ارزیابی زیست محیطی کاربری اراضی به علت ریزگردها در سه دهه گذشته با استفاده از تکنیک سنجش از دور و مدل CA مارکوف مطالعه موردی شهر اهواز

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 10، شماره 40، بهمن 1400، صفحه 57-69   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

یحی عبدالکریم نیسی¹؛ محمد ابراهیم عفیفی^{* 2}؛ مرضیه موغلی³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان ایران

²استادیار، گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

³دانشیار، گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

چکیده

یکی از مشکلات زیست‌محیطی، شاخص آلودگی هواست که مهم‌ترین شاخص آن، حجم ذرات معلق موجود در جوّ است و در شهرهای جنوبی و غربی کشور در سال‌های اخیر افزایش محسوسی یافته است. تحقیق حاضر باهدف، پایش تغییرات کاربری اراضی به علت ریز گردها در سه دهه گذشته با استفاده از سنجش‌ازدور و CA-Markov در شهر اهواز انجام شد. روش تحقیق تحلیلی_میدانی بود. پس از انجام مطالعات اولیه و تهیه تصاویر ماهواره‌ای مناسب، با مقادیر مختلف نمونه‌های تعلیمی و با توجه به برداشت‌های زمینی، تحلیل و ارزیابی شد. تصاویر مورداستفاده، به ترتیب تصاویر ماهواره لندست 7 ، 5 و 8 سال‌های 2000، 2010 و 2020 بوده است. طبقه‌بندی به روش شبکه عصبی مصنوعی انجام و میزان صحت طبقه‌بندی ارزیابی و با استفاده از مدل CA-Markov نقشه پیش‌بینی محدوده مطالعاتی آماده شد. نتایج طبقه‌بندی نشان داد اراضی ساخته‌شده سال 2000 از 34/10637 به 76/10925 هکتار در سال 2010 رسیده و 42/288 هکتار مساحت آن افزایش‌یافته است. فضای سبز در سال‎های 2000 تا 2010 از 41/1275 هکتار به 99/1279 رسیده یعنی 4/58 هکتار افزایش مساحت داشته که علت آن کاشت درختان دست کاشت در طی این سال‌ها جهت مقابله با ریز گردها بوده است. این تغییرات از سال 2010 تا 2020 روند کاهشی داشته و تغییرات مساحت آن از 99/1279 هکتار به 49/1120 رسیده یعنی 50/159 کاهش مساحت داشته است. نتایج نشان می‌دهد رشد و توسعه مناطق مسکونی اهواز و تبدیل فضای سبز به مسکونی همواره مثبت بوده است به‌طوری‌که نقشه پیش‌بینی سال 2030 نیز گویای این مطلب است و پیش‌بینی شد مساحت اراضی ساخته‌شده در سال 2030 به 84/12744 هکتار برسد. ضریب کاپا در سال‌های 2000 تا 2010 و 2020 به ترتیب 87/91، 29/93 و 40/95 به دست آمد. نتایج حاصل، نشان از بالا بودن ضریب کاپا و دقت کلی در تصاویر جدیدتر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

تغییرات کاربری اراضی؛ ریز گردها؛ سنجش‌ازدور؛ CA مارکوف

مراجع

احمدی، ا.، م. ر. طاطیان، ر. تمرتاش، ح. یگانه و ی. عصری.،(1395)، بررسی پوشش گیاهی اراضی شور حاشیه دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای. سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی،7(1)، 1-12.

بانژاد، حسین، محب زاده، حمید، علیائی، احسان.،(1392)، کاربرد شبکه های عصبی مصنوعی و GIS در تخمین پارامترهای موثر در تعیین الگوی کشت (مطالعه موردی : شهرستان نهاوند)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره پانزدهم، شماره یک.

بکائیان، فاطمه.، شمسی پور، علی اکبر.، علی خواه اصل، مرضیه.، (1398)، پایش روند تغییرات کاربری اراضی با تاکید بر توسعه فیزیکی شهر تهران، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و دوم، شماره یک، صص61-78.

بوچانی، م. ح. و د. فاضلی.،(1390)، چالش‌هاى زیست محیطى و پیامدهاى ناشى از آن ریزگردها و پیامدهاى آن در غرب کشور ایران. رهنامه سیاستگذارى،2(3)، 125-146.

حسین زاده دلیر، کریم.، ملکی، سعید.، (1388)، تبیین شاخص های پایداری مناطق شهری با رویکرد توسعه پایدار در شهر ایلام، جغرافیا و برنامه ریزی، شماره 26 ، از صفحه 29 – 60.

عزیزی قلاتی، س.، ک. رنگزن، ج. سدیدی، پ. حیدریان و ا. تقی زاده.، (1395)، پیش بینی روند تغییرات مکانی کاربری اراضی با استفاد ه از مدل زنجیرة مارکوف_CA (مطالعة موردی: منطقه کوهمره سرخی استان فارس)، سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی،7(1)، 59-71.

عفیفی، محمدابراهیم.، منگلی میدوک، احمد.، وخشوری، علی.، (1399)، ارزیابی پایداری زیستمحیطی با تأکید بر خشکسالی و منابع آب با استفاده از فن چند معیاره شبکه عصبی مصنوعی (مطالعه موردی: شهربابک)، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال دوازدهم، شماره 48، صص 105-127.

عفیفی، محمدابراهیم.، (1397)، مدل سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیره‌ای مارکوف و مدل LCM، مطالعه موردی: شهر شیراز، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره 56، صص 141-158.

عفیفی، محمدابراهیم.، (1396)، پایش ریزگرها با استفاده از تصاویر چندطیفی ماهواره مادیس در جنوب غربی ایران، جغرافیا (فصلنامه علمی_ پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال پانزدهم، شماره 55، صص183-195.

فلاحی، غلامرضا، دهقان منشادی، اسماعیل.،(1395)، کاربرد منطق فازی و الگوریتم شبکه عصبی مصنوعی در تهیه نقشه حساسیت زمین لغزش در حوضه رودخانه چالوس، نشریه علمی ترویجی مهندسی نقشه برداری و اطلاعات مکانی، دوره ۷ شماره ۲ صفحات ۴۷-59.

میرحسنی، مرضیه.، رستمی، نورالدین.، بازگیر، مسعود.، توکلی، محسن.، (1397)، بررسی تأثیر کاربری اراضی بر غلظت گرد و غبار و میزان هدررفت خاک در مناطق بیابانی(مطالعه موردی: عین خوش  دهلران، ایلام)، پژوهش های فرسایش محیطی، 8:1(29)، صص 1-20.

Adam E, Mutanga O, Rugege D. 2010. Multispectral and hyperspectral remote sensing for identification and mapping of wetland vegetation: a review. Wetlands Ecology and Management, 18(3): 281-296.

Azizi, G.; Shamsipour, A. A.; Miri, M.; & T. Safarrad, 2012. Statistic and Synoptic Analysis of Dust Phenomena in West of Iran, Journal of Environmental Studies, 38 (3), 123-134. (in Persian).

Behera, B.; Mohanty, S. K.; & A. K. Behura, 2007. Effect of Mulches on Production Potential, Economics and Soil Fertility Status of Maize + Pigeonpea Intercropping under Rainfed Conditions of Eastern Ghats, Orissa, Indian Journal of Dryland Agricultural Research and Development, 22 (1), 37-40.

Chavez, P.S. (1988). An Improved Dark-Object Subtraction Technique for Atmospheric Scattering Correction of Multispectral Data, remote Sensing of Multispectral Data, remote Sensing of Environment,Vol.24,no.3,1988.pp.459-479.

Ekhtesasi, M. R., & Z. Gohari, (2013). Determining area affected by dust storms in different wind speeds, using satellite images (case study: Sistan plain, Iran). Desert. 17, 193-202.

Ghatresamani, M., 2018. Increasing the Dust t in Iran and Its Dimensions in International Law, The 2nd International Conference on Dust, Ilam University, Ilam, Iran. (in Persian).

Kelly M, Tuxen KA, Stralberg D. 2011.Mapping changes to vegetation pattern in a restoring wetland: Finding pattern metrics that are consistent across spatial scale and time. Ecological Indicators, 11(2): 263-273.

Luvall JC, Sprigg WA, Levetin E, Hueted A,Nickovic S, Pejanovic GA, Vukovic A, Vande Water PK, Myers OB, Budge AM, Zelicoff AP, Bunderson L, Crimmin TM. 2011. Use of MODIS Satellite Images and an Atmospheric Dust Transport Model to Evaluate Juniperus spp. Pollen Phenology and Dispersal to

Prachi MS, Pravin KD. 2014. Detection and monitoring of two dust storm events by multispectral MODIS images. Journal of Environmental Research and Development, 8(4): 974-982.

Sterk, G., & D. Goossens, (2007). Emissions Of Soil Dust And Related Problems In Europe:An Overview.

Support Public Health Alerts. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 127(2):AB19.

Tan, M.; Li, X.; & L. Xin, 2014. Intensity of dust storms in China from 1980 to 2007: A new definition, Atmospheric Environment, 215-222.

Tuxen K, Schile L, Stralberg D, Siegel S, Parker T, Vasey M, Callaway J, Kelly M.  2011. Mapping changes in tidal wetland vegetation composition and pattern across a salinity gradient using high spatial resolution imagery. Wetlands Ecology and Management,19(2): 141-157.

Wang, H.; Jia, X.; Li, K.; & Y. Li, 2015. Horizontal wind erosion flux and potential dust emission in arid and semiarid regions of China: A major source area for East Asia dust storms, Catena, 133, 373–384.

Wolberg, G. 1990. Digital image warping. Los Alamitos, CA: IEEE Computer Society Press, 318p.

Xia, X. C., & G. S. Yang, (1996). Sandstorm Disasters in Northwest China and Control.China Publishing House for Environmental Sciences. Beijing. (in Chinese).

Xu, J., 2006. Sand-dust storms in and around the Ordos Plateau of China as influenced by land use change and desertification, Catena, 65 (3), 279-284. DOI: 10. 1016 /j. catena. 2005. 12.006