مقایسه اثر‌بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی و زوج درمانی هیجان مدار-فراشناختی بر کنترل رفتار خانواده و صمیمیت زناشویی زوج‌های دارای فرزند بیش‌فعال

فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی

دوره 12، شماره 44، خرداد 1400، صفحه 129-146   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه یاوری¹؛ اصغر آقایی جشوقانی^{* 2}؛ محسن گل پرور³

¹دانشجوی دکتری مشاوره، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، ایران

²استاد گروه روان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران.

³دانشیار، گروه روانشناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، ایران

چکیده

هدف: این پژوهش با هدف مقایسه اثر­بخشی شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی و زوج‌‌‌‌درمانی هیجان‌مدار-فراشناختی بر کنترل رفتار و صمیمیت زناشویی زوج­های دارای فرزند بیش­فعال اجرا شد. روش: روش پژوهش نیمه­آزمایشی و طرح پژوهش، سه­گروهی با پیش­آزمون، پس­آزمون و پیگیری بود. از میان زوجین دارای فرزند بیش‌فعال در شهر اصفهان در سال 1397، 45 زوج به صورت هدفمند انتخاب و در گروه‌های پژوهش گمارده شدند. سه گروه در سه مرحله به پرسشنامه سنجش خانواده (FAD-1983) و پرسشنامه نیازهای صمیمیت زناشویی (1997) پاسخ دادند. گروه شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی تحت هشت جلسه وگروه زوج‌درمانی هیجان‌مدار-فراشناختی تحت پانزده جلسه درمان قرار­گرفته و گروه گواه هیچ‌ درمانی دریافت ننمود.
یافته‌ها: نتایج تحلیل واریانس اندازه­های مکرر نشان داد که در متغیر کنترل رفتار خانواده فقط زوج­درمانی هیجان‌مدار-فراشناختی (01/0>p) و در متغیر صمیمیت‌ زناشویی، زوج‌درمانی هیجان‌مدار-فراشناختی (01/0>p) و شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی (05/0>p) با گروه کنترل دارای تفاوت معنادار بودند، ولی بین دو گروه درمانی با یکدیگر تفاوت معناداری وجود نداشت. نتیجه‌گیری: پیشنهاد
می­شود از زوج‌درمانی هیجان‌مدار-فراشناختی برای ارتقاء کنترل رفتار خانواده و این درمان همراه با شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی برای ارتقاء صمیمیت زناشویی توسط درمانگران زوج‌های دارای فرزند بیش‌فعال مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

شناخت‌درمانی؛ ذهن‌آگاهی؛ زوج‌درمانی؛ هیجان‌مدار؛ فراشناختی؛ کنترل رفتار؛ صمیمیت زناشویی

مراجع

ابراهیم پور، م.(1395). کنترل رفتار خانواده بر اساس مدل مک مستر. پرتال تخصصی مددکری اجتماعی ایران.

اعتمادی، ع. (1384). بررسی و مقایسه اثر بخش رویکرد روانی – آموزشی مبتنی بر شناختی- رفتاری و ارتباط درمانی بر صمیمیت زوجین مراجعه کننده به مراکز مشاوره در شهر اصفهان، پایان نامه دکتری دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تربیت معلم.

امیری، م.(1394). اثربخشی آموزش رفتار والدین بر بیش فعالی/تکانشگری و رفتارهای قانون شکنانه در کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی (نوع عمدتا بیش فعالی/تکانشگر). پژوهش در سلامت روان شناختی، 9(4): 50-37.

امیری مجد، م؛ حسینی، ف؛ جعفری، ا.(1393). مقایسه ی کیفیت زندگی و صمیمیت زناشویی والدین کودکان دارای سندرم داون، والدین کودکان دارای ناتوانی یادگیری و والدین کودکان عادی. مجله ی ناتوانی های یادگیری، 4(1)، 55-38.

انجمن روانپزشکی آمریکا. (2013). راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی. ترجمه: آوادیس یانس، ه؛ هاشمی میناباد، ح و عرب قهستانی، د.(1394). تهران: انتشارات رشد، چاپ اول.

بارکر  ف. (1388). خانواده درمانی پایه.ترجمه: دهقانی، م و دهقانی، ز. تهران: انتشارات رشد.

بدیهی زراعتی، ف و موسوی، ر.(1395).اثر بخشی زوج درمانی هیجان مدار بر تغییر سبک دلبستگی بزرگسالان و صمیمیت جنسی زوجین. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 7(25): 90-71.

بگیان کوله مرز، م.ج؛ درتاج، ف؛ محمد امینی، م. (1391). مقایسه ی ناگویی خلقی وکنترل عواطف در مادران دانش آموزان با و بدون ناتوانی یادگیری. مجله ی ناتوانی های یادگیری، 2(2): 24-6.

بیرامی، م؛ موحدی، ی و علیزاده گوردال، ج. (1394). اثربخشی درمان ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت در کاهش اضطراب اجتماعی و نگرش های ناکارآمد نوجوانان، دو فصلنامه علمی-پژوهشی شناخت اجتماعی، 4(1): 53-41.

جانسون، س. (2003).  زوج درمانی هیجان مدار (درمان گم به گام جراحت های عاطفی). ترجمه بیتا حسینی. 1393. اصفهان: جنگل.

جانسون، س.(2008). تمرین های زوج درمانی هیجان مدار"ایجاد رابطه". آذریان، ز؛ اعتمادی، ع؛ بهرامی، ف؛ صمدی، ش و میرزاده، م.1391. تهران: دانژه.

جاویدی، ن.(1392). اثربخشی آموزش راهبردهای مدیریت احساسات با توجه به احساسی متمرکز بر زوج درمانی (EFT) برای افزایش رضایت جنسی زوج و بهبود عملکرد خانواده و الگوهای ارتباطی زوج. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علم و فرهنگ تهران.

جاویدی، ن؛ سلیمانی، ع؛ احمدی، خ و صمد زاده، م.(1392). اثربخشی زوج درمانی هیجان مدار بر بهبود الگوهای ارتباطی زوجین. مجله تحقیقات علوم رفتاری، 11(5): 402-410. 

جنابادی، ح.(1390). اثربخشی مشاوره زناشویی بر کاهش تعارضات زناشویی والدین کودکان کم توان ذهنی مراجعه کننده به مرکز مشاوره بهزیستی شهر زاهدان. فصلنامه روان شناسی افراد استثنایی، 4(1): 73-53.

حامدی، ب؛ شفیع آبادی، ع؛ نوابی نژاد، ش و دلاور، ع.(1392). بررسی اثر بخشی رویکرد درمان هیجان مداربر افزایش میزان صمیمیت زناشویی و خود کارآمدی زوج های دانشجو. فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات مدیریت آموزشی، 4(3): 57-43.

خمسه، ا و حسینیان، س.(1387). بررسی تفاوت های جنسیتی بین ابعاد مختلف صمیمیت در دانشجویان متاهل. فصلنامه مطالعات اجتماعی، 6(1): 147-129. 

ذوقی پایدار، م.ر؛ قاسمی، م؛ بیات، الف و صنایعی کمال، س. (1394). مقایسه سلامت روان مادران دارای کودکان با و بدون اختلال کم توجهی-بیش فعالی. تعلیم و تربیت استثنایی، 15(8): 15-5.

زاده محمدی، ع و ملک خسروی، غ.(1385). بررسی مقدماتی ویژگی های روان سنجی و اعتبار یابی مقیاس کارکردخانواده. فصلنامه خانواده پژوهی، 2(5): 69-89.

شاه بیک، س؛ تقوی جورابچی، ف؛ آب روشن، ف و ناصری، م. (1397). اثربخشی شناخت درمانی گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی بر عملکرد خانواده و سازگاری زناشویی زوجین مبتلا به دیابت نوع دو. پژوهش پرستاری، 13(6): 1-12.

شریعت، ا؛ ملک پور، م و قمرانی، ا. (1394).اثربخشی آموزش الگوی ارتباطی زوجین بر عملکرد خانواده های دارای فرزند با اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی. روان شناسی افراد استثنایی، 5(17): 25-1.

صیادی، ع.(1381). بررسى اثرات متقابل کارآیى خانواده در بروز مشکلات روانى نوجوانان. پایان نامه کارشناسى ارشد. دانشگاه علامه طباطبائى.

علائی، و؛ مرادی، ا و علی زاده، س.(1383). بررسی ارتباط بین ویژگی های روانی- اجتماعی خانواده و بروز علایم اختلال کمبود توجه و پیش فعالی کودکان. اصول بهداشت روانی، 6(22): 13-18.

علیجانی، الف؛ رهنما، م؛ قهاری، ش. (1393). اثربخشی مداخلات شناختی- رفتاری گروه مادر بر روی تعدادی از مشکلات رفتاری ADHD کودکان، مجله علوم رفتاری و اجتماعی، 84، 878-874.

فلاح زاده، ه؛ ثنایی ذاکر، ب و فرزاد، و.(1391). بررسی اثربخشی زوج درمانی هیجان مدار و زوج درمانی سیستمی تلفیقی بر کاهش اضطراب صمیمیت زوج ها. خانواده پژوهی، 8(32): 484-465.

کارگر، م و اصغری ابراهیم آباد، م.ج. (1394). مقایسه سبک حل مسئله و سازگاری زناشویی در مادران کودک استثنایی و عادی. تعلیم و تربیت استثنایی، 15(2): 45-37.

کاکاوند، الف. (1385). ADHD (نظریه و درمان). کرج: انتشارات سرافراز.

ملک پور، م؛ شریعت، ا و قمرانی، ا. (1394).  اثربخشی آموزش الگوی ارتباطی زوجین بر میزان علائم نقص توجه و بیش فعالی دانش آموزان سنین 9-4 سال. پژوهش های علوم شناختی و رفتاری، 5(1): 252.

موسوی، ف.(1392). نقش عملکرد خانواده در پیش بینی نگرش های صمیمانه و توافق زوجین در خانواده های شهر قزوین. فصلنامه مشاوره و روان درمانی خانواده، 3(2): 419-401.

میکائیلی، ن؛ گنجی، م و طالبی جویباری، م.(1391). مقایسه تاب آوری، رضایت زناشویی و سلامت روان در کودکان دارای ناتوانی یادگیری و عادی. مجله ناتوانی های یادگیری، 2: 140-120.

مینوچین، س و فیشمن، چ.(1996). فنون خانواده درمانی. تـرجمه فـرشاد بهاری و فرح سیا .(1387). تهران: انتشارات رشد

نجاریان، ب.(1384). روان شناسی مرضی. تهران: انتشارات پیام نور.

یونسی، س.ج و رحیمیان بوگر، ا.(1387). جان تیزدیل دریچه ای به فراشناخت. تهران: ناشر دانژه.

 

Abedi Shargh N, Bakhshani M,  Mohebbi M.D,   Mahmudian K, Ahovan M, Mokhtari M, and  Gangali A.(2016). The Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Group Therapy on Marital Satisfaction and General Health in Woman with Infertility. Glob J Health Sci; 8(3), 230–235.

Andrea, B. (2012). ADHD: Paying Enough Attention. The National Attention Deficit Disorder Information and Support Service. UK. Associated with AttentionDeficit/Hyperactivity Disorder and Interacting with Maternal Use of Alcohol During Pregnancy.Archives of General Psychiatry, 63 (2), 68-74.

Azazy S., Nour-Eldein H., Salama H., Ismail M.(2018). Quality of life and family function of parents of children with attention deficit hyperactivity disorder. East Mediterr Health J; 24(6):579–587. https://doi.org/10.26719/2018.24.6.579

Bagarozzi, D. (1997). Marital intimacy needs questionnaire: Preliminary report. American Journal of Family Therapy, 25(3), 285-290.

Bagarozzi, D. A. (2001). Enhancing Intimacy in Marriage: A Clinician’s Handbook. Brunner-Routledge.

Baumeister, R.F. (2007). Social psychology and human sexuality. Journal of Psychological Bulletin. 126: 347-374.

Burpee LC, Langer EJ.(2005). Mindfulness and marital satisfaction. J Adult Dev; 12(1):43-51.

Bussing, R., Zima, B. T., Mason, D. M., Meyer, J. M., White, K., & Garvan, C. W. (2012). ADHD knowledge, perceptions, and information sources: perspectives from a community sample of adolescents and their parents. Journal of Adolescent Health, 51(6): 593-600.

Epstein, N. B., Baldwin, L. M., & Bishop, D. S. (1983). The McMaster Family Assessment Device. Journal of Marital and Family Therapy, 9, 171-180.

Fix, R.L. & Fix, S.T.(2013). The effects of mindfulness-based treatments for aggression: a critical review. Aggression Violent Behavioural, 18(2), 219–227.

Hollis-Walker, L. & Colosimo, K. (2011). Mindfulness, self-compassion and happiness in non-meditators: A theoretical and empirical examination. Personality and Individual Differences; 50(2), 222-227.

Huntley CD & Fisher PL.(2016). Examining the role of positive and negative metacognitive beliefs in depression. Scand J Psychol,  doi: 10.1111/sjop.12306.

Hayes, S. C., Jacobson, N. S., Follette, V. M., & Dougher, M. J. (1994). Acceptance and change. Content and Context in Psychotherapy, 203-217.

Hayes, A. F. (2012). PROCESS: A versatile computational tool for observed variable mediation, moderation, and conditional process modeling [White paper]. Retrieved from http://www. afhayes.com/ public/ process 2012. pdf

Jasem, J &  Delport, S. (2019). Mothers’ Perspectives on the Play of Their Children with Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Occupational Therapy International, 605, 10.

Johnson, S. M. & Talitman, E. (1997). Predictors of success in emotionally focused marital therapy. Journal of nnrital and kmily therapy, 23:135-152.

Kabat -Zinn J.(1982). Full catastrophe living." Using the wisom of  your  body and mind to face stress, pain and illness. 1^st ed. New York: Delacorte. 231-32

Kvist, A P., Nielsen, H & Simonsen, M.(2011). The Effects of Children's ADHD on Parents' Relationship Dissolution and Labor Supply. IZA Discussion Paper No. 6092, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1958748

Larcan, R. & Cuzzocrea, F. (2011). Funzionamento della famiglia e sviluppo psico-sociale dei fratelli di individui con disabilità intellettive. Psicologia Clinica dello Sviluppo, 15 (1), 123-153

Lebow, J; Chambers, A; Christensen, A; Johnson, T. (2010). IularitalTherapy. AAMFT Research Conference, Alexandria VA, July 15-17.

Palmer-Olsen, Lisa., Gold, Lisa L., Woolley, Scott R.(2011). Supervising Emotionally Focused Therapist: A Systematic Research-Based Model. Journal of Marital and Family Therapy 37(4): 411.

Pielage, S., Luteinjin, F. & Arrindell, W. (2005). Adult attachment, intimacy and psychological distress in a clinical and community sampel. Clinical Psychology and Psychotherapy, 12, 455- 464.

Renna, M. E., Quintero, J. M., Mennin, D. S., & Fresco, D.M. (2017). Emotion Regulation Therapy: A mechanism-targeted treatment for disorders of distress. Frontiers in Psychology (Research Topic on Emotion Science, Advances in Emotion Regulation: from neuroscience to psychotherapy), 8(98):1-14.

Sachse, S., Keville, S. and Feiqenbaum, J. (2011). A feasibility study of mindfulnessbased cognitive therapy for individuals with borderline personality disorder. Paychology and Psychotherapy, 84 (2),184-200.

Sandberg, J. G. (2011). The Experience of Learning Emotionaly Focused coupels Therapy.Journal Of Marital and Family Therapy, 37(4): 393-410

Stein, A., Denys, M., Hollander, F., Leckman, B., Pollock, C. L., Mikami, A. Y., Pfiffner, L. and McBurnett, K. (2009). Cognitive behavioural therapy and mindfulness based stress reduction may be equally effective in reducing anxiety and depression in adults with autism spectrum disorders. Research in Developmental Disabilities, 6(4): 47-55.

Weissman, N., Batten, S. V., Rheem, K. D., Wiebe, S. A., Pasillas, R. M., Potts, W., & Dixon, L. B. (2018). The effectiveness of emotionally focused couples therapy with veterans with PTSD: A pilot study. Journal of Couple & Relationship Therapy, 17(1), 25-41.

Wells A, Sembi S. (2004). Metacognitive therapy for PTSD: A preliminary investigation of a new brief treatment. J Behav Ther Exp Psychiatry, 35(3), 307-18.

Wells .A. (2005). The meta-cognitive model of GAD: assessment of meta-worry and relationship with DSM-IV generalized anxiety disorder, Cognitive Therapy and Research, 29, 107–121.

Williams, J.M.G., Duggan, D.S., Crane, C. and Fennell, M.J.V. (2006). Mindfulness-basedcognitive therapy for prevention of recurrence of suicidal behavior, Journal of Clinical Psychology, 6 (2), 201-210.