اثربخشی برنامه درمانی نوروفیدبک بر کاهش مشکلات توجه و مشکلات رفتاری برون زای کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزون‌کنشی

فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی

دوره 12، شماره 44، خرداد 1400، صفحه 83-95   

نویسندگان

سعید تیموری^{* 1}؛ عاطفه سلطانی فر²؛ مرضیه ترکمانی³؛ فرشته یزدان پناه⁴؛ هدیه عسکری نوغانی مقدم⁵

¹گروه روانشناسی بالینی، واحد تربت جام، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت جام، ایران

²دانشیار روان پزشکی، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، مرکز تحقیقات روان پژشکی و علوم رفتاری، بیمارستان ابن سینا، دانشکده پزشکی، دانشکده علوم پزشکی، مشهد، ایران

³کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، گروه روانشناسی بالینی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران

⁴کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، گروه روانشناسی بالینی، واحد تربت جام، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت جام، ایران

⁵کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، گروه روانشناسی بالینی، واحد تربت جام، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت جام، ایران.

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی برنامه درمانی نوروفیدبک بر کاهش مشکلات توجه و مشکلات رفتاری برون زای کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون­کنشی انجام گرفت. روش: این مطالعه  از نوع کاربردی و شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون بدون گروه کنترل بود، جامعه آماری شامل کلیه کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی بود که از میان مراجعان بیمارستان ابن سینا مشهد تعداد 17 آزمودنی با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند . برای سنجش متغیرها از سیاهه رفتاری کودک(CBCL) برای سنین 6-18(آخنباخ و رسکولار، 2007) ، مقیاس درجه بندی SNAP–IV ( سوانســون، اسچاک، مان و ندروفست، 2001)، مقیاس هوشی وکسلر کودکان فرم چهارم (وکسلر، 2003 ) استفاده گردید. ابتدا از آزمودنی­ها پیش آزمون گرفته شد،  سپس آزمودنی­ها به مدت 24 جلسه تحت درمان نوروفیدبک قرار گرفتند و پس آزمون به عمل آمد. نتایج با استفاده از آزمون تی همبسته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته­ها: نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که نوروفیدبک بر کاهش مشکلات اجتماعی، توجه، تفکر، پرخاشگری، اضطراب، افسردگی، مشکلات رفتاری درون زا و برون زا کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون­کنشی تاثیر معناداری دارد و بر رفتار قانون شکنی اثر معنادار نداشته است. نتیجه­گیری:با توجه به نتایج میتوان چنین نتیجه گرفت که برنامه درمانی نوروفیدبک  باعث کاهش مشکلات توجه، تفکر و مشکلات رفتاری برون زای کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزون­کنشی می­شود  و پیشنهاد می­شود که از این روش درمانی در کنار سایر روش­های درمان اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی، استفاده شود.

کلیدواژه‌ها

نوروفیدبک؛ مشکلات توجه؛ برون سازی؛ اختلال نارسایی توجه/ فزون‌کنشی

مراجع

ترابی مخصوص، س.، رحمانیان، م.، فرخزاد، پ.، علیبازی، ه.(1394). مقایسه اثر بخشی بازی درمانی انفرادی وبازی درمانی همراه با خانواده درمانی بر کاهش مشکلات  رفتاری کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه. مشاوره کاربردی، 5(2): 23-36.

حبیب الهی، س.، سوری، ا.، حاجی اربابی، ف.، عاشوری، ج.(1394).  تاثیر آموزش نوروفیدبک بر توجه پایدار و طرح ریزی دانش آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه. نشریه کومش،17(2): 447-4554.

شفاعت، ع.، تیرگری سراج، ع.، دانشپور، م.، حاجیان، م.، خادملو، م. (1392). بررسی شیوع اختلال بیش فعالی و نقص توجه در دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهرستان ساری. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ۲۳ (۱۰۴): ۱۲-۱۸.

شهیم، س.، مهرانگیز، ل.، یوسفی، ف. (1386). شیوع اختلال نقص توجه/بیش­فعالی در کودکان دبستانی.  مجله بیماری­های کودکان ایران، 17(2): 211- 216.

صدرالسادات، ج.، هوشیاری، ز.، زمانی، ر.، صدرالسادات، ل.( 1386). تعیین مشخصات روان­سنجی مقیاس درجه­بندی IV  SNAP-، اجرای والدین. توان­بخشی، 8 (3): 65-59.

ضیاالدینی، ح.، شفیع­زاده، ن. (1384). همه­گیرشناسی اختلال بیش­فعالی با کمبودتوجه و اختلال سلوک در دانش­آموزان دبستانی شهر سیرجان. مجله روان­پزشکی و روان­شناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار)،12(1): 55-58.

عابدی، م.، صادقی، ا.، ربیعی، م.(1388). راهنمای اجرا و نمره­گذاری مقیاس هوشی وکسلر کودکان چهار. اصفهان: نشر نوشته.

 عاشوری، ج.(1395). اثربخشی آموزش نوروفیدبک بر کارکردهای اجرایی (تمرکز، طرح ریزی و حافظه فعال) دانش آموزان دختر ابتدایی مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی. علوم پزشکی رازی، 150(23): 57-66.

محمودعلیلو، م.،  مدنی، ی.، حسینی حسن آباد، ف.(1395). تاثیر نوروفیدبک بر علائم اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی در کودکان. فصلنامه سلامت روانی کودک ، 3(4): 37-47.

مرادی­، آ.، محمدعلی­زاده چرندابی، س.، اسدالهی، م.، علایی.، فخاری، ع.(1384). علایم اختلال کمبود توجه و بیش فعالی کودکان زیر سن مدرسه براساس گزارش والدین و مربیان در مهد کودک‌ها. دانشور، 12(57): 47-54.

مرادی، ع.، خبازخوب، م.، آگاه، ت.، جواهرفروش­زاده، ع.، رضوان، ب.، حائری کرمانی، ز.، پالاهنگ، س.(1387). شیوع  بیش­فعالی منقص توجه (ADHD) در کودکان زیر دبستانی شهر نیشابور طی سال تحصیلی 86-1385. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، 10(2): 37-43.

نجفی، م.، فولاد­چنگ، م.، علیزاده، ح.، محمدی­فر، م. ( 1388). میزان شیوع اختلال کاستی نوجه و بیش­فعالی ، اختلال سلوک و اختلال نافرمانی مقابله­ای در دانش­آموزان دبستانی. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 9(3): 239-254.

نوری زاده، ن.، میکاییلی منیع، ف.، رستمی، ر.(1394). اثربخشی آموزش نوروفیدبک بر پردازش شناختی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی. روانشناسی مدرسه، 15: 119-136.

هاشمیان نژاد، ف.، ویسی، ن.،  شیرکوند، ن.،  عاشوری، ج.(1394). مقایسه اثربخشی آموزش نوروفیدبک و بازی های رایانه ای بر توانایی توجه پیوسته و برنامه ریزی دانش آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه. مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک، 18(8): 81-92.

یزدخواستی، ف.، عریضی، ح(1390) .هنجاریابی سه نسخه کودک، پدر/مادر و معلم سیاهه رفتاری کودک در شهر اصفهان. مجله روانپزشکی وروانشناسی بالینی، 17(1): 60-70.

یعقوبی، ح.، جزایری، ع.، خوشابی، ک.، دولتشاهی، ب.، نیکنام، ز.(1386). تعیین اثربخشی نوروفیدبک بر عملکرد هوشی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه. توانبخشی، 29(8) :46-52.

Achenbach, T.M.,  & Rescorla, L.A. (2007). Multicultural understanding of child and adolescent psychopathology : Implications for mental health assessment. New York: Guilford press. 

Alizadeh, H. (2004). Attention-deficit/hyperactivity disorders(1^st ed). Tehran: Roshed Publication, 32-42.

Alkoby, O., Abu-Rmileh, A., Shriki, O., & Todder, D.) 2018). Can we predict who will respond to neurofeedback? A review of the inefficacy problem and existing predictors for successful EEG neurofeedback learning. Neuroscience, 378: 155–164.

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5^th ed). Washington, DC: Author.

Arns, M., Heinrich, H., & Strehl, U. (2014). Evaluation of neurofeedback in ADHD: the long and winding road. Biological Psychology, 95: 108-115.

Barkley, R.A. (1997). Behavioral inhibition sustained attention and executive functions Constructing a unifying theory of ADHD. Psychological Bulletin, 121: 65–94.

Barkley, R.A. (2005). ADHD and the nature of self-control. New York: Guilford Press.

Barkley, R.A. (2006). Attention-deficit disorder: A handbook for diagnosis and treatment (3^rd ed). New York: Guilford Press.

 Baumeister, S., Wolf, I., Holz, N., Boecker-Schlier, R.,  Adamo, N., Holtmann, M., Ruf, M., Banaschewski,  T., Hohmann, S.,  & Brandeis, D. (2018). Neurofeedback Training Effects on Inhibitory Brain Activation in ADHD: A Matter of Learning? Neuroscience, 378(15): 89-99.

Brown, T.E. (2006). Executive functions in attention deficit hyperactivity disorder: Implications of two conflicting views. International Journal of Disability Development and Education, 53: 35-46.

Bussing, R., Fernandz, M., Harwood, M., Hou, H., Garvan, C.W., Eyberg, S.M., & Swanson, G.M. (2008). Parent and Teacher snap-IV Rating of Attention Defieit Hyperaetivity Disorder symptoms: Psychometrict sample. Assessment, 15: 317-328.

Chabot, R.J., Orgill, A., Crawford, G., Harris, M., & Serfontein, G. (1996). Behavioral and electrophysiological predictors of treatment response to stimulants in children with attention disorders. Journal of Child Neurology, 14: 343-351.

Clarke, A.R., Barry, R.J., McCarthy, R., & Selikowitz, M. (2001). Age and sex effects in the EEG: Differences in two subtypes of attention-deficit/hyperactivity disorder. Clinical Neurophysiology, 112: 815-826.

Dietz, S., & Motogue, M. (2006). Attention Deficit Hyperactivity Disorder Comorbid with Emotional and Behavioral Disorder and Learning Disabilities in Adolescents. Exceptionality, 14(1):19-33.

Flangan. D.P., & Kaufman. A.S.I. (2004). Essential of WISC-IV assessment. Hoboken. New Jersey: John Wiley & sons.

Fox, D., Tharp, D.F., & Fox, L.C. (2005). Neurofeedback: An Alternative and E fficacious Treatment for Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Applied Psychophysiolog y and Biofeedback, 30(4): 365-371.

 

Frederick, J.A., Timmermann, D.L., Russell, H.L., & Lubar, J.F. (2004). EEG coherence effects   of   audiovisual   stimulation   (AVS)   at   dominant   alpha   frequency. Journal of neurotherapy, 8(4): 25-42.

JeongLee, J., & Jung, C.H. (2017). Additive effects of neurofeedback on the treatment of ADHD: A randomized controlled study.  Journal of Psychiatry, 25: 16-21.

Hebrani, P., Abdolahian, E., Behdani, F., Vosoogh, I., & Javanbakht, A. (2007). The Prevalence of Attention Deficit Hyperactivity Disorder in Preschool-Age Children in Mashhad, North-East of Iran. Archives of Iranian Medicine, 10(2): 147 – 151.

Herpertz, S., Qunaibi, M., Mueller, B., Lichterfeld, C., Konrad, K.,  &Dohlman, B.H. (2007). Response to Emotional Stimuli in boys with conduct disorder. Psychiatry, 162: 1100-1107.

Holtmann, M., Pniewski, B., Wachtlin, D., Wörz, S., & Strehl, U. (2014). Neurofeedback in children with attention- deficit/hyperactivity  disorder  (ADHD)–a  controlled  multicenter  study  of  a  non-pharmacological treatment approach. BMC pediatr, 14(1): 1-11.

Gastpar, D.E., & Davids, E. (2005). Attention deficit hyperactivity disorder and borderline personality disorder. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry, 29: 865-877.

Klingber, T. (2010). Training and plasticity of working memory. Trends in Cognitive Sciences, 14: 317–324.

Lam, SH.L., Criaud, M., Alegria, A., Barker, G.J., Giampietro, V., & Rubia, K. (2020).  Neurofunctional and behavioural measures associated with fMRI-neurofeedback learning in adolescents with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. NeuroImage: Clinical. 27: 102291.

 

Lecomte, G.,  &Juhel, J .(2011).The Effects of Neurofeedback Training on Memory Performance

    in Elderly Subjects. Psychology, 2(8): 846-852.

Marshal, M.P., &  Molina, B.S. )2006). Antisocial behaviors moderate the deviant peer pathway to substance use in children with ADHD. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 35(2): 216-26.

Mash, E., & Barkley, R. (2003). Child psychopathology (3^rd Ed.).New York: Guilford Press.

McBurnett, K., & Pfifner. L. (2008). Attention-deficit hyperactivity disorder: Concepts, controversies,newdirections. New York : Information Healthcare USA.

Monastra, V.J., Linden, M., VanDeusen, P., Green, G., Wing, W., & Phillips, A. (1999). Assessing attention deficit hyperactivity disorder via quantitative electrencephalography. Neurophysiology, 13: 424-433.

Monastra, V.J., Lubar, J.F., & Linden. M. (2001). The development of a quantitative electroencephalographic scanning process for attention deficit—Hyperactivity disorder reliability and validity studies. Neuropsychology, 15: 136-144.

Nigg, J.T. (2001). Is ADHD an inhibitory disorder? Psychological Bulletin, Psychological Bulletin, 127: 571-598.

Nigg, J.T., & Casey, B.J.(2005). An integrative theory of Attention-deficit hyperactivity disorder based on the cognitive and affective neurosciences. Development and Psychopathology, 17: 785-806.

Nigg, J.T. (2006). What causes ADHD?: UnderstandingWhate Goes Wrong and Why . New York: The Gilford Press.

Pelham, W.E., & Fabiano. G.A. (2008). Evidence-based psychological treatment for Attention-deficit hyperactivity disorder: An update. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 34: 449-476.

Pliszka, S.R. (2007). Pharmacologic Treatment of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: Efficacy, Safety and Mechanisms of Action. Neuropsychology Review, 17: 61-72.

Rubia, K. (2018). Cognitive neuroscience of attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) and its clinical translation. Front Hum Neurosci, 12 :100.

Sayal, K., Prasad, V., Daley, D., Ford, T., & Coghill, D. (2018). ADHD in children and young people: prevalence, care pathways, and service provision. Lancet Psychiatry, 5 (2): 175–186.

Sadock, B.J., & Sadock, V.A. (2007). Kaplan & Sadok’s Synapsis of psychiatry: Behavioral science/clinical psychiatry (10^thed.). Lippincott Williams & Wilkins.

Sergeant, J. (2000). The cognitive – energetic model : An empirical approach to Attention-deficit hyperactivity disorder. Journal of Gerontology, 62: 191-193.

Sonaga-Barke, E.J.S., Sergant, J.A., Nigg, J., & Willcutt, E. (2008). Executive dysfunction and delay aversion in attention -deficit hyperactivity disorder : Nosologic and diagnostic implications. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of  North America, 17: 367-384.

 Sudre, G.,  Mangalmurti, A., & Shaw, P. (2018).  Growing out of attention deficit hyperactivity disorder: Insights from the 'remitted' brain. Neurosci& Biobehav. Review, 94:198-209.

Swanson, J., Schuck, s., Mann, M., & ndrofoste, N. (2001). Categorical and dimensional definitions and evaluations of symptoms of ADHD: the SNAP and SWAN ratings scales, [online]. Available from URL: http: //www.adhd.net [Accessed (2006) Dec 24]

Toplak, M.E., Connors, L., Shuster, J., Knezevic, B., & Parks. S. (2008). Review of cognitive, cognitive –behavioral, and neural based interventions for attention -deficit hyperactivity disorder (ADHD). Clinical Psychology Review, 28: 801-823.

Vernon, D., Frick, A.,  &Gruzelier, J. (2004). Neurofeedback as a treatment for ADHD: A methodological review with implications for future research. Journal of Neurotherapy, 8: 53-82.

VanDoren, j., Heinrich, h., Bezold, M., Reuter, N., Kratz, O., Horndasch, S., Berking, M., Ros, T., Gevensleben, H., Moll, G.H., & Studer, P. (2017). Theta/beta neurofeedback in children with ADHD: Feasibility of a short-term setting and plasticity effects. International Journal of Psychophysiology, 112: 80-88.

Wangler, S., Gevensleben, H., Albrecht, B., Studer, P., Rothenberger, A., Moll, G.H., & Heinrich H. (2011). Neurofeedback in children with ADHD: specific event-related potential findings of a randomized controlled trial. Clinical Neurophysiol, 122(5): 942-950.

Zoefel, B., Huster, R.J., & Herrmann, C.H.S. (2011). Neurofeedback training of the upper alpha frequency band in EEG improves cognitive performance. NeuroImage, 54 (2): 1427-1431.

Ziakova, E., & Klobucka, S. (2015). neurofeedback training on motor skills of children with ADHD. Journal of Paediatric Neurology, 19(1): 144.

Wechsler, D. (2003). WISC-IV. Technical interpretation manual. San Antonio: The Psychological corporation.