تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی با تأکید خشکسالی و سنجش ظرفیت سازگاری (مطالعه موردی :سکونتگاههای روستایی، شهرستان رزن، استان همدان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 15، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 59، شهریور 1401، صفحه 479-490   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه احمدی¹؛ مرتضی اسماعیل نژاد^{* 2}؛ محمود فال سلیمان²

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و مخاطرات محیطی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

استان همدان از جمله کانون هایی است که دارای تنوع و فراوانی مخاطرات طبیعی است؛ بنابراین، واکاوی و پایش آنها از جمله خشکسالی که مستقیم با معیشت کشاورزان سرکار دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف این پژوهش تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی با تأکید بر خشک‌سالی و سنجش ظرفیت سازگاری روستاهای شهرستان رزن می باشد. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی و با با استفاده از ابزار پرسشنامه و پیمایش میدانی به ارزیابی و سنجش ظرفیت سازگاری کشاورزان با خشکسالی پرداخته است. در گام نخست با استفاده از شاخص های مختلف رفتار خشکسالی در منطقه شناسایی و در مرحله دوم استراتژی های سازگاری با خشکسالی توسط کشاورزان تدوین گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که شاخص SPI از نظر جداسازی سال های خشک و تفکیک دوره های خشکسالی نسبت به سایر شاخص ها روش مناسب‌تری در پهنه بندی سرزمینی خشکسالی به شمار می رود و بررسی استراتژی‌های سازگاری کشاورزان در سکونت گاههای روستایی شهرستان رزن بیانگر این بود که میزان استفاده جامعه محلی از روش های سنتی یا بومی جهت سازگاری با شرایط خشکسالی زیاد می باشد. میزان استفاده از روش‌های سنتی یا بومی و روش‌های نوین و مدرن جهت سازگاری با شرایط خشک‌سالی با استفاده از آزمون دوجمله‌ای مورد آزمون و سنجش قرار داده شده است و نتایج حاصل از آمار استنباطی حاکی از آن است که به‌طور کلی میزان استفاده از روش‌های سنتی یا بومی جهت سازگاری با شرایط خشک‌سالی زیاد می‌باشد همچنین میزان استفاده از روش‌های نوین و مدرن جهت سازگاری با شرایط خشک‌سالی متوسط می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: خشکسالی؛ شهرستان رزن؛ شاخص های خشکسالی؛ سازگاری

مراجع

اسمعیل­نژاد، مرتضی و پودینه، محمدرضا. (1396). ارزیابی سازگاری با تغییرات اقلیمی در مناطق روستایی جنوب خراسان جنوبی. مخاطرات محیط طبیعی،6(11)،100-85.

بهشتی منفرد، مریم؛ ثقفیان، بهرام و رفیعی نسب، آرزو. (1390) مقاله تأثیرات تغییر اقلیم بر بهره برداری از نیروگاه برباتی کارون، چهارمین همایش مدیریت منابع آب ایران، تهران، 12-1.

حسین­زاده، سیدرضا. (1383)، برنامه­ریزی شهری در راستای مخاطرات طبیعی. جغرافیا و توسعه منطقه­ای، 3، 87-59.

صفاری، امیر؛ رحیمی حرآبادی، سعید؛ گودرزی مهر، سعید و کریمی، هادی. (1393). پایداری محیطی در ژئوسیستم­ها با رویکردی به مخاطرات و تحلیل بر اساس داده­های ماهواره­ای (مطالعه موردی: سامانه دریاچه ارومیه). مجله دانش ریسک، 1(1)، 68-47.

صمدزاده، رسول. (1390). ریسک­های ناپایدار در ریسک کارآمد و رویکرد مدیریت ریسک. رشد آموزش جغرافیا، 1(11) 58-50.

عزیز کریمی، فرامک؛ محب­الحجه، معصومه و موسوی، سیدعقوب. (1392). بلایای طبیعی در کشاورزی و راه­های کاهش اثرات آن. انتشارات مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی خوزستان.

غلامی، نبی­الله و پارسا، محمد متین. (1397). مفهوم واکنش به مخاطرات زیست محیطی بر اساس رویکرد جرم شناسی از دیدگاه تا عمل. مجله مخاطرات زیست محیطی (دانش خطر سابق)، 5(2)، 142-127.

کرمی، فریبا. (1384). مخاطرات زیست محیطی و بلایای طبیعی. مجله توسعه آموزش جغرافیا، 71، 31-24.

کیومرث زرافشانی؛ کشاورز، مرضیه و ملکی، طاهره. (1393). سنجش توان سازگاری خانوارهای کشاورز در برابر خشکسالی مورد: دهستان درودفرامان در شهرستان کرمانشاه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 3(7)، 137-123.

موذنی، فاطمه؛ امیدی نجف­آبادی، مریم و فرج­الله حسینی، جمال. (1395). شناسایی عوامل موثر در مدیریت خشکسالی با تاکید بر بهبود معیشت پایدار. فصلنامه تعاون و روستا، 26، 108-79.

مومنی، سکینه و زیبایی، منصور. (1392). اثرات بالقوه تغییر اقلیم بر کشاورزی استان فارس. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 27(3)، 179-169.

میرزایی سمیعی، سعید و بیدار، هادی. (1395). تغییر اقلیم و مدیریت منابع آب (مطالعه موردی: استان همدان). کنفرانس بین­المللی تغییر اقلیم، تهران، ص 13-1.

Adger, W. N. (2006). Vulnerability. Global environmental change, PP: 268-281.

 IPCC.(2014). Climate change: synthesis report. Contribution of working groups I,II and IIIto the fifth assessment report of the inter governmental panel on climate change(core writing team,R.K. pachauri and l.A. Meyer. Ipcc, Geneva Switzerland, pp:151.

Jonathan, M., Harris, B. R., & Anne-Marie Codur.(2016). The Economics of Global Climate Change. Global Development and Environment Institute, Tufts University: pp 57.

Shikuku, K., Winowiecki, L. Twyman, J., Eitzinger, A., Perez, J.G., Mwongera, C., & Läderach, P. (2017). smallholder farmers’ attitudes and determinants of adaptation to climate risks in East Africa. Climate Risk Management, 16, 234-245.

 Solomon, S. (Ed.). (2007). Climate change 2007-the physical science basis: Working group I contribution to the fourth assessment report of the IPCC (Vol. 4). Cambridge University Press.

Ekrami, Mohammad.,  Fatehi Marj, Ahmad & Coverage, Jalal .(2015). Using GIS and the Angel of Hierarchical Analysis (AHP: Easy University Study of Yazd. Iranian Journal of Water and Irrigation. 117-107.

 Ghotbizadeh, Mahsa, Bagheri, Ali .(2016). Assessing the capacity of the informal water body to adapt to water scarcity in the Tashk-Bakhtegan basin. the fifth conference of rainwater catchment systems, Guilan-Rasht, 1-9.

Yarmohammadi, Kolsoom, Zaranji, Jila, Zeinali, Batool, (2016 "(Study of drought status using SPI and PNPI index) Case study of East Azerbaijan province)", 2nd International Congress of Earth Sciences and Urban Development, pp. 108-78.