کاربرد طرح‌واره‌های تصویری و استعاره‌های مفهومی در شعر انحطاط با تکیه بر مطالعات قرآنی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 4، دوره 12، شماره 47، مهر 1400، صفحه 89-118   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.684497

نویسندگان

فرشته جمشیدی¹؛ علی اکبر محسنی²

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی کرمانشاه

²دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

در میان اسالیب زیباشناختی علم بیان، استعاره از رساترین و کارآمدترین ابزارهایی است که کاربرد آن بیش‌تر برای مفاهیم انتزاعی و دور از ذهن است تا فهم آن را ملموس و عینی کند و پیوسته می­کوشد تا با ایجاد نوعی ساختارشکنی در معنا و واژگان توجه مخاطب را به خود جلب کند. از این طریق ساختار مفهومی و بنیادی را پدید می­آورد که برای اندیشیدن امور انتزاعی­تر به کار می­روند. این ساختارهای زبانی همان طرح­واره­های تصویری هستند. طرح­واره­ها در حقیقت، فرآیندی از ساختارهای شناختی زبان هستند که به واسطه تجربه­های فیزیکی انسان در برخورد با جهان خارج به وجود می­آیند. کوتاه سخن آنکه، ذهن قادر است داده­های دریافتی محیط را مورد پردازش قرار داده و مفاهیم پیچیده معنایی را در بافت زبانی- گفتاری واکاوی و رمزگشایی کند. گفتنی است که در ساختار قصیده­های سنتی و متون قرآنی، قصاید حماسی و شعر رثا سهم بسزایی را در این باره دارا هستند.

کلیدواژه‌ها

طرح‌واره تصویری؛ استعاره مفهومی؛ معناشناسی؛ ادب الطَّف

مراجع

 

کتابنامه

قرآن کریم.

الأمینی النجفی، عبدالحسین. 1427ق، الغدیر، تحقیق: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، ط4، قم: مؤسسة دائرة المعارف الفقه الإسلامی.

بارسلونا، آنتونیو. 1390ش، استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، مترجم: فرزان سجودی، تهران: نقش جهان.

التفتازانی، سعدالدین. 1383ش، مختصر المعانی، چاپ هشتم، بیروت: دار الفکر.

جاحظ، عمرو بن بحر. 1412ق، البیان والتبیین، بیروت: الهلال.

جرجانی، عبدالقاهر. 1370ش، أسرار البلاغة، ترجمه: جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.

شبّر، سید جواد. 1409ق، أدب الطف أو شعراء الحسین، بیروت: دار المرتضی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1366ش، صور خیال در شعر فارسی، تهران: نیل.

صفوی، کوروش. 1383ش، گفتارهایی در زبان‌شناسی، تهران: هرمس.

العسکری، ابو الهلال. 1952م، الصناعتین، بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.

فتوحی، محمود. 1385ش، بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.

قائمی نیا، علیرضا. 1393ش، استعاره­های مفهومی در آیات قرآن، به چاپ رسیده در مجموعه مقالات زبان استعاری و استعاره­های مفهومی، چاپ دوم، صص31-59، تهران: هرمس.

کزازی، میرجلال الدین. 1385ش، زیباشناسی سخن پارسی، جلد 3، چاپ ششم، تهران: نشر مرکزی.

کوچش، زلتن. 1393ش، مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه: شیرین پور ابراهیم، تهران: سمت.

لیکاف، جورج و مارک جانسون. 1394ش، استعاره‌هایی که با آن زندگی می‌کنیم، ترجمه: هاجر آقا ابراهیمی، تهران: نشر علم.

هاشمی، احمد. 1386ش، جواهر البلاغة، چاپ پنجم، تهران: انتشارات اسماعیلیان.

هاوکس، ترنس. 1377ش، استعاره، تهران: مرکز.

کتب انگلیسی

Janson, M. (1987). The body In The Mind: The Bodily Basis Of Meaning, Reason and Imagingination, Chicago: Chicago University Press.

Saeed, J.I. (2013). Semantics,Oxford: Blackwell.

 

مقالات

آریان­فر، سیمین. 1385ش، «بررسی شماری از ضرب المثل‌های زبان فارسی بر اساس طرح‌واره‌های تصویری در چارچوب نظریه معناشناسی شناختی»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان شناسی همگانی، دانشگاه الزّهرا.

بهنام، مینا. 1380ش، «استعاره مفهومی نور در دیوان شمس»، نقد ادبی، سال سوم، شماره دهم، صص91-114.

بیابانی، احمدرضا و یحیی طالبیان. 1391ش، «بررسی استعاره‌های جهت­گیرانه و طرح­واره­های تصویری در شعر شاملو»، پژوهشنامه نقد ادبی، دوره1، شماره1، صص99-126.

حامدی، رباب و حسین کاویانی. 1383ش، «بررسی ارتباط بین استعاره­ها و خلق افسرده»، تازه‌های علوم شناختی، سال اول، شماره 1و2، ص 45.

ذوالفقاری، اختر و نسرین عباسی. 1394ش، «استعاره مفهومی و طرح‌واره­های تصویری در اشعار ابن خفاجه»، فصلنامه پژوهش­های ادبی و بلاغی، سال سوم، شماره سوم، پیاپی11، صص105-120.

سورنی، زهرا. 1393ش، «تحلیل محتوایی و ساختاری رثای حسینی؛ مطالعه موردی: جلد اول کتاب ادب الطّف»، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه رازی، استاد راهنما: دکتر تورج زینی وند کرمانشاه: دانشگاه رازی.

شاملی، نصرالله و فرزانه حاجی قاسمی. 1395ش، «طرح‌واره­های تصویری حجمیِ مفهوم قیامت در قرآن کریم»، مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، دوره سوم، شماره 6، صص56-75.

قاسمی، آزاده و علی ایزانلو و محمود الیاسی. 1394ش، «بررسی طرح­واره حجمی واژه غم در اشعار فریدون مشیری»، مجموعه مقاله­های دهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی.

گلفام، ارسلان و فاطمه یوسفی راد. 1381ش، «زبان شناختی و استعاره، تازه­های علوم شناختی»، سال4، شماره 3، صص 59-60.

نورمحمدی، مهتاب. 1387ش، «تحلیل مفهومی استعاره­های نهج البلاغه: رویکرد زبان شناسی شناختی»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان شناسی همگانی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

هوشنگی، حسین و محمود سیفی پرگو. 1388ش، «استعاره­های مفهومی در قرآن از منظر زیباشناسی شناختی»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، سال اول، شماره سوم، صص9-34. 

 

سایت‌های اینترنتی

مقاله جواد شبر در سایت:                                                         m-alhassanain.com//http:

(تاریخ بازدید: 11/9/96 ساعت:10:30)

http://www.farsicity.ir/index

www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id

http://www.farsicity.ir/index