ارزیابی عملکرد کنشگران شهری در توسعه اعیان سازی بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 5، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 58، خرداد 1401، صفحه 63-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد تقی حیدری^{* 1}؛ سجاد خانمرادی²؛ مریم رحمانی³

¹استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

²دانش آموخته دکتری شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

³دکترای جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی و مدرس دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

نوسازی بافت فرسوده در اثر اقدامات سرمایه گذاری توسط دولت با گروه های محلی به عنوان یک رویکرد توسعه درونزا روی می دهد. یکی از مهمترین اقدامات نوسازی، اقدامات اعیان سازی با مشارکت گروه ها و کنشگران متعددی بصورت بخش عمومی، خصوصی و حتی تعاونی می باشد. لذا، تبیین نقش و چگونگی عملکرد کنشگران در اعیان سازی بافت فرسوده، تاثیر قابل توجهی در ساماندهی پروژه های نوسازی دارد.
این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، بدنبال تحلیل نقش کنشگران تاثیرگذار در توسعه اعیان سازی بافت فرسوده شهری با مدل مکتور در شهر زنجان است. گردآوری داده ها با روش کتابخانه ای و میدانی انجام شد. جامعه آماری با روش نمونه گیری گلوله برفی، 30 نمونه انتخاب شد. برای تحلیل داده ها از رویکرد تحلیل اثرات متقابل ساختاری و مدل چندموضوع-چندبازیگر با کمک نرم افزارهای MIC MAC و Mactor استفاده شد.
نتایج تحقیق نشان داد که30 عاملی اصلی در ابعاد مختلف بر اعیان سازی بافت فرسوده در شهر زنجان تاثیر مستقیم دارند. و پیشرانهای کلیدی اعیان سازی بافت فرسوده شامل «مساحت مسکن؛ استحکام مسکن؛ تعهدپذیری؛ وضعیت کاربری معابر؛ تناسب مسکن با نیاز ساکنین؛ سیمای ساختمانها؛ سرزندگی؛ تناسب هزینه و درآمد؛ سرانه کاربری خدماتی؛ کاربری های ناسازگار و مزاحم؛ وامنیت» است. طبق مدل چندموضوع-چندبازیگر، عامل اصلی اعیان سازی در شهر زنجان، مثلث روابط بین شهرداری-بخش خصوصی و اداره عمران و بهسازی است و محوریت اصلی نیز با بخش خصوصی می باشد. لذا برای تقویت نوسازی بافت فرسوده، افزایش استحکام مسکن؛ ایجاد شورای هماهنگی؛ و نظارت بر قراردادهای مشارکتی ضروری می باشد.

کلیدواژه‌ها

کنشگران؛ اعیان سازی؛ مکتور؛ بازآفرینی؛ شهر زنجان

مراجع

ایرانمنش، محمد و مختاری، بهاره. (1394). اکباتانی‌ها به دنبال حق به شهر: نگاهی به کنشگری شهری نوزاده در شهرک اکباتان. نشریه شهرسازی و معماری هفت شهر، 4(49 و 50)، 247-239.

پورجعفر محمدرضا. (1388). مبانی بهسازی و نوسازی بافت قدیم شهرها. چاپ اول، تهران: انتشارات پیام.

پورجعفر، محمدرضا و معروفی، سکینه. (1387). بعد اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد پنهان در برنامه­ریزی، طراحی و اجرای طرح­های ساماندهی و احیای بافت­های فرسوده. فصلنامه مدیریت شهری، 7(19)، 58-47.

توسلیان، رحیم و حضرتی، مجید. (۱۳۹۸). تحلیل نقش کنشگران شهری در ارتقاء کیفیت فضای شهری (نمونه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان)، اولین همایش ملی کیفیت در فضاهای معماری و شهری، زنجان، دانشگاه زنجان.

حبیبی، محسن و مقصودی، ملیحه. (1395). مرمت شهری: تعاریف، نظریه­ها، تجارب، منشورها و قطع نامه­های جهانی، روش­ها و اقدامات شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

حبیبی، کیومرث؛ پوراحمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل. (1395). بهسازی و نوسازی بافته­ای کهن شهری، تهران: نشر انتخاب.

حبیبی، محسن و سعیدی رضوانی، هادی. (1384). شهرسازی مشارکتی؛ کاوشی نظری در شرایط ایران. هنرهای زیبا، 24، 24-15.

حسین آبادی، نصطفی و تقوایی، مصطفی. (1391). ارزیابی شیوه­های تامین مالی درطرح­های نوسازی بافت­های فرسوده شهری، نمونه موردی: محله حمزه آباد واقع در منطقه 20 شهر تهران. فصلنامه  مدیریت شهری، 10(29)، 246-235.

حیدری، تقی. (1395). تحلیل زیست­ پذیری بافت­های فرسوده شهری (مورد پژوهی: بافت فرسوده شهر زنجان). رساله دکتری، راهنما: علی شماعی و فرزانه ساسان پور، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی.

رضازاده، راضیه؛ محمدی آیدغمیش، فاطمه و رفیعیان، مجتبی. (1391). توسعه اجتماع محلی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشارکتی در رویکرد دارایی‌مبنا (مطالعه موردی: محله امامزاده حسن، منطقه ۱۷ تهران). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ۱۶(۲)، 55-37.

زنگی آبادی، علی؛ مؤیدفر، سعیده و غفورزاده، مجتبی. (1394). ارزیابی باززنده سازی بافت­های قدیم شهری در راستای توسعه پایدار (شهر یزد). فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی شهری، 3(9)، 159-131.

شماعی، علی و پوراحمد، احمد. (1385). بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شیخ، ندا و نوری­کیا، سارا. (1396). بررسی اثرات نوسازی به شیوه اعیان سازی بر هویت شهری و نقش آن در سرنوشت بافت­های مورد مداخله (نمونه موردی محله سولوکول، ترکیه). نخستین کنفرانس ملی به سوی شهرسازی و معماری دانش بنیان.

قاصدی، شهرزاد. (1393). تحولات نوسازی شهری در برلین. نشریه نوسازی، 5(28)، 5-1.

کاظمیان، غلامرضا؛ ضیایی، محمود؛ امیری، مقصود و مرادی، حسین. (1397). ارائه الگویی برای مدیریت مناطق پیراشهری کلان شهر تهران (موردمطالعه منطقه 22). فصلنامه جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 8(2)، 387-361.

ماجدی، حمید. (1389). توسعه­های شهری امروز، بافت­های فرسوده آینده. فصلنامه هویت شهر، 4(6)، 94-87.

محمدی، کاوه؛ رضویان، محمدتقی؛ صرافی، مظفر و غلامحسینی، اسماعیل. (1393). شراکت بخش عمومی-خصوصی در نوسازی بافت­های فرسوده منطقه 9 شهرداری تهران. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 2(8)، 127-109.

مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان زنجان. تهران: مرکز آمار.

مشکلاتی، پروانه .(1384). اداره شهرهای جهان با الگوهای مشارکتی. نشریه شهرداری­ها، 6(69)، 0-0.

مهران­فر، مصطفی؛ فولادیان، احمد و اصغرپور ماسوله، احمدرضا. (1391). تاثیر کیفیت زندگی مالکان و ساکنان بافت­های فرسوده بر تمایل آنان به مشارکت در بهسازی و نوسازی در شهر مشهد. مجلة علوم اجتماعی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 9(2)، 182-157.

مهندسین مشاور آرمانشهر. (1388). طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر زنجان. جلد سوم، تهران: انتشارات وزارت راه و شهرسازی.

Castells, M. (2009). Communication Power. Communication, Vol. 32/1.

Jokilehto, J. (2016). History of Architectural Conservation. Butterworth-Heinemann, 2 Ed.

Kennedy, M., & Leonard, P. (2001). Dealing with Neighborhood Change, A Primer on Gentrification and policy choices, The Brooking’s Institution center of Urban and Metropolitan Policy and Policy link.

Obar, J.,  Zube, P., & Lampe, C. (2012). Advocacy 2.0: An Analysis of How Advocacy Groups in the United States Perceive and Use Social Media as Tools for Facilitating Civic Engagement and Collective Action. Journal of Information Policy, 2(1), 1-25.

Poggesi, S. (2017). Public Private Partnership forUrban Regeneration: the Case of the Urban Transformation Companies. The Eleventh International Research Symposium on Public Management (IRSPM), Germany: Potsdam.

Williams, B., & Boyle, I. (2012). The Role of Property Tax Incentives in Urban Regeneration and Property Market Failure in Dublin. Journal of Property Tax Assessment & Administration, 9(2), 5-11.