بررسی اقوال مختلف مفسران و اندیشمندان اسلامی حول آیه 3 سوره نساء در قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 16، دوره 12، شماره 47، مهر 1400، صفحه 399-421   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.684511

نویسندگان

علی مطوری^{* 1}؛ محمدجواد سامی²؛ علیرضا خنشا³

¹استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

²استادیار دانشگاه هنر شیراز

³دانشجوی دکتری علوم قرآنی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

برخی از اندیشمندان اسلامی، وجود قوانین چند همسری در فقه اسلامی را دلیل اباحه مطلق تعدد زوجات در شریعت اسلامی می‌دانند اما همانطور که گفتیم اسلام دین جامع الشرایط است و برای تمام حالت‌های گوناگون(عادی و اضطرار و... ) دارای قانون می‌باشد. اکثر علمای متأخر و اکثر مراجع کنونی نیز فتوا بر عدم استحباب و جواز اباحه تعدد زوجات داده و حتی برخی بر مکروه بودن آن به خاطر مضرات ناشی از آن تأکید نموده‌اند. و همچنین حکومت اسلامی می‌تواند بنا بر مصالح اجتماعی به عنوان حکم ثانویه قیود و شرایط یا محدودیت‌هایی در این باره وضع کند همچنان که در قانون مدنی خانواده ایران و برخی از کشورها دیده می‌شود. در این پژوهش از روش کتابخانه‌ای به شیوه تحلیلی استنتاجی بین دیدگاه‌هایی گوناگون مقایسه و تطبیق صورت گرفته و نتایج نشان می‌دهد که اباحه جواز تعدد زوجات در اسلام منوط به شرایط خاص اجتماعی است و اینکه اسلام قانون تعدد زوجات را ابداع نکرده بلکه آن را محدود و با قیودی امضا نموده که رأس آن عدالت است.

کلیدواژه‌ها

اسلام؛ تعدد زوجات؛ زنان؛ حقوق؛ عدالت

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

تورات مقدس.

کتاب مقدس(انجیل).

قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده.

ابن براج، عبدالعزیز. 1406ق، المذهب، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

اشتهاردی، علی پناه. 1390ش، مدارک العروة، تهران: دار الاسوة للطباعة و النشر.

آلوسی، محمود افندی. 1415ق، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

بانو امین، سیده نصرت بیگم. 1361ش، مخزن العرفان، اصفهان: گلبهار.

پاک نژاد، رضا. 1393ش، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.

جوادی آملی، عبدالله. 1383ش، زن در آیینه جلال و جمال، قم: اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش، تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1403ق، وسایل الشیعة، تحقیق ربانی شیرازی، بیروت: دار الحیاة للتراث.

حکیم پور، محمد. 1382ش، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، تهران: نغمه اندیش.

خویی، سید ابوالقاسم. 1404ق، مبانی العروة الوثقی(کتاب النکاح)، نجف اشرف: مدرسه دار العلم.

دیرین، خلیل. 1366ش، راهی به سوی مردم شناسی، شیراز: بی نا.

رضایی، محمد علی. 1391ش، تفسیر قرآن مهر، ج2، قم: انتشارات پژوهش‌های تفسیر علوم قرآنی.

زحیلی، وهبه. 1418ق، الفقه الاسلامی وأدلته، ج5و9، دمشق: دار الفکر.

زحیلی، وهبه. 2000م، تعدد الزوجات فی الإسلام، تحقیق: محمد الجش، دمشق: دار الحافظ.

سامی، محمد جواد. 1375ش، عصر رسالت، شیراز: انتشارات تخت جمشید.

سیوطی، جلال الدین. 1404ق، الدر المنثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1403ق، شرح اللمعة الدمشقیة، بیروت: دار إحیاء التراث.

صدوق، محمد بن علی. 1404ق، عیون أخبار الرضا، تهران: انتشارات صدوق.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم. 1417ق، العروة الوثقی، قم: نشر اسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1337ش، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: نشر اسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین. بی تا، تعدد زوجات و مقام زن در اسلام، قم: انتشارات آزادی زن.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن. 1410ق، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، محقق: سید مهدی رجایی، قم: چاپخانه سیدالشهداء.

طوسی، محمد بن حسن. 1365ش، تهذیب الاحکام، تحقیق سید حسن موسوی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.

طوسی، محمد بن حسن. 1378ش، المبسوط، ج6، بی جا: المطبعة الحیدریة.

طوسی، محمد بن حسن. 1388ش، تفسیر التبیان، بیروت: دار احیاء التراث العربیة.

طوسی، محمد بن حسن. 1407ق، الخلاف، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

عبده، محمد. 1414ق، الأعمال الکاملة، ج2، تحقیق محمد عماده، بیروت: دار الشروق.

عبدی پور، ابراهیم. 1388ش، تعدد زوجات، مجله حقوق اسلامی، سال پنجم، شماره 20.

عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه. 1415ق، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.

فخر رازی، فخرالدین. 1420ق، مفاتیح الغیب(تفسیر کبیر)، قم: دار الفکر.

فرحات، کرم حلمی. 1422ق، تعدد الزوجات فی الأدیان، قاهره: دار الآفاق العربیة.

کاتوزیان، ناصر. 1375ش، حقوق خانواده، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.

کرکی، علی بن حسن. 1411ق، جامع المقاصد، ج 12، قم: مؤسسه آل بیت لإحیاء التراث.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1372ش، اصول کافی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامی.

گیدنز،آنتونی. 1376ش، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: بی نا.

لحام، شاکر. 1422ق، تعدد الزوجات، دمشق: دار التوفیق.

مجلسی، محمد باقر. 1363ش، بحار الأنوار، مترجم: محمد حسن بن محمد ولی، ارومیه: دار الکتب الاسلامیة.

محمدی ری شهری، محمد. 1384ش، میزان الحکمة، قم: دار الحدیث.

مطهری، مرتضی. 1353ش، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی. 1418ق، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: صدرا.

معرفت، محمد هادی. 1381ش، علوم قرآنی، قم: التمهید.

مغنیه، محمد جواد. 1383ش، تفسیر کاشف، کاظمین: دار الکتب الاسلامیة.

مفید(شیخ مفید)، محمد بن محمد. 1410ق، المقنعة، ج7، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیة.

نجفی، محمدحسن. 1367ش، جواهر الکلام، تحقیق قوچانی، ج29و 30، تهران: دار الکتب الاسلامیة.

واحدی نیشابوری، ابوالحسن علی. 1411ق، أسباب النزول، بیروت: دار الکتب العلمیة.

ویل دورانت. 1370ش، تاریخ تمدن، ج 17، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

جاوید، محمد جواد. 1389ش، «از فرهنگ چند همسری تا حقوق چند همسری»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، دوره2، شماره اول، پاییز.

حمامی، وحیده. 1385ش، «چند همسری در قرآن و سیره پیامبر»، بیات، زمستان، شماره52.

رمضان نرگسی، رضا. 1384ش، «بازتاب چند همسری در جامعه»، فصلنامه کتاب زنان، بهار.

سامی، محمد جواد. 1383ش، «اولیا عقد نکاح»، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت حوزه علمیه قم.

سامی، محمد جواد. 1385ش، «اصل در اسلام تک همسری است»، ویژه نامه خبر جنوب: شیراز.

سامی، محمد جواد. 1387ش، «خشونت خانگی در جامعه ایرانی»، ویژه نامه شماره3175، سال دهم، مهرماه، شیراز.

طیبی، مرتضی. 1343ش، «تعدد زوجات در قانون اسلام»، کانون وکلا، تهران، خرداد و تیر، شماره90.

نادری، فروزان. 1388ش، «بررسی تعدد زوجات با تکیه بر آراء امام خمینی(ره)»، پایان نامه فارسی، تهران: پژوهشکده امام خمینی.