نظریه اسلامی هوش معنوی: طراحی الگوی هوش معنوی با رویکرد اسلامی به‌عنوان سرمایه معنوی مدیران

عرفان اسلامی

دوره 18، شماره 69، مهر 1400، صفحه 39-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بهزاد هدهدی^{* 1}؛ بیژن عبدالهی²؛ حمید رضا آراسته³؛ حسن رضا زین آبادی⁴

¹دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی دانشکده مدیریت،دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

²دانشیارگروه مدیریت آموزشی دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

³استاد گروه مدیریت آموزشی دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

⁴دانشیار گروه مدیریت آموزشی دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

هوش معنوی دستاورد ده­ها سال تحقیقات در حوزه روانشناسی دین است که  به­عنوان زیرساخت سرمایه معنوی نقش مهمی در ارتقاء سرمایه روانشناختی، بهزیستی و بلوغ معنوی فردی، اثربخشی مدیریت و رهبری دارد. با توجه به تأیید نقش آموزه­های ادیان در شکل­گیری مفهوم هوش معنوی و  ارتقاء آن در متون پژوهشی معاصر و خلاء پژوهشی موجود از منظر مطالعات اسلامی، هدف تحقیق حاضر تبیین مبانی نظری، استنباط ابعاد و نشانگان هوش معنوی از منابع اسلامی و طراحی مدل هوش معنوی از دیدگاه اسلامی است. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا هوش معنوی به­صورت مستقیم یا ضمنی در متون اصلی، منابع فلسفی و عرفانی اسلامی مفهوم­پردازی­شده­است؟ و اگر پاسخ مثبت باشد مؤلفه­ها و شاخص­های آن کدامند؟ برای تدوین این الگو از روش کیفی تحلیل اسنادی با دو تکنیک تحلیل مفهومی و تحلیل مضمون و نیز پردازش مستقل از طریق نرم افزار MAXQDA استفاده­شده­است. برای اطمینان از اعتبار تحقیق و الگوی آن، روش تکمیل­شده ارزیابی مطالعات کیفی لینکولن و گوبا  شامل چهار معیار موثق­بودن، اعتبار و اطمینان­پذیری، تأیید­پذیری و  انتقال­پذیری مد نظر بود. نتایج نشان­داد که این مفهوم در متون اسلامی در قالب سامانه ترکیبی از سه مقوله  عقل، قلب و حکمت پردازش و با واژگانی مانند قوه قدسیه،عقل قدسی، هوش باطنی، فراست مؤمنانه، بالاترین مرتبه ذکاوت،حکمت، قوه شهود و نیز با عین واژه هوش معنوی طرح و بررسی­شده و هوشمندان معنوی با عنوان« اولوالباب» و « اولی الابصار» معرفی شده­اند. مؤلفه­های پنجگانه و شاخص­های استخراج­شده از متون و منابع اسلامی عبارتند از: جستارگری معنا و هدف (با شاخص های پرسشگری و تفکر انتقادی وجودی،کشف و خلق معنا و هدف در زندگی و کار)، ظرفیت تعالی شناختی (با شاخص های فضیلت‌مندی نیروی شناختی، توانایی فراروندگی در شیوه­ها، مراتب و منابع شناخت)؛ توانایی کسب آگاهی­های متعالی (با شاخص­های خداآگاهی، خودآگاهی متعالی، ادراک آیه­ای هستی، تشخیص خیر و شرّ)؛ معنویّت ( با شاخص زندگی معنوی درونی) و حکمت (با شاخص زیست حکیمانه/ خردمندانه.

کلیدواژه‌ها

هوش معنوی؛ قوه قدسیه؛ عقل قدسی؛ حکمت؛ اولوالالباب؛ اولی الابصار؛ سرمایه معنوی

مراجع