مقایسه اثربخشی نقاشی درمانی و قصه درمانی بر کاهش نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی کودکان پیش‌دبستانی

فصلنامه روان شناسی تحلیلی شناختی

دوره 12، شماره 45، شهریور 1400، صفحه 135-149   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

میترا کریمایی¹؛ عاطفه فردوسی بور^{* 2}

¹کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، واحد علوم تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار گروه روانشناسی، گروه روانشناسی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی نقاشی درمانی و قصه درمانی بر کاهش نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی کودکان پیش‌دبستانی انجام شد. روش: روش پژوهش نیمه­آزمایشی با طرح  پیش­آزمون – پس­آزمون با  گروه کنترل بود. جامعه­ی پژوهش شامل کودکان 5 تا 6 ساله­ حاضر در مهدهای کودک و مراکز پیش­دبستانی منطقه­ی 2 شهر تهران در سال تحصیلی 97-1396 بودند. 215 نفر ازمادران کودکان حاضر در این مراکز به روش نمونه­گیری در دسترس انتخاب و از طریق آنها، اضطراب جدایی فرزندشان از طریق پرسشنامه علائم مرضی کودکان گادو و اسپرافکین (1994) و  مقیاس درجه­بندی رفتاری کانرز (1991) ارزیابی شد. به روش نمونه­گیری در دسترس، 45 نفر از کودکان انتخاب و  به­صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و یک کنترل به نسبت یکسان گمارده شدند. گروه آزمایش اول (روش نقاشی درمانی) و گروه آزمایش دوم (روش قصه درمانی) را طی 8 جلسه 60 دقیقه­ای در هر هفته دو جلسه دریافت کردند؛ گروه کنترل در لیست انتظار قرار گرفت. داده­ها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس تک­متغیری و t مستقل به کمک نرم افزار SPSS نسخه 22 تحلیل شد. یافته­ها: نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که با کنترل اثر پیش­آزمون، بین میانگین نمرات پس­آزمون هر دو گروه آزمایش نقاشی درمانی و قصه درمانی نسبت به گروه کنترل، در متغیر اضطراب جدایی تفاوت معناداری وجود داشت (01/0 >p). همچنین، نتایج نشان داد که بین اثربخشی دو روش درمانی تفاوت معناداری وجود داشت (01/0 >p). نتیجه­گیری: قصه­ها کودکان را به سمت وسویی هدایت می­کنند که با اضطراب و ترس­های خود روبرو شوند و به جای گریز از این موقعیت­ها آنها را به­عنوان بخشی از احساسات و افکار که فقط مربوط به آنها نیست، درک کنند و بتوانند به برون­ریزی بیشتر احساسات خود بپردازند. از این­رو، درمانگر می­تواند با شناخت کامل­تری از محتوای افکار آنها، به کاهش اضطراب جدایی آنها کمک کند.

کلیدواژه‌ها

نقاشی درمانی؛ قصه درمانی؛ اضطراب؛ جدایی؛ کودکان

مراجع

اسلامی، فرزانه. (1394). آشنایی با اختلال اضطراب جدایی. نشریه تعلیم و تربیت استثنائی، 42(21)، 76-75.

اصغری، فرهاد؛ اخوان، محمد؛ قاسمی جوبنه، رضا. (1397). تأثیر روش قصه گویی بر مهارت­های اجتماعی کودکان مبتلا به نشانگان داون. فصلنامه سلامت روان کودک، 5(3)، 10-1.

امینی، معصومه؛ پشم­دار فرد، مرضیه. (1396). بررسی تأثیر نقاشی درمانی در کاهش پرخاشگری کودکی با تشخیص میلو مننگوسل: گزارش موردی. فصلنامه طب توان­بخشی، 6(4)، 283-278.

آجورلو، مریم؛ ایرانی، زیبا؛ علی اکبری دهکردی، مهناز. (1395). تاثیر قصه درمانی برکاهش اضطراب و بهبود عادات خواب کودکان مبتلا به سرطان تحت شیمی درمانی. فصلنامه روان­شناسی سلامت، 5(18)، 107-87.

بهمنی، پارسا؛ برزگر، مجید. (1396). اثربخشی قصه درمانی بر کاهش پرخاشگری و افزایش مهارت­های اجتماعی در کودکان پیش دبستانی. فصلنامه روش­ها و مدل­های روان­شناختی، 8(30)، 218-205.

حیدری، محمود؛ بختیارپور، سعید؛ مکوندی، بهنام؛ نادری، فرح؛ حافظی، فریبا. (1395). بررسـی اثـربخـشی آمـوزش برنامـه فرنـدپروری بـر اضطراب کودکان شهر شیراز. فصلنامه روش­ها و مدل­های روان­شناختی، 7(24)، 38-24.

رضایی سعید؛ خدابخشی کولایی، آناهیتا؛ تقوایی داوود. (1394). اثربخشی نقاشی درمانی بر کاهش اضطراب و پرخاشگری دانش آموزان دبستانی پسر دارای اختلالات برونی­سازی شده. مجله پرستاری کودکان، ۲(۲)، ۱۰-۱۹.

زاده محمدی، علی. (1387). مقدمه­ای بر هنردرمانی ویژه گروه­ها. تهران: نشر قطره.

زینلیان، غزال؛ عابدی، محمدرضا؛ جوانی، اصغر. (1392). مقایسه تأثیر درمان با نقاشی و سفال بر علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان پیش دبستانی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای تجسمی و کاربردی دانشگاه اصفهان.

سوری، فاطمه؛ نریمانی، محمد؛ بشرپور، سجاد. (1396). اثربخشی نقاشی درمانی بر افزایش تاب‎آوری و کاهش تکانشوری کودکان کار و خیابانی. اولین همایش ملی آسیب­های اجتماعی، تهران.

طلایی­نژاد، نعیمه؛ مظاهری، محمدعلی؛ قنبری، سعید؛ عسگری، علی. (1395). ویژگی­های مقدماتی مقیاس سنجش اضطراب جدایی (فرم والدین). فصلنامه روان­شناسی تحولی، 12(47)، 235-225.

غلام زاده، خادر، مجتبی؛ باباپورخیر الدین، جلیل؛ صبوری مقدم، حسن. (1393). اثربخشی نقاشی درمانی در کاهش نشانه‌های اختلال افسردگی کودکان دبستانی. فصلنامه پژوهش‌های روان­شناسی بالینی و مشاوره، 4(2)، 32-19.

قاسم زاده، سوگند؛ مطبوع ریاحی، مینو؛ علوی، زهرا؛ حسن زاده، میترا. (1396). اثربخشی مداخله خانواده محور و بازی درمانی بر سبک و تنیدگی فرزندپروری مادران و نشانگان بالینی کودکان با اضطراب جدایی. فصلنامه  پژوهش در سلامت روان­شناختی، 11(4)، 83-69.

کامیابی آذر، شیما؛ وطن‌خواه کورنده، حمیدرضا؛ رنجبری پور، طاهره. (1396).  قصه درمانی و اضطراب جدایی. تهران: انتشارات ابن سکیت.

کرمی، جهانگیر؛ علیخانی، مصطفی؛ زکی­یی، علی؛ خدادادی، کامران. (1391). اثربخشی نقاشی درمانی در کاهش رفتارهای پرخاشگرانة دانش‌آموزان دختر دچار نارساخوانی. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 1(3)، 117-105.

کرمی، جهانگیر؛ مومنی، خدامراد؛ محمدی، فرشته؛ شهبازی راد، افسانه. (1394). تأثیر قصه درمانی بر کاهش نشانه‌های اضطراب جدایی کودکان. نشریه پرستاری کودکان، 1(2)، 56-48.

لویمی، فاطمه؛ صفرزاده، سحر. (1396). اثربخشی قصه درمانی بر کمرویی، افسردگی و عزت­نفس کودکان پیش دبستانی شهرستان اهواز. فصلنامه پژوهش­های روان‌شناسی بالینی و مشاوره، 6(2)، 47-32.

محمد اسماعیل، الهه؛ هومن، حیدرعلی. (1381). انطباق وهنجاریابی آزمون ریاضی کی­مت. تهران: انتشارات سازمان آموزش و پرورش کودکان استثنایی کشور.

محمدی، اکبر؛ رادین، عاطفه. (1396). اثربخشی هنر درمانی برپایه نقاشی بر کاهش افسردگی، اضطراب و پرخاشگری در کودکان پیش دبستانی. فصلنامه روان­شناسی تحلیلی­شناختی، 8(28)، 51-43.

مکارم نسب، افروز؛ یارمحمدیان، احمد؛ قمرانی، امیر. (1396). اثربخشی آموزش قصه­های مبتنی بر دیالوگ بر مهارت­های زبانی کودکان دختر کم­توان هوشی آموزش­پذیر مقطع دبستان. فصلنامه پژوهش در علوم توان­بخشی، 13(2)، 103-95.

ویسکرمی، حسنعلی؛ منصوری، لیلا؛ روشن نیا، سمیه. (1396). اثربخشی نقاشی درمانی بر معنای زندگی و سلامت روان دانش‌آموزان دختر دارای پیشرفت تحصیلی پایین. فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان­درمانی، 8(32)، 62-39.

یوسفی لویه، مجید؛ متین، آذر. (1385). تأثیر قصه­درمانی بر راهبردهای رویارویی کودکان با مشکلات یادگیری. فصلنامه پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 6(2)، 622-603.  

Bahamin, M., & Kouroshnia, M (2017). Relationship between social skills and social adaptability due to loneliness feelings in adolescent. Journal of psychological models and methods, 3(29), 253-268.

Barry, A. (2017). patient-centred are through storytelling. Can J Hosp Pharm, 70(4), 322–323.

Bell, C. E., & Robbins, S. J. (2007). Effect of art production on negative mood: A  randomized, controlled trial.  Journal of  Art Therapy, 24(2), 71-75.

Binson, B., & Lev-Wiesel, R. (2018). Promoting Personal Growth through Experiential Learning: The Case of Expressive Arts Therapy for Lecturers in Thailand. Frontiers in psychology, 8(3), 22-76.

Conners, C. K. (2008). Conners 3rd edition (Conners 3). North Tonawanda, NJ: Multi-Health System.

Crozier, S. H., & Tincani, M. J. (2015). "Using a Modifed Social Story to Decrease Disruptive Behavior of a Child With Autism". Focus on Autism & Other Developmental Disabilities, 20(3), 314-321.

Essau, C. A., & Gabbidon, J. (2013). Epidemiology, comorbidity and mental health service utilization. In: Essau, C.A., Ollendick, T.H.(Eds.),TheWiley-Blackwell Handbook of The Treatment of Childhood and Adolescent Anxiety, Firsted. Wiley-Blackwell, Chichester.

Fitch, P. (2017). we all have a story. Can J Hosp Pharm, 70(2), 164- 175.

Frick, P. J., Barry, C. T., & Kamphaus, R. W. (2010). Self-report inventories. In Clinical assessment of childand adolescent personality and behavior)  pp. 101-139). Springer US.

Gadow, K. D., & Sprafkin, J. (1994). A test- retest Reliability study of the child symptom Inventory- 4: parent checklist. Unpublished data. Reported in Gadow and sprafkin. (1997). Child symptom Inventory-4 norms manual. Stony Brook, Ny: Checkmate plus.

Ghanbari, S., Khodapanahi, M. K., Mazaheri, M. A., & Gholamali Lavasani, M. (2014). The Effectiveness of Attachment based Parent Training on Increasing Materal Caregiving Quality in Preschool anxious Children. Journal of Family Research, 36, 407 -426.

Giagazoglou, P., & Papadaniil, M . (2018). Effects of a storytelling with drama techniques to understand and accept intellectual disability in Students 6-7 Years Old. A Pilot Study. APE, 8(2), 224-237.

Gianarris, W. J., Golden, C. J., & Greene, L., (2001). “The Conners’ Parent Rating Scale: A critical review of the literature.” Clinical Psychology Review. 21(7), 1061-1093

Gonçalves, Ó. F., & Machado, P. P. (1999). Cognitive narrative psychotherapy: Research foundations. Journal of Clinical Psychology, 55(10), 1179-1191.

Hansson, L., Lexen, A., & Holmen, J. (2017). The effectiveness of narrative
enhancement and cognitive therapy: a randomized controlled study of a selfstigma intervention. Soc Psychiatry Psychiatre Epideminol, 10(3), 135-149.

Hatami, F., Ghahremani, L., Kaveh, M. H., & Keshavarzi, S. (2016). The effect of self-awareness training with painting on self-efficacy among orphaned adolescents. Practice in Clinical Psychology, 4(2), 89-96.

Hill, C., Waite, P., & Creswell, C. (2016). Anxiety disorders in children and adolescents. Pediatrics and Child Health, 26(12), 548-553.

Katz, C., & Hamama, L. (2013). “Draw me everything that happened to you”: Exploring children's drawings of sexual abuse. Children and Youth Services Review, 35(5), 877-882.

Levick, M. F. (2014). They couldn’t talk and so they drew. Illinois: Charles. C. Thomas.

Mc Niff, Sh. (2009). Art as medicine (Creating a therapy of the Imagingation). London: Shambhala.

McDonald, A., & Drey, N. S. (2018). Primary-school-based art therapy: a review of controlled studies. International Journal of Art Therapy, 23(1), 33-44.

Newcomer, K. L. (2016). Validity and reliability of the timed-stands test for patients with rheumatoid arthritis and other chronic diseases. The Journal of rheumatology, 20(1), 21-27.

Roshan Chesli, R. (2013). Effect of Social Competence Training-Based Storytelling on Social Skills and Behavioral Problems of 8-10 Year-Old Children with Oppositional Defiant Disorder (ODD). Clinical psychology studies, 3(10), 73-94.

Rubin, J. A. (2009). Introduction to art therapy: Sources and resources. New York: Taylor & Francis.

Schneider, P., & Dube, R. v. (2015). "Story presentation effects on children’s retell content". Am J Speech Lang Pathol, 14, 52-60.

Soleymani, M., Hemmati, S., Ashrafi-Rizi, H., & Shahrzadi, L. (2017). comparison of the effects of storytelling and reative drama methods on children's awareness about personal hygiene. Journal Education Health Promot, 6(1),  82-89.

Spence, S. H., Donovan, C. L., March, S., Kenardy, J. A., & Hearn, C. S. (2017). Generic versus disorder specific cognitive behavior therapy for social anxiety disorder in youth: A randomized controlled trial using internet delivery. Behaviour Research and Therapy, 90(Supplement C), 41-57.  

doi:https://doi.org/10.1016/j.brat.2016.12.003.

Stepney, S. A. (2017). Art therapy with students at risk: Fostering resilience and growth through self-expression: Charles C Thomas Publisher.

Ugurlu, N., Akca, L., & Acarturk, C. (2016). An art therapy intervention for symptoms of post-traumatic stress, depression and anxiety among Syrian refugee children. Vulnerable children and youth studies, 11(2), 89-102.