شناسایی عوامل مؤثر برتوسعه فضایی شهر درچارچوب الگوی رشد هوشمند با رویکرد آینده پژوهی ( مطالعه موردی : شهر رشت )

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 2، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 59، شهریور 1401، صفحه 305-317   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صادق کاظم خواه حسن کیاده¹؛ جلال عظیمی آملی^{* 2}؛ مصطفی قدمی³؛ غلامرضا جانبازقبادی⁴

¹دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور.

³دانشیار گروه جغرافیا ، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

⁴استادیار گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

چکیده

رشد هوشمند یک استراتژی جامع است که ‏جنبه های مختلف توسعه شهری را ‏پوشش می دهد، وبرنامه ریزی سناریو با بهره گیری از مقوله های کمی و کیفی میکوشد آینده های بدیل را در کانون توجه قرار دهد .اولین و مهم‌ترین گام،در این بین تعیین پیشران‌های کلیدی است تا بتوان بر پایه آن مسیر تغییرات را در جهت رسیدن به اهداف به درستی پیمود. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل تأثیر گذار وکلیدی برای توسعه فضایی شهر رشت در چارچوب الگوی رشد هوشمند شهری است. روش تحقیق از نظر ماهیت توصیفی – تحلیلی است . داده‌ها و اطلاعات موردنیاز به دو روش کتابخانه‌ای و پیمایشی (پرسشنامه) با استفاده از روش دلفی جمع‌آوری‌شده است. برای تحلیل داده از روش تحلیل اثرات متقابل متغیرها، واز نرم‌افزارMICMAC استفاده‌شده است. نتایج تحقیق حاکی است 55 عامل تأثیر گذار در روند توسعه آینده شهر رشت مبتنی بر رشد هوشمندانه می باشند که در سه بعد کاربری،حمل ونقل و تراکم تقسیم بندی شده اند . عوامل در بیش از 62 درصد بر یکدیگر تأثیرگذار بوده‌اند. آنچه از وضعیت صفحه پراکندگی متغیرهای موثر در آینده توسعه فضایی شهر رشت مبتنی بر رشد هوشمندانه نشان می دهد وضعیت ناپایداری در سیستم است. نتایج تحلیل های ماتریس وارزیابی پلان تاثیر گذاری وتاثیر پذیری عوامل با روش های مستقیم وغیر مستقیم 14 عامل را با بیشترین نقش در وضعیت توسعه فضایی آینده شهر رشت در چارچوب الگوی رشد هوشمند تعیین نمود .

کلیدواژه‌ها

توسعه فضایی شهر؛ الگوی رشد هوشمند؛ آینده پژوهی؛ شهر رشت

مراجع

احمدی، سجاد؛ حسینی، سید علی و  ویسی، رضا. (1392). تحلیل روند توسعه فضایی و تعیین جهات بهینۀ توسعه شهر رشت با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه  پژوهش­های جغرافیای انسانی، 45(2)، 104-83.

بلالی، مجید. (1392). شناسایی عوامل کلیدی موثر بر آینده سازمان به روش تحلیل تاثیر متقابل روندها. فصلنامه پژوهش­های ارتباطی، 71(3)، 37-9.

پورشیخیان، علیرضا و نظریان، اصغر. (1389). پیدایش منطقه کلان شهری و بازتاب فضایی آن (مطالعه موردی شهر رشت). فصلنامه جغرافیایی سرزمین،  7(3)، 50-33.

حاتمی­نژاد، حسین؛ ربانی، طاها؛ محمدی، ناصر و صالح اسدی. (1391).  توسعه کالبدی فضایی شهر ورزنه و ارایه راهبرد های توسعه آتی شهر. فصلنامه آمایش سرزمین،  4(2)، 74-53.

خندان، محمد. (1391). پراکنده رویی شهری و عوامل موثر در ایجاد آن ( مطالع موردی شهر رشت). پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: کیومرث ایراندوست، استاد مشاور: کیومرث حبیبی، دانشگاه کردستان.

داودی، هستی و علیمرادی، علی. (1393). تحلیل فضایی بلوارهای شهری (مطالعه موردی: بلوار شهید انصاری رشت)‏. دانشگاه آزاد واحد رشت، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، کارشناسی ارشد.

روستایی، شهریور؛ علی­اکبری، اسماعیل و حسین­زاده، رباب. (1395). بررسی عوامل کلیدی تأثیرگذار بر رشد شهرهای بزرگ (مورد مطالعه: شهر ارومیه). فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 7(26)، 74-53.

رهنما، محمد رحیم؛ شاکرمی، کیان  و عباسی، حامد. (1397). شناسایی و تحلیل پیشران­های مؤثر بر توسعه منطقه­ای استان البرز با رویکرد برنامه­ریزی سناریو مبنا. فصلنامه آمایش سرزمین، 10(1)، 166-139.

زالی، نادر و پورسهراب، آناهید. (1396). آینده نگاری توسعه منطقه­ای با رویکرد تلفیقی سناریونویسی و مدل تحلیلی SWOT (مطالعه موردی: استان گیلان). برنامه­ریزی و آمایش فضا، 21(3)، 220-189.

ساسان­پور فرزانه و حاتمی،  افشار. (1396). آینده پژوهی حباب شهرنشینی در کلانشهر تهران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(47)،  189-171.

عبدلی، اصغر؛ محمدی، جمال؛ قالیباف، محمد باقر؛ پورموسوی، موسی. (1393). برنامه­ریزی استراتژیک توسعه شهری با تأکید بر استراتژی رشد هوشمند (نمونه موردی: مناطق 6، 19 و 22 کلان شهر تهران). رساله دکتری، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

صدیقی، الهام؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ میرکریمی، سیدحامد؛ دلیری، حسن و دیفث، برایان. (1398). شناسایی و تحلیل پیشران های کلیدی آمایش منطقه ای براساس آینده پژوهی در شهرستان گرگان، فصلنامه آمایش سرزمین، 11(2)،233-205.

محمدپور جابری، مرتضی؛ ابراهیم­زاده، عیسی؛ رفیعیان، مجتبی و ساعد موچشی، رامین. (1395). شناسایی و تحلیل اثرات متقابل عوامل کلیدی و سنجش میزان پایداری منطقه‌ای با رویکرد آینده­ نگاری راهبردی مطالعه موردی؛ استان خراسان شمالی. فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، 6(3)، 17-1.

ویسی پور، معصومه؛ صفایی­پور، مسعود و امان­پور، سعید. (1393). تحلیل فضایی شاخص های رشد هوشمند شهری در شهر اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: مسعود صفایی­پور، استاد مشاور: سعید امان­پور. دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید چمران اهواز.

Beardsley, J., & Karen, H. (2009). Assessing the Influence of Rapid Urban Growth and Regional Policies on Biological Resource. Landscape and Urban Planning, 93(3), 172-183.

Behan, K., & Hanna Maoh, P. (2008).  Smart Growth Strategies, Transportation and Urban Sprawl: Simulated Futures for Hamilton, Ontario. The Canadian Geographer, 52)3(, 271–404.

Grant, J. (2009). Theory and Practice in Planning the Suburbs: Challenges to Implementing New Urbanism, Smart Growth, & Sustainability Principles. Planning Theory & Practice, 10(1),11-33.

Gren, A., Colding, J., Berghauser, M., & Marcus, L. (2019). How Smart is Smart Growth?: Examining the Environmental Validation Behind City Compaction. Ambio, 48(6), 580-589.

Khodir, L., Elsisi, A., & Nagy, M .(2016). Pre- Assessment of ‎Metropolitan Areas ’Smart Growth through Agent Based Modeling.‎ Procedia ‎Environmental Sciences, 34, 245– 257.

Lee, S. (2005). Metropolitan Growth Patterns’ Impact on Intra-Regional Spatial Differentiation and Inner-Ring Suburban Decline: Insights for Smart Growth )Unpublished Doktoral Dissertatation(. Georgia Institute of Technology, College of Architecture.

Litman, T. (2019). Critique of NAHB Research of Smart Growth Emission Reduction Impacts‎.‏‎ Victoria Transport Policy ‎Institute, Canada.

Stewart, D. (2010). Smart Growth: From Rhetoric to Reality in Irish Urban Planning 1997-2007, Dublin Institute of Technology.

Shi, Y., Sun, X., Zhu, X., Li, Y., & Mei, L. (2012). Characterizing Growth Types and Analyzing Growth Density Distribution in Response to Urban Growth Patterns in peri-Urban Areas of Lianyungang City. Landscape and Urban Planning, 105(4), 425-433.

Vander Jeugdt, B. (2014). Transportation Aspects of Smart Growth in the Research Triangle Region (NC) (Master's Thesis(, East Carolina University. Geography, Planning and Environment.

Wegmann, J., & Chapple, K. (2014). Hidden Density in Single Family ‎Neighborhoods: Backyard Cottages as an Equitable Smart Growth Strategy. International Research on Placemaking and Urban Sustainability, 7)3(, 307–329.

 Ye, L., Mandpe S., & Meyer Lin, P. (2005). What Is Smart Growth? ‎Really. ‏‎ Journal of Planning Literature, ‎‎19(3), 301– 315.

Zelazny, R. (2017). Determinants and Measurement of Smart Growth: Evidence ‎from Poland. Journal of International Studies, 10(1), 34-45.