حوزه‌های معنایی لیل در قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 6، دوره 12، شماره 47، مهر 1400، صفحه 147-170   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.684499

نویسندگان

ملیحه طاهری دولت آبادی¹؛ ابوالقاسم عاصی مذنب²؛ احمد زارع زردینی³؛ حمید شمع ریزی²

¹دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث،‌ دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

²استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، ‌دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

³استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، ‌دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد

چکیده

معناشناسی از رویکردهای نوین در قرآن­شناسی قرن اخیر است. این دانش در رشد و ارتقاء هرچه بیش‌تر قرآن­شناسی امروز بسیار کارآمد بوده و مورد اقبال قرآن­پژوهان قرار گرفته است. یکی از شاخه­های معناشناسی، معناشناسی ساختاری است و در این میان از مباحث آن تعیین حوزه­های معنایی یک واژه است. در نوشتار پیش رو، به تبیین حوزه معنایی لیل در قرآن کریم پرداخته شده است. روش انجام پژوهش، تحلیل متنی بر پایه الگوی هم­نشینی و جانشینی کلمات با واژه لیل است. این بررسی نشان می‌دهد، واژگانی که در فرآیند هم­نشینی و جانشینی با این واژه در ارتباط‌اند را می­توان به زوج معنایی و زیرمجموعه­های روابط معنایی شب و روز(فراگیر شدن، تقلیب لیل و نهار، تکویر لیل و نهار و...)؛ پدیده­های همراه شب(ماه، ستارگان و تاریکی)؛ بخش­های لیل (شفق، مغرب، و...)، کارکردهای لیل(عبادی، اجتماعی، تقویمی، طبیعی) و گونه‌های معنایی- مفهومی لیل(مکملی، اشتدادی، توزیعی و تقابلی) در قرآن مورد بررسی قرار داد.

کلیدواژه‌ها

معناشناسی؛ حوزه‌های معنایی؛ لیل؛ هم‌نشین؛ جانشین؛ زوج معنایی

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

ابن عاشور، محمد بن طاهر. 1420ق، التحریر والتنویر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

امین، نصرت بیگم. 1389ش، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، اصفهان: گلبهار.

آریان پور، امیرحسین. 1381ش، زمینه جامعه شناسی، تهران: گستره.

بزرگ­خو، نرگس. 1388ش، بررسی معناشناختی دین در قرآن کریم با نگاه تطبیقی به دیدگاه مفسران و متکلمان، تهران: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.

بی یرویش، مانفرد. 1374ش، زبان شناسی جدید، ترجمه محمدرضاباطنی، تهران: نشر آگاه.‏

پاکتچی، احمد و همکاران. 1390ش، پروژه علمی- پژوهشی گنج واژه قرآن کریم، تهران: جزوه چاپ شده مرکزتحقیقات دانشگاه امام صادق(ع).

جوادی املی، عبدالله. 1388ش، تفسیر موضوعی قرآن، قم: نشر إسراء.

حر عاملی، محمدبن حسن. 1409ق، وسایل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

حسینی همدانی، محمد. 1404ق، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: لطفی.

دهخدا، علی اکبر. 1319ش، لغتنامه، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، دمشق: بیروت.

شعیری، حمیدرضا. 1381ش، تجزیه و تحلیل نشانه- معنا شناختی گفتمان، تهران: سمت.

صفوی، کورش. 1384ش، فرهنگ توصیفی معنی شناسی، تهران: فرهنگ معاصر.

صفوی، کورش. 1387ش، آشنایی با تاریخ زبان­شناسی، تهران: پژواک کیوان.

صفوی، کورش. 1392ش، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی.

طبرسی، فضل بن حسن. 1360ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عمید، حسن. 1379ش، فرهنگ عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.

فخر رازی، محمد. بی­تا، تفسیر کبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

کروز، دا.ا. 1384ش، معنی شناسی زبان‌هـای دنیـا، ترجمـه کوروش صفوی، تهران: فواد.

مجلسی، محمد باقر. 1404ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

ﻣﺨﺘﺎر ﻋﻤﺮ، اﺣﻤﺪ. 1386ش، ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿﺪی، ﻣﺸﻬﺪ: داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ.

مکارم شیرازی، ناصر. 1407ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

نجفی، خمینی محمدجواد. 1398ش، تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیه.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

رهنما، هادی. 1382ش، «معناشناسی نام­های معاد در قرآن کریم»، پایان­نامه ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

سلمان­نژاد، مرتضی. 1391ش، «معناشناسی تدبر در قرآن با تکیه بر روابط همنشینی و جانشینی»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، دوره 18، شماره 52،‌ صص 103- 124.

مطیع، مهدی. 1387ش، «معناشناسی زیبایی در قرآن کریم»، پایان‌نامه دوره دکتری الهیات، تهران: دانشگاه امام صادق.