سنجش پایداری توسعه در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان جیرفت

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 2، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 17-35   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محسن آقایاری هیر^{* 1}؛ محمد ظاهری¹؛ حسین کریم زاده¹؛ رضا طالبی فرد²

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²4. دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

امروزه بحث در زمینه پایداری توسعه در سکونتگاه های روستایی به عنوان زیرنظام تشکیل دهنده نظام سرزمین از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. چرا که پایداری ابعاد مختلف توسعه در سکونتگاه های روستایی می تواند در توسعه منطقه ای و ملی نیز مفید واقع گردد. در این راستا پژوهش حاضر که پایداری توسعه در نواحی روستایی شهرستان جیرفت و عوامل فضایی مؤثر بر آن را مورد بررسی قرار می دهد، از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش انجام، توصیفی- تحلیلی می باشد. محدوده مورد مطالعه شامل 38 روستای نمونه دارای سکنه واقع در شهرستان جیرفت است و حجم نمونه، سرپرستان خانوار و متخصصان حوزه برنامه‌ریزی روستایی را شامل می گردد. جهت بررسی پایداری توسعه در سکونتگاه های روستایی و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه سرپرستان خانوار از تکنیک CoCoSo و تحلیل خوشه‌ای K و جهت تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه متخصصان در ارتباط با اولویت‌بندی عوامل فضایی اثرگذار بر پایداری توسعه از آزمون فریدمن در محیط نرم‌افزار SPSS استفاده گردید. براساس تکنیک CoCoSo، روستاها با توجه به مقدار (Ki) رتبه بندی و سطح‌بندی شده اند. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که روستاهای عباس آباد، دره رود و حیشین سفلی در وضعیت «پایداری ضعیف یا ناپایدار» قرار دارند و در مقابل، بیشترین میزان پایداری مربوط به روستاهای دولت‌آباد اسفندقه، دولت‌آباد مرکزی، دریاچه، فردوس، سغدر، پشتلر و حسین آباد دهدار می باشد. در شکل گیری این وضعیت، عوامل فضایی چون: سرمایه‌گذاری دولت، جمعیت روستا و فاصله روستا از مرکز شهرستان بیشترین تأثیر را دارند.

کلیدواژه‌ها

پایداری توسعه؛ سکونتگاه‌های روستایی؛ شهرستان جیرفت؛ تکنیک CoCoSo

مراجع

آقایاری­هیر، محسن؛ ظاهری، محمد؛ کریم­زاده، حسین و طالبی­فرد، رضا. (1400). تحلیل سطح توسعه پایدار مبتنی­بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در نواحی روستایی (مورد مطالعاتی: شهرستان جیرفت). نشریه علمی جغرافیا و برنامه­ریزی، 25(75)، 49-35.

بدری، سیدعلی؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ جاودان، مجتبی و شرفی، حجت­اله. (1391). رتبه­بندی سطح پایداری نقاط روستایی بر­اساس مدل وایکور مطالعه موردی: روستاهای شهرستان فسا- استان فارس. جغرافیا و توسعه، 10(26) - 19-1.

توکلی، جعفر. (1393). سنجش پایداری اجتماعی- اقتصادی سکونتگاه­های روستایی دهستان­های خاوه شمالی و جنوبی، استان لرستان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 14(32) ، 92-71.

دانش­نظافت، علیرضا؛ مولایی هشجین، نصراله و معتمدی­مهر، اکبر.(1395) . مقایسه تطبیقی توسعه یافتگی مناطق شهری رشت با استفاده از روش­های ارزیابی چند شاخصه. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 11(34) ، 16-1.

دانشور، مریم؛ غفاری، علی و ماجدی، حمید. (1397). برنامه ریزی راهبردی در بستر نهادگرایی، نظریه ای برای عمل. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 11(25 )، 328-319.

رضوانی، محمد­رضا. (1388). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی ایران. تهران:  نشر قومس.

رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا و آقایاری­هیر، محسن. (1386). سطح­بندی پایداری توسعه روستایی، مطالعه موردی بخش هیر. پژوهش­های جغرافیایی، 39(61)، 44-31.

رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا و بدری، سیدعلی. (1382). ارزیابی پایداری: مفهوم و روش. تحقیقات جغرافیایی، 18(2)، 34-9.

سعیدی، عباس؛ عزیزپور، فرهاد؛ ریاحی، وحید و امینی قواقلو، عیوض.(1398) . سنجش پایداری سکونتگاهی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: ناحیه روستایی باروق، آذربایجان غربی. برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 6(4)، 26-11.

شمس­الدینی، علی؛ جمینی، داوود و جمشیدی، علیرضا. (1395). سنجش و تحلیل پایداری اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعه شده: شهرستان جوانرود). پژوهش­های روستایی، 7(3)، 502-486.

صدر­موسوی، میرستار؛ طالبی­فرد، رضا و نیازی، چیا. (1396). بررسی نقش عوامل طبیعی در توزیع جغرافیایی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان صحنه). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 12(4)، 749-731.

صیدایی، سیداسکندر؛ راستی، هادی و آذر، ساجده. (1395). تحلیل میزان توسعه یافتگی سکونتگاه های روستایی و عوامل موثر بر آن (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان ایرانشهر). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی (چشم­انداز جغرافیایی)، 11(34)، 83-67.

ضیائیان فیروز­آبادی، پرویز؛ افراخته، حسن؛ شوقی، مرضیه و نعیم­آبادی، نازنین. (1396). سطح­بندی و اولویت­بندی نواحی روستایی بر­حسب ناپایداری زیست محیطی (مطالعه موردی دهستان‌های شهرستان دشتی، استان بوشهر). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 12 (4)، 764-751.

ظاهری، محمد؛ طالبی­فرد، رضا و خالقی عقیل. (1394). ارزیابی نیمه‌کمّی خطرپذیری خشکسالی با استفاده از مدل "مدیریت ریسک" مطالعه‌ی موردی: دهستان دولت‌آباد شهرستان جیرفت. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک،6(21) ، 49-30.

عنابستانی، علی­اکبر؛ شایان، حمید؛ شمس­الدینی، رضا؛ تقیلو، علی اکبر و زارعی، ابوالفضل. (1391). ارزیابی پایداری اقتصادی در مناطق روستایی با استفاده از فن تصمیم­گیری چند معیاره تخصیص خطی (مطالعه موردی: بخش جعفرآباد، شهرستان قم). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی،1(4)، 118-140.

فراهانی، حسین؛ چراغی، مهدی و عسگری، نگار. (1391). تحلیلی بر زمینه­های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در نواحی روستایی مطالعه موردی دهستان بدر؛ شهرستان قروه. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12(26) ، 145-127.

فرجی­سبکبار، حسنعلی؛ بدری، سیدعلی؛ مطیعی لنگرودی، سیدحسن و شرفی، حجت­ا.... (1389). سنجش میزان پایداری نواحی روستایی برمبنای مدل تحلیل شبکه، با استفاده از تکنیک بردا مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان فسا. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 42 (2) ، 156-135.

قراگوزلو، هادی؛ رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ عزیز پور، فرهاد و جلالیان، حمید. (1399). تحلیل فضایی پایداری سکونتگاه­های روستایی (مطالعه موردی: استان قم). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 52(3)، 969-953.

کریم­زاده، حسین؛ حسینی­شه­پریان، نبی­اله و حسینی­کهنوج، سیدرضا. (1398). ارزیابی پایداری سکونتگاه­های روستایی دهستان دنباله­رود جنوبی شهرستان ایذه با استفاده از تکنیک و سیستم استنتاج فازی. پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 2(8)، 76-59.

محمدی، سعدی؛ رستمی، شاه­بختی؛ طالشی، مصطفی و سلطانی مقدس، ریحانه. .(1396) سنجش و تحلیل وضعیت پایداری در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک AHP  و TOPSIS و تحلیل خوشه­ای (مطالعه موردی شهرستان­های مریوان سروآباد). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(23)، 206-187.

مرصوصی، نفیسه؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ نصیری، اسماعیل و محمدزاده، یوسف. (1393). پایداری توسعه کلانشهر تبریز و تدوین الگوی توسعه آن. جغرافیا، 12(43)، 55-37.

مرکز آمار ایران. (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان کرمان.

نوابخش، مهرداد؛ ازکیا، مصطفی؛ وثوقی، منصور و مشیراستخاره، زهراسادات. (1394). ارزیابی عوامل موثر بر توانمندی اقتصادی (مطالعه موردی: زنان آسیب پذیر یر شهر تهران). اقتصاد و مدیریت شهری، 3(12)، 20-1.

هدایتی­مقدم، زهرا؛ صیدایی، سیداسکندر و نوری، سیدهدایت­اله. (1394). سنجش میزان پایداری نواحی روستایی با استفاده از تکنیک­های تصمیم­گیری چند شاخصه (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان فلاورجان). جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 13(24)، 112-91.

یاری­حصار، ارسطو؛ بدری، سیدعلی؛ پورطاهری، مهدی و فرجی سبکبار، حسنعلی. (1390). سنجش و ارزیابی پایداری حوزه روستایی کلان‌شهر تهران. پژوهش­های روستایی، 2(8)، 120-89.

Abreu, I., & Mesias, F.J. (2020). The assessment of rural development: Identification of an applicable set of indicators through a Delphi approach. Journal of Rural Studies, S074301672030944X–doi:10.1016/j.jrurstud.2020.10.045.

Amanullah, Lakhan,. G.R; Channa., S.A, Magsi H, Koondher M.A, Wang. J, & Channa., N.A. (2020). Credit constraints and rural farmersâ welfare in an agrarian economy. Heliyon, 6(10), e05252–. doi:10.1016/j.heliyon.2020.e05252.

Avgerou, C. (2010). Discourses on ICT and Development. Journal of Information Technologies & International Development, 6, 1-18. http://www.ictd2009.org.

Blagescu, M., & Young, J. (2006). Capacity Development for Policy Advocacy: Current thinking and approaches among agencies supporting Civil Society Organisations. Overseas Development Institute 111 Westminster Bridge Road, London.

Bossel, H. (1999). Indicators for Sustainable Development: Theory, Method, Applications, A Report to the Balaton Group. International Institute for Sustainable Development.

Cai, Y.P., Huang, G.H., Yang, Z.F., Sun, W., & B. Chen. (2009). Investigation of public’s perception towards rural sustainable development based on a two-level expert system. Journal of Expert Systems with Applications, 36(5), 8910–8924. doi:10.1016/j.eswa.2008.11.032.

Carter, M. R., Tjernström, E., & Toledo, P. (2018). Heterogeneous impact dynamics of a rural business development program in Nicaragua. Journal of Development Economics, S0304387818304851. doi:10.1016/j.jdeveco.2018.11.006.

Cecchini, S., & Shah, T. (2002). Information and Communications Technology as a Tool for Empowerment in Empowerment and Poverty Reduction: A Sourcebook Washington. DC: World Bank www.worldbank.org/ poverty/empowerment.

Chebaeva, N., Lettner, M., Wenger, J., Schöggl, J.-P., Hesser, F., Holzer, D., & Stern, T. (2020). Dealing with the eco-design paradox in research and development projects: The concept of sustainability assessment levels. Journal of Cleaner Production, 125232. doi:10.1016 /j. jclepro. 2020.125232.

Christiaanse, S. (2020). Rural facility decline: A longitudinal accessibility analysis questioning the focus of Dutch depopulation-policy. Applied Geography, 121, 102251–. doi:10.1016 /j. apgeog. 2020.102251.

Demeke, W., Olden, A., & Abdelnour Nocera, J. (2016). Factors Affecting the Adoption of Information and Communication Technologies: Small Hotels and Tour Operators in Addis Ababa, Ethiopia, Article in Libri. International Journal of Libraries and Information Studies, 66, 151-165. DOI: 10.1515/libri-2016-0029.

 Dudzińska, M., Bacior, S., & Prus, B. (2018). Considering the level of socio-economic development of rural areas in the context of infrastructural and traditional consolidations in Poland. Land Use Policy, 79, 759–773. doi:10.1016/j.landusepol.2018.09.015.

Ge, D,. Long, H., Qiao, W., Wang, Z., Sun, Do., & Yang, R. (2020). Effects of rural–urban migration on agricultural transformation: A case of Yucheng City. China. Journal of Rural Studies, 76, 85–95. doi:10.1016/j.jrurstud.2020.04.010.

Ghişa, M., Goux-Baudiment, F., Allen Dator, J., & Cole, S. (2011). Designing a foresight exercise for the future of rural communities in Romania. Futures, 43(9), 998–1008. doi:10.1016/ j.futures. 2011.06.009.

Gobattoni, F., Pelorosso, R., Leone, A., Ripa, M.N. (2015). Sustainable rural development: The role of traditional activities in Central Italy. Land Use Policy, 48, 412-427. doi:10.1016/j. landusepol. 2015.06.013.

Khalil Moghaddam, B., & Khatoon-Abadi, A. (2013). Factors affecting ICT adoption among rural users: A case study of ICT Center in Iran. Journal of Telecommunications Policy, 37 , 1083–1094. doi.org/10.1016/j.telpol.2013.02.005.

Knaap, G. J., & Chakraborty, A. (2007). Comprehensive planning for sustainable rural development. Journal of Regional Analysis & Policy, 37(1), 18-20.

Kumar, S., & Managi, S. (2009). The economics of sustainable development: the case of India (Vol. 32). Springer Science & Business Media.

Li, X., Yang, H., Jia, J., Shen, Y., & Liu, J. (2021) .Index system of sustainable rural development based on the concept of ecological livability. Environmental Impact Assessment Review, 86, 106478. doi:10.1016/j.eiar.2020.106478.

Luo, X., Li, P., & Fu, X. (2011). Factors that affect social stability of rural areas in Ganzi district. Asian Agricultural Research, 3(2), 43-83. doi: 10.5539/jas.v3n2p223.

Matachi, A. (2006). Capacity Building Framework. UNESCO – UBA, Addis Ababa: UN Economic Commission for Africa, P.O.Box 3001, Addis Ababa, Ethiopia.

Moles, R., Foley, F., Morrissey, J., & O'Regan, B. (2008). Practical appraisal of sustainable development-Methodologies for sustainability measurement at settlement level. Journal of Environmental Impact Assessment Review, 28(2-3), 144–165. doi:10.1016/j.eiar.2007.06.003. 

Shaaban, M., & Scheffran, J. (2017). Selection of sustainable development indicators for the assessment of electricity production in Egypt. Sustainable Energy Technologies and Assessments, 22, 65-73.

Shaffril, H. A. M.,, Abu Samah, B., Abu Hassan, M., & D’Silva, Jeffrey Lawrence. (2010), Socio- economic factors that impinge computer usage in administration works among village leaders in Malaysia. Scientific Research and Essays, 5, 3623-3633. https://pdfs.semanticscholar. org/e5a9/ 4b00092d00ea277c1275e21905415cad12c0.pdf.

Shaker, Richard R., & Sirodoev, Igor G. (2016). Assessing sustainable development across Moldova using household and property composition indicators. Journal of Habitat International, 55, 192-204.

Tchamyou, V. S., Erreygers, G,. & Cassimon, D. (2019). Inequality, ICT and financial access in Africa. Journal of Technological Forecasting and Social Change, 139, 169-184.

Wang, S., Tan, S., Yang, S., Lin, Q., & Zhang, L. (2019). Urban-biased land development policy and the urban-rural income gap: Evidence from Hubei Province, China. Land Use Policy, 87, 104066-doi:10.1016/j.landusepol.2019.104066.

Weingaertner, C., & Moberg, Å. (2011). Exploring Social Sustainability: Learning from Perspectives on Urban Development and Companies and Products, Sustainable Development. Published online in Wiley Online Library (wileyonlinelibrary.com), doi: 10.1002/sd.536.

 Yazdani, M., Zarate, P., Kazimieras Zavadskas, E., & Turskis, Z. (2018). A combined compromise solution (CoCoSo) method for multi-criteria decision-making problems. Management Decision  ,MD-05-2017-0458-doi:10.1108/MD-05-2017-0458.

Zhang, H.,Wang., Yu, S., Zhao, J., & Shi, Z. (2020). Identifying governmentâs and farmersâ roles in soil erosion management in a rural area of southern China with social network analysis. Journal of Cleaner Production, 123499–. doi:10.1016/j.jclepro.2020.123499.