اثربخشی آموزش مبتنی بر تئوری انتخاب بر تاب‌آوری تحصیلی و نشاط ذهنی دانش‌آموزان دوره متوسطه

فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی

دوره 12، شماره 44، خرداد 1400، صفحه 27-39   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سمیه صفاری بیدهندی¹؛ حسن اسدزاده^{* 2}؛ نورعلی فرخی³؛ فریبرز درتاج⁴

¹دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه روان‌شناسی تربیتی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

³دانشیار گروه سنجش و اندازه گیری، گروه روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

⁴استاد تمام گروه روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش مبتنی بر تئوری انتخاب بر تاب‌آوری تحصیلی و نشاط ذهنی دانش‌آموزان دوره متوسطه انجام گرفت. روش: پژوهش حاضر نیمه­آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش شامل دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم شهر تهران در سال تحصیلی 99-1398 بود. در این پژوهش تعداد 40 دانش‌آموز با روش نمونه‌گیری خوشه­ای چندمرحله‌ای انتخاب و با گمارش تصادفی در گروه­های آزمایش و گواه گمارده شدند (هر گروه 20 دانش‌آموز). گروه آزمایش آموزش مبتنی بر تئوری انتخاب (گلاسر، 2013) را طی یک ماه دریافت نمودند. پرسشنامه‌های مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه تاب‌آوری تحصیلی (ساموئلز، 2004) و نشاط ذهنی (رایان و فردریک، 1997) بود. داده‌ها به شیوه تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج نشان داد که آموزش مبتنی بر تئوری انتخاب بر تاب‌آوری تحصیلی (0001≥P؛ 47/0=Eta؛ 64/33=F) و نشاط ذهنی (0001≥P؛ 56/0=Eta؛ 43/47=F) دانش‌آموزان دوره متوسطه تأثیر معنادار دارد (p<0/001). بدین صورت که این مداخله توانسته منجر به افزایش تاب‌آوری تحصیلی و نشاط ذهنی شود. نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر آن بودند که آموزش مبتنی بر تئوری انتخاب با بهره‌گیری از فنونی همانند مسئولیت‌پذیری و زندگی تحصیلی مسئولانه می‌تواند به عنوان یک روش کارآمد جهت افزایش تاب‌آوری تحصیلی و نشاط ذهنی دانش‌آموزان مورد استفاده قرار گیرد

کلیدواژه‌ها

آموزش مبتنی بر تئوری انتخاب؛ تاب‌آوری تحصیلی؛ نشاط ذهنی

مراجع

امیری، ف.، ویسکرمی، م.ع.، و سپهوندی، ع. م. (1397). اثربخشی آموزش تنظیم شناختی هیجان بر خلاقیت هیجانی و نشاط ذهنی دانش‌آموزان تیزهوش دوره اول متوسطه، فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی، 9(33)، 47-57.

حق‌بین، ف.، و شیخ الاسلامی، ر. (1398). پیش‌بینی نشاط ذهنی بر اساس بهزیستی مدرسه: نقش واسطه‌ای سبک‌های خودتنظیمی هیجانی، مطالعات روانشناسی تربیتی، 16(35)، 23-52.

خونساری، م.، تاجری، ب.، سرداری‌پور، م.، حاتمی، م.، و حسین‌زاده تقوایی، م. (1398). مقایسه اثربخشی آموزش گروهی شفقت و تئوری انتخاب بر احساس درماندگی آموخته شده و خودکارآمدپنداری دانش‌آموزان، مجله علوم روان شناختی، 18(73)، 17-27.

سلطانی‌نژاد، م.، آسیابی، م.، ادهمی، ب.، و توانایی یوسفیان، س. (1393). بررسی شاخص‌های روان‌سنجی پرسشنامه تاب‌آوری تحصیلی ARI. فصلنامه اندازه گیری تربیتی، 15(5)، 39-50.

سلیمانی، ز.، غفاری، م.، و باعزت، ف. (1398). اثربخشی واقعیت درمانی گروهی بر خود-پنداره تحصیلی دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری خاص، دست آوردهای روانشناختی، 26(2)، 219-242.

شاکرمی، م.، لطیفی، ز.، و موسوی، ش. (1398). اثربخشی گروه درمانی متمرکز بر شفقت بر میزان پرخاشگری، خودتنظیمی هیجانی و انگیزش تحصیلی دانش‌آموزان پسر مقطع ابتدایی، پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 7(2)، 77-87.

شریفی، ف.، مرزیه، ا.، جناآبادی، ح. (1396). رابطه اهداف پیشرفت با احساس تعلق به مدرسه و نشاط ذهنی دانش‌آموزان، روانشناسی مدرسه، 6(4)، 99-119.

شیخ‌الاسلامی، ر.، و دفترچی، ع. (1394). پیش‌بینی نشاط ذهنی دانش‌آموزان بر اساس جهت‌گیری‌های هدف و نیازهای اساسی روانشناختی، مجله روانشناسی، 19(2)، 147-174.

صاحبی، ع. (1398). تئوری انتخاب برای والدین و نوجوانان. تهران: انتشارات سایه سخن. 

عبداله‌زاده، ح. (1399). تاثیر واقعیت درمانی به شیوه گروهی بر هوش اخلاقی و سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان، روانشناسی مدرسه، 9(1)، 115-133.

عبدی دهکردی، ص.، شریفی، ط.، غضنفری، ا.، و صولتی، ک. (1398). اثربخشی واقعیت درمانی گروهی بر باورهای غیرمنطقی، سرسختی روان‌شناختی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان استعدادهای درخشان، کودکان استثنایی، 19(1)، 95-108.

فرقانی طرقی، ا.، جوانبخت، م.، بیاضی، م.ح.، صاحبی، ع.، وحیدی، ش.، و دروگر، خ. (1391). مقایسه اثربخشی آموزش گروهی شناختی رفتاری و واقعیت درمانی بر عزت نفس دانش‌آموزان دبیرستانی، مجله اصول بهداشت روانی، 14(2)، 172-180.

قریشی، م.، و بهبودی، م. (1396). اثربخشی آموزش واقعیت‌درمانی گروهی بر تنظیم هیجان و افزایش خودکارآمدی تحصیلی دانش‌آموزان دختر، سلامت اجتماعی، 4(3)، 238-249.

محسن‌زاده، ف.، جهانبخشی، ز.، کشاورزافشار، ح. (1394). تاثیر واقعیت درمانی بر کاهش سهل‌انگاری تحصیلی دانش‌آموزان، مطالعات روانشناسی بالینی، 5(19)، 203-220.

مرادی‌زاده، س.، ویسکرمی، ح.، میردریکوند، ف.، قدم‌پور، ع.، و غضنفری، ف. (1398). بررسی و مقایسه اثربخشی روان‌درمانی مثبت‌نگر و واقعیت درمانی بر کاهش کمال‌گرایی و استرس تحصیلی دانش‌آموزان دختر تیزهوش، روانشناسی افراد استثنایی، 9(34)، 79-110.

Alfonso, S.V., Lonigan, C.J. (2021). Trait anxiety and adolescent's academic achievement: The role of executive function. Learning and Individual Differences, 85, 101-108.

Benbow, A.A., Anderson, P.L. (2019). A meta-analytic examination of attrition in virtual reality exposure therapy for anxiety disorders. Journal of Anxiety Disorders, 61, 18-26.

Carl, E., Stein, A.T., Levihn-Coon, A., Pogue, J.R., Rothbaum, B., Emmelkamp, P., Asmundson, G.J.G., Carlbring, P., Powers, M. (2019). Virtual reality exposure therapy for anxiety and related disorders: A meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Anxiety Disorders, 61, 27-36.

Chow, K.M., Tang, F.W.K., Tang, W.P.Y., Leung, A.W.Y. (2020). Resilience-building module for undergraduate nursing students: A mixed-methods evaluation. Nurse Education in Practice, 102-108.

Corlett, J., McConnachie, T. (2021). Delivering resilience training to pre-registration student nurses in partnership with a reservist military organisation: A qualitative study. Nurse Education Today, 97, 104-109.

Coronado-Hijon, A. (2017). Academic resilience: a transcultural perspective, Social and Behavioral Sciences, 237, 594–598.

Gatzka, T. (2021). Aspects of openness as predictors of academic achievement. Personality and Individual Differences, 170, 110-117.

Gaydosh, L., McLanahan, S. (2021). Youth academic achievement, social context, and body mass index. SSM - Population Health, 13, 100-105.

Germer, C.K. (2009). The mindful path to self-compassion. New York: Guilford.

Glasser, W. (2013). Counseling with choice theory: The new Reality Therapy. New York: Harper Collins Publisher.

Hwang, E., Shin, S. (2018). Characteristics of nursing students with high levels of academic resilience: A cross-sectional study. Nurse Education Today, 71, 54-59.

Ju, H. (2017). The relationship between physical activity, meaning in life, and subjective vitality in community-dwelling older adults. Archives of Gerontology and Geriatrics, 73, 120-12.

Loucks, L., Yasinski, C., Norrholm, S.D., Keller, J.M., Post, L., Zwiebach, L., Fiorillo, D., Goodlin, M., Jovanovic, T., Rizzo, A.A., Rothbaum, B.O.(2018). You can do that? Feasibility of virtual reality exposure therapy in the treatment of PTSD due to military sexual trauma. Journal of Anxiety Disorders, 61, 56-63.

Mason, C.P., Duba, J. D (2009). Using Reality Therapy in Schools :Its Potential Impact on the Effectiveness of the ASCA National Model. International Journal of Reality Therapy, 29 (2), 5-12.

Miloff, A., Lindner, P., Dafgård, P., Deak, S., Garke, M., Hamilton, W., Heinsoo, J., Kristoffersson, G., Rafi, J., Sindemark, K., Sjölund, J., Zenger, M., Reuterskiöld, L., Andersson, G., Carlbring, P. (2019). Automated virtual reality exposure therapy for spider phobia vs. in-vivo one-session treatment: A randomized non-inferiority trial. Behaviour Research and Therapy, 118, 130-140.

Milyavskaya, M., & Koestner, R. (2011). Psychological needs, motivation, and well-being: A test of self-determination theory across multiple domains. Personality and Individual Differences, 50, 387–391.

Philips, B. (1978) . School stress and anxiety. New York: Human Science Press.

Putwain, D.W., Gallard, D., Beaumont, J. (2020). Academic buoyancy protects achievement against minor academic adversities. Learning and Individual Differences, 83, 101-105.

Ryan, R.M., Deci, E.L. (2008)  From ego depletion to vitality: Theory and findings concerning the facilitation of energy available to the self. Social and Personality Psychology Compass, 2(2), 702–717.

Ryan, R.M., Frederick, C.(1997). On energy, Personality and health. Journal Personality, 65, 529-565.

Samuels, W.E. (2004). Development of a Non – Intellective  Measure of Academic Success: Towards the quantification of Resilience From www.Proquest.com.

Sanderson, B., Brewer, M. (2017). What do we know about student resilience in health professional education? A scoping review of the literature. Nurse Education Today, 58, 65-71.

Sembiring, M., Murwani, D., Pali, M., Hitipeuw, I. (2021). Measurement model data of academic resilience for students in senior high school of middle seminary. Data in Brief, 34, 106-111.

Sylvester, B.D. (2011). Well-being in volleyball players: Examining the contributions of independent and balanced psychological need satisfaction. Psychology of Sport and Exercise, 12(5), 533-539

Vlachopoulos, S.P., Karavani, E. (2009). Psychological needs and subjective vitality in exercise: A cross-gender situational test of the needs universality hypothesis. Hellenic Journal of Psychology, 6, 207-222.

Watson, A., Dumuid, D., Maher, C., Olds, T. (2021). Associations between meeting 24-hour movement guidelines and academic achievement in Australian primary school-aged children. Journal of Sport and Health Science, In Press, Uncorrected Proof.

Wills, G., Hofmeyr, H. (2019). Academic resilience in challenging contexts: Evidence from township and rural primary schools in South Africa. International Journal of Educational Research, 98, 192-205.