جنبه عمومی جنایات عمدی در فقه و حقوق کشورهای اسلامی با تأکید بر حقوق ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 64، شهریور 1400، صفحه 11-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.684729

نویسندگان

روح الله اکرمی¹؛ مسعود حیدری^{* 2}

¹دانشیار حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

²استادیار گروه حقوق، واحد خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

چکیده

جرایم عمدی علیه تمامیت جسمانی در زمره­ی جرایمی هستند که به جهت ایراد ضرر مستقیم به اشخاص، جنبه‌ی خصوصی دعوای کیفری در آنها بسیار پر رنگ است و از این رو قصاص به عنوان مجازات اصلی آن­ها مانند دیه در اختیار بزه­دیده یا اولیای او می­باشد. همین مسأله سبب شده تا برخی حق مستقلی در کیفر جنایات برای جامعه نشناسند. در فقه اسلامی و به تبع در مقررات کشور نیز بحث از مشروعیت تعزیر جانی از جهت جنبه‌ی عمومیجنایت در صورت انتفای قصاص، به یکی از موضوعات چالشی نظام حقوقی پس از پیروزی انقلابتبدیل شده بود. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392با وضع مقرره‌ای عام به شرح ماده 447 تلاش کرده تعزیر کلیه‌ی جنایات را به شکلی منضبط تحت قاعده‌ای فراگیر درآورد، هر چند میزان تعزیر به ویژه در مورد جنایات مادون نفس با ابهامات زیادی همراه است. در سایر کشورهای اسلامی نیز عمدتاً جنبه­ی عمومی جنایات به رسمیت شناخته شده است. در نوشتار حاضر با روشی تحلیلی توصیفی، این مسأله به شیوه‌ای تطبیقی با لحاظ مبانی فقهی کاویده شده است.

کلیدواژه‌ها

جنایت؛ تعزیر؛ فقه اسلامی؛ حقوق کیفری کشورهای اسلامی؛ قانون مجازات اسلامی

مراجع

قرآن کریم.

آبی الأزهری، صالح (بی­تا). الثمر الدانی: شرح رساله إبن أبی زید القیروانی. بیروت: المکتبه الثقافیه.

آقایی‌نیا، حسین (1397). جرایم علیه اشخاص: جنایات(چاپ هفدهم).تهران:نشر میزان.

إبن أبی زید قیروانی، عبدالله (بی‌تا). رساله. قاهره: دار الفضیله.

إبن أبی زید قیروانی، عبدالله (1999). النوادر و الزیادات علی ما فی المدونه من غیرها من الامهات.بیروت:دارالغرب الإسلامی.

إبن ادریس شافعی، أبوعبدالله محمد (بی­تا). الام.عمان:بیت الافکار الدولیه.

ابن انس أصبحی، مالک (1415). المدونه الکبری.بیروت:دار الکتب العلمیه.

ابن بابویه قمی [شیخ صدوق]، ابوجعفر محمد بن علی (1413).من لا یحضره الفقیه (چاپ دوم).قم:دفتر انتشارات اسلامی.

ابن حزم اندلسی، أبومحمد علی (بی­تا). المحلی بالآثار. بیروت: دارالفکر.

ابن رشد قرطبی، أبی­الولید محمد (1402). بدایه المجتهد و نهایه المقتصد (چاپ ششم).بیروت:دارالمعرفه.

ابن زهره حلبی، سید عزالدین حمزه (1417). غنیه النزوع إلی علمی الاصول و الفروع.قم:مؤسسه امام صادق علیه‏السلام.

ابن سعید حلی، یحیی (1405). الجامع للشرایع.قم:مؤسسه سیدالشهداء العلمیه.

ابن شحنه ثقفی، أحمد (1393). لسان الحکام فی معرفه الاحکام (چاپ دوم).قاهره:البابی الحلبی.

ابن عبدالبر نمری قرطبی، یوسف (1413). الکافی فی فقه اهل المدینه(چاپ دوم).بیروت:دار الکتب العلمیه.

ابن عرفه دسوقی، شمس‌الدین محمد (بی­تا).حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر.بی‌جا:دار إحیاء الکتب العربیه.

ابن قدامه مقدسی، موفق الدین عبدالله (بی­تا).المغنی. بیروت: دارالکتاب العربی.

ابن مفلح مقدسی، محمد (2003). کتاب الفروع.بیروت:مؤسسه الرساله.

اداره کل آموزش دادگستری جمهوری اسلامی ایران (1363). پاسخ و سؤالات از کمیسیون استفتائات و مشاورین حقوقی شورای عالی قضایی. تهران: وزارت دادگستری.

انصاری، زکریا (بی­تا). الغرر البهیه فی شرح البهجه الوردیه. بی­جا: المطبعه المیمنیه.

بلقینی، سراج­الدین (1433). التدریب فی الفقه الشافعی.ریاض:دارالقبلتین.

پوربافرانی، حسن (1396). جرایم علیه اشخاص: صدمات جسمانی (چاپ سوم).تهران:نشر جنگل جاودانه.

جارالله، خالد بن محمد (1425). إسقاط الحق الخاص و أثره علی العقوبه فی الفقه الاسلامی مقارناً بالقوانین الوضعیه و تطبیقاته فی المملکه العربیه السعودیه.رساله للماجستیر.ریاض:جامعه نایف العربیه للعلوم الامنیه.

جندی مالکی، خلیل بن اسحاق (2004). مختصر خلیل(چاپ دوم).بیروت:دارالمدار الإسلامی.

حجیله، عبدالله (2017). حدود سلطه القاضی فی تطبیق العقوبه السالبه للحریه بعد عفو أولیاء الدم فی جریمه القتل العمد: دراسه مقارنه بین التشریعین الاماراتی و الاردنی. المناره، شماره 2، ص 581-545.

حصاص، أحمد بن علی (1415). أحکام القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیه.

حلی، أبومنصور حسن بن یوسف (1410). إرشادالأذهان إلی أحکام الایمان.قم:مؤسسه النشرالاسلامی.

حلی، أبومنصور حسن ین یوسف (1420). تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: مؤسسه امام صادق علیه­السلام.

خوانساری،سید احمد (1405).جامع المدارک فی شرح المختصر النافع(چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.

دار قطنی، علی بن عمر (1432). سنن الدار قطنی.بیروت:دار إبن حزم.

رملی، شمس­الدین محمد (1404). نهایه المحتاج إلی شرح المنهاج. بیروت: دارالفکر.

زیلعی، فخرالدین عثمان (1315). تبیین الحقائق: شرح کنزالدقائق.مصر:المطبعه الامیریه.

سامری حنبلی، نصیرالدین محمد (1424). المستوعب(چاپ دوم).مکه المکرمه:بی­نا.

سیوطی رحیبانی، مصطفی (1381). مطالب أولی النهی فی شرح غایه المنتهی.دمشق:منشورات المکتب الإسلامی.

شربینی، محمد (1415). مغنی المحتاج إلی معرفه معانی الفاظ المنهاج.بی­جا:دارالکتب العلمیه.

شرفی،علیحسن (1414).شرحالأحکامالعامهللتشریعالعقابیالیمنیوفقاًلمشروعالقانونالشرعیللجرائموالعقوبات.قاهره:دارالمنار.

صاوی، أبوالعباس أحمد (بی­تا). بلغه السالک لأقرب المسالک.مصر:دارالمعارف.

صانعی، یوسف (1388). استفتائات قضایی (چاپ سوم).قم:انتشارات پرتو خورشید.

طبری، محمد بن جریر (1403). تاریخ الامم و الملوک.بیروت:موسسه الاعلمیللمطبوعات.

طوسی، أبوجعفر محمدبن حسن (1407). تهذیب الأحکام(چاپ چهارم).تهران:دار الکتب الإسلامیه.

فیض کاشانی، ملا محمد محسن (بی­تا). مفاتیح الشرایع.قم:منشورات مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.

کرمی حنبلی، مرعی بن یوسف (بی­تا). غایه المنتهی فی الجمع بین الاقناع و المنتهی(چاپ دوم).ریاض:منشورات الموسسه السعیدیه.

کشناوی، أبی­بکر بن حسن (بی­تا). أسهل المدارک: شرح إرشاد السالک(چاپ دوم). بی­جا: دارالفکر.

کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1429). کافی.قم:دارالحدیث.

مرادی، حسن (1396). جرایم علیه اشخاص: جنایات. تهران: نشر میزان.

مرداوی،أبی­الحسنعلی (1415).الإنصاف فی معرفه الراجح من الخلاف.قاهره:هجر للطباعه و النشر.

مرعشی شوشتری، سید محمدحسن (1376). دیدگاه­های نو در حقوق کیفری اسلام(چاپ دوم). تهران: نشر میزان.

منتظری، حسین­علی (1409). دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه(چاپ دوم).قم:نشر تفکر.

مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا (1390).گنجینه استفتائات قضایی. نسخه2.

موسوی خمینی،سید روح­الله (1392).استفتائات امام خمینی.تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

موسوی خویی،سیدابوالقاسم (1422).مبانی تکمله المنهاج.قم:مؤسسه إحیاء آثار الامام الخویی.

موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1409). مجمع­المسائل(چاپ دوم).قم:دارالقرآن الکریم.

مؤمن قمی، محمد (1422). مبانی تحریرالوسیله: الحدود.تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

میر محمد صادقی، حسین (1392). جرایم علیه اشخاص(چاپ یازدهم).تهران:نشر میزان.

نفراوی الأزهری، أحمد (1418). الفواکه الدوانی علی رساله إبن أبی زید القیروانی.بیروت:دار الکتب العلمیه.

نووی، أبو زکریا یحیی (1412).روضه الطالبین وعمده المفتین(چاپ سوم).بیروت:المکتب الإسلامی.

وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه (1414). الموسوعه الفقهیه. کویت: دارالصفوه.

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1423). قرائات فقهیه معاصره.قم:مؤسسه دائره معارف الفقه الإسلامی بالمذهب أهل­البیت علیهم­السلام.

Peters, R. (2001).The reintroduction of Islamic criminal law in Northern Nigeria.Lagos:European Commission.

Weimann, Gunnar J. (2010).Islamic Criminal Law in Northern Nigeria: Politics, Religion, Judicial Practice.Amsterdam:Amsterdam University Press