 1395، سرشماری نفوس و مسکن، 1395.

Anastasia.P.G. (2017). An Evaluation of City Branding to Reinforce The City Competitiveness (A Case Study of Surabaya). International Journal of Management and Applied Science (IJMAS) , 3(5),  119-124.

Bruneckiene. J., Guzavicius.A., Cincikaite. R.(2010).Measurement of Urban Competitiveness in Lithuania. Engineering Economics, 21.

Dervojeda. K., Verzijl. D., Nagtegaal. F., Lengton, M., Elco Rouwmaat., Monfardini. E., Frideres, L. (2013). EC, The Sharing Economy, Accessibility Based Business Models for Peer-to-Peer Markets. Coordination: Directorate - General for Enterprise and Industry, Directorate B “Sustainable Growth and EU 2020”, Unit B3 “Innovation Policy for Growth”. European Union, September 2013.

Dönmez. C.Ç., Atalan. A. (2019). Developing Statistical Optimization Models for Urban Competitiveness Index: Under the Boundaries of Econophysics Approach. Complexity, Pp: 1-11.

Dvouletý. O., I. Blažková. (2020), Determinants of competitiveness of the Czech SMEs: findings from the global competitiveness project. Competitiveness Review: An International Business Journal, ahead-of-print (ahead-of-print).

Deepanjan. S., Sen. J. (2015). Understanding Clustering in Creative-Knowledge Cities Creative Clusters in Kolkata, India. 123-127.

Elrouby, S. (2020). Potential economies.  Graduation Thesis, MSc Management in Built Environment, TU Delft.

Esmaeilpoorarabi,N. Yigitcanlar, T. Guaralda,M. Kamruzzaman, MD. (2018). Evaluating place quality in innovation districts: A Delphic hierarchy process approach,Land Use Policy, 76 (0264),471-486.

Esmaeilpoorarabi. N., Yigitcanlar.T., Guaralda. M. (2016). Towards an urban quality framework: determining critical measures for different geographical scales to attract and retain talent in cities. International Journal of Knowledge-Based Development, Inderscience Enterprises Ltd,  7(3), 290-312.

Fachinelli. A.C., F. Pauletto. D’Arrigo.,K.J. Breunig.(2018). The value context in knowledge-based development: revealing the context factors in the development of Southern Brazils Vale dos Vinhedos region. Knowledge Management Research & Practice, 16(1),32-41.

Godet. A. J., Meunier. M. F., Roubelat. F. (2003). Structural analysis with the MICMAC method & actors’ strategy with MACTOR method, Futures Research Methodology, No.

Guo, H., Liu, X. . (2015). Comparison Analysis and Evaluation of Urban Competitiveness in Chinese Urban Clusters. Sustainability, 7(4), 4425-4447.

Im. T., Hartley. K., Aligning Needs. (2019).Capacities to Boost Government Competitiveness. Public Organiz Rev, 19, 119–137.

Islamic Consultative Research Center. (2016). The Situation of Iran in the Latest Global Competitiveness Report. Tehran, pp: 1-16.

1. (2000). The World Competitiveness Yearbook 2000, Lausanne: Switzerland: International Institute for Management Development.

Kresl, P. K.., Ni, P. (2006). Global Urban Competitiveness,   Report (2005-2006). Beijing: Social Sciences Academic Press.

Kresl, P. K.,Singh. (1995). Competitiveness and the Urban Economy: Twentyfour large US metropolitan areas. Urban Studies, 36(,5),791-794.

Kapitsinis, N., Metaxas, T. (2013). Territorial Competition: Theories, arguments, policies and lessons of the last 25 years. Retrieved from.

Li, X., (2020).Cultural creative economy and urban competitiveness: How one matters to the other. Journal of Urban Affairs, 42(8), 1164-1179.

Pengfei,N. Kamiya., M. Ding, R. (2017). Cities Network Along the Silk Road The Global Urban Competitiveness Report: books, published by Springer Nature.

OECD. (2000). The competitiveness of European industry: 1999 Report. Working Document of The Services of The EuropeanCommission: COM ,OECD, Paris.

Philippine Chamber of Commerce and Industry (PCCI) (2015). Competitiveness in Philippine Cities.

Porter. M. E. (2008). The five competitive forces, In M. E. Porter, on competition, updated and expanded edition,United State of America: Harvard Business School Publishing Corporation, Boston, 11, 37-73

Porter, M. E. (2000). Locations, Clusters, and Company Strategy, In G. L. Clark, M. P. Feldman, & M. S. Gertler, location and Innovation: The New Economic Geography of Innovation, Spillovers, and Agglomeration, Oxford University Press, New York.

Porter, M. E. (1990). The competitive advantage of nations, Harvard, Business Review, 74-91.

Porter, M. E. (1990). Toward a new conception of the environment- competitiveness relationship, Journal of economic perspectives, 9(4), 97-118.

Richards, Greg. (2013). Creativity and tourism in the city. Current Issues in Tourism. 17.  

Schwab. K. (2014). The GlobalCompetitiveness, the World Economic Forum.

Simmie. J. (2005). Innovation and Space: A Critical Review of the Literature. Regional Studies, 39(6) , 789–804.

Sáez, L.,I. Periáñez. (2015). Benchmarking urban competitiveness in Europe to attract investment. Cities. 48, 76-85.

Singhal, S., McGreal,  S., Berry , J. (2015). An evaluation model for city competitiveness: Application to U.K cities. University of U.K.

Shen, J. (2004). Urban competitiveness and urban governance in the globalizing world. Asian Geographer. 23. 19-36.

Sinkiene, J. (2009). Competitiveness Factors of Cities in Lithuania. Public policy and administration, (2): 47-53.

Truchy. A., Angeler. D.G., Sponseller. R.A., Johnson, R.K. McKie, B.G. (2015). Linking biodiversity, ecosystem functioning and services, and ecological resilience: towards an integrative framework for improved management. Advances in Ecological Research, 53, 55–96.

Turok, I. (2004). Urban Regeneration: what can be done and what should be avoided?. Paper presented to International Urban Regeneration Implementations Symposium, Lütfi Kırdar Exhibition Centre, Istanbul.

United Nations.(2018). The World’s Cities in 2018, available at: the worlds cities in 2018 data booklet.

UnHabitat. (2015). Enhansing the competitiveness of cities. Unpacking and improving the drivers of city competitiveness, URBAN ECONOMY BRANCH.

Villamejor-Mendoza, F. (2020). Competitive cities: implications for better public service, Policy Design and Practice, PP: 445-461.

White, J.T.(2020). Designing the Global City: Design Excellence, Competitions and the Remaking of Central Sydney. Planning Theory & Practice, 21(5), 812-815.

World economic  forum. (2019). The global competitiveness report.

World bank. (2015). Competitive cities for jobs and growth.

World Urbanization Prospectus. (2019). United Nations,Department of Economic and Social Affairs, Population Division.

Xiaoling. Z., Huan. L. (2018). Urban resilience and urban sustainability: What we know and what do not know? Cities, 72 (part A), 141-148.

Yijing, L, Haixiang, G. (2016). Measuring the urban competitiveness of Chinese cities based on multiattribute decision making approach, Journal of Sustainable Development, 315- 341.

Yigitcanlar. T., Inkinen. T. (2019). Geographies of disruption. Place making of innovation in the age of knowledge economy. springer, book, 225-227.

Zitek, V., Klímová, v. (2016). Identification of Knowledge Bases: The Case of the Czech Republic. Engineering Economics. 27.